Ο Πικάσο στο Κυπριακό Μουσείο

 

Καλοκαίρι, Νότια Γαλλία 1946. Ο Πικάσο θα βρεθεί στη Βαλορί, μια ξακουστή για τα κεραμικά της πόλη, μετά από πρόσκληση του φίλου του ζωγράφου και γλύπτη Giovanni Leonardi. Εκεί, γνωρίζει το ζεύγος Ramié, τη Suzanne (1905-1974) και τον Georges (1901-1976), οι οποίοι ήταν ιδιοκτήτες ενός εργαστηρίου κεραμικής που ονόμασαν Madoura. Έδωσαν στον Πικάσο, όπως έκαναν συνήθως και με άλλους επισκέπτες, δυο-τρεις μικρές μπάλες υγρού αργίλου για να παίξει μαζί τους. Ο Πικάσο έφτιαξε στα γρήγορα κάποια σχήματα-μορφές που το ζεύγος Ramié  έψησε και φύλαξε σε περίπτωση που ο επισκέπτης τους γύριζε ξανά. Μια ευχάριστη έκπληξη περίμενε τον Πικάσο όταν τους επισκέφθηκε την επόμενη χρονιά και είδε το αποτέλεσμα του πειραματισμού του ολοκληρωμένο και ψημένο…

 

Ο Πικάσο παθιασμένος με το υλικό θα εγκατασταθεί την επόμενη χρονιά με τη νέα του σύντροφο εκεί. Την κεραμική θα την συνεχίσει μέχρι το τέλος της ζωής του.

 

Όπως περιγράφει η Hélène Parmelin: «Μερικές μέρες οι καπνοί φαίνονταν να ανεβαίνουν από εκατό κρατήρες. […] Σαν να ήταν βομβαρδισμός. Στο κάτω μέρος του κήπου, στο γειτονικό εργαστήριο κεραμικής, όλοι οι εργάτες είχαν φύγει, εκτός από εκείνον που διατηρούσε ζωντανή τη φωτιά του φούρνου με ξύλα όλη τη νύχτα, φωτίζοντας με κόκκινο τους τοίχους του κήπου κάθε φορά που άνοιγε την πόρτα του».   

«Ακόμα κι όταν μετά το χωρισμό τους έφυγε πια η Françoise Gilot με τα παιδιά το 1953 και ο ίδιος μετακομίζει στη συνέχεια το 1955, η Βαλορί παραμένει ένας μυθικός χώρος για τον Πικάσο που συνεχίζει τη συνεργασία του με τους Ramié από απόσταση», αναφέρει η Άντρη Μιχαήλ Ιστορικός σύγχρονης τέχνης, Πανεπιστήμιο τεχνών, Αμιένη στη Γαλλία, που μαζί με την Ευτυχία Ζαχαρίου αρχαιολογικό λειτουργό Α’ του κυπριακού Μουσείου στήσανε την έκθεση. 

 

Επισημαίνει ακόμα, κάτι πολύ σημαντικό: πως ο ίδιος δεν δούλευε τον τροχό. «Την τέχνη αυτή δεν χρειάστηκε να την μάθει. Υπήρχαν πολλοί τεχνίτες στη διάθεσή του – βασικά σταμάτησαν όλοι τις δουλειές τους για να είναι στην υπηρεσία του. Τα έργα του τα έφερνε μέχρι ενός σημείου και μετά τα δούλευαν οι άλλοι με την καθοδήγησή του. «Ως ένδειξη εκτίμησης και για να τους ευχαριστήσει, ο Πικάσο δέχεται την πρότασή τους να επιλέξει ειδικά κάποια μοντέλα για να αναπαραχθούν από τους τεχνίτες σε ένα συγκεκριμένο αριθμό αντιτύπων. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για ειδική αναπαραγωγική “έκδοση”. Ο Πικάσο προμηθεύει το πρωτότυπο, δίνει οδηγίες στους τεχνίτες για την αναπαραγωγή και τη χρωματική διακόσμηση και γενικά εποπτεύει την όλη διαδικασία. Τα έργα αυτά που υπάρχουν σε περισσότερα από ένα αντίτυπα θεωρούνται ως γνήσια αντίγραφα, αφού γίνονται υπό την επίβλεψη και με την άδεια του καλλιτέχνη. Ωστόσο, δεν είναι αυθεντικά έργα του Πικάσο. Θα πρέπει λοιπόν να έχουμε πάντοτε υπόψη μας την ουσιαστική διαφορά ανάμεσα σε αυτά τα αντίγραφα και τα μοναδικά αυθεντικά έργα του Πικάσο, όπως είναι όλα τα έργα που παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση», τονίζει η κα Μιχαήλ. 

Όταν λέμε πρότυπα έργα του Πικάσο αναφερόμαστε σε αυτά που έκανε ο ίδιος, που τα άγγιξε και τα έπλασε. Αν τα έργα του ήταν σύνθετα έδινε προκαταρκτικά σχέδια για μπορέσει ο τεχνίτης να το πλάσει και όταν έφτανε σε στάδιο που μπορούσε να το πάρει το άρπαζε και έκανε τις δικές του μεταμορφώσεις. Αυτά τα πρότυπα έργα είναι που παρουσιάζονται στην έκθεση του Κυπριακού Μουσείου. 

Ο Πικάσο ανέπτυξε φιλίες και συνεργάστηκε με τεχνίτες και καλλιτέχνες κεραμοποιούς με όλη την απλότητα που τον χαρακτήριζε. Όπως μας ενημερώνει η Άντρη Μιχαήλ, ο Robert Picault για παράδειγμα έλεγε ότι κάθε μέρα περνούσε από το εργαστήριο-κατάστημα για να τους πει μια καλημέρα. «Χάρη στον Robert Picault έχουμε επίσης ένα σπάνιο κινηματογραφικό ντοκουμέντο: αυτό της μικρής corrida που σαν παιδί ο Πικάσο σχεδίασε και συναρμολόγησε σαν σε κινούμενα σχέδια. Χάρη στη φωτογραφική του δράση έχουμε επίσης ιδιαίτερης σημασίας φωτογραφίες-ντοκούμεντα και για την κινηματογραφική δράση του Πικάσο εκείνη την εποχή. Λίγοι ξέρουν ότι ο μαθητευόμενος κεραμοποιός δοκίμασε και το γύρισμα μιας ταινίας, η οποία όμως δυστυχώς έχει χαθεί». 

 Ο Πικάσο έκανε χιλιάδες έργα, η κεραμική του δημιουργία είναι τεράστια (γύρω στα 3.500 έργα). «To έργο γενικά του Πικάσο ήταν τόσο μεγάλο που οι μελετητές του το χώρισαν για ευκολία τους σε κατηγορίες. Γι’ αυτό και δεν εξετάστηκε  συνολικά. Ο ίδιος όμως έλεγε “Μη θεωρείτε αυτά που κάνω ως έργα τέχνης. Είναι εμπειρίες, πειραματισμοί. Το ένα φέρνει το άλλο και συνδέονται σαν σπουδές”. Η κεραμική, τονίζει η Άντρη Μιχαήλ, τον βοηθούσε να δει καλύτερα τη γλυπτική, η ζωγραφική τον βοηθούσε να δει την κεραμική… έκανε ένα φοβερό πέρασμα από τη μια τεχνική στην άλλη.

 

Ο Πικάσο στο Κυπριακό Μουσείο
Τα τελευταία χρόνια παρατηρεί η Άντρη Μιχαήλ, υπάρχει μια νέα αντιμετώπιση της κεραμικής του Πικάσο. Είναι η τεχνική που συνδυάζει την αρχαιότητα με το παρελθόν. Η κεραμική και για τον Πικάσο και γενικότερα στη σύγχρονη τέχνη παίρνει μια άλλη χροιά. Η ιδέα για την έκθεση στο Κυπριακό Μουσείο  ξεκίνησε όταν η Άντρη Μιχαήλ, συναντήθηκε με τον γιο του, τον Κλοντ Πικασό. Ήταν ο ίδιος που της μίλησε για τα κεραμικά του πατέρα του. «Τότε είδα διάφορες εκθέσεις με κεραμικά του και συνειδητοποίησα πόσο σημαντικό ήταν αυτό το κομμάτι της δουλειάς του. Συνέπεσε και με το πρόγραμμα που είχε εγκαινιαστεί από τον πρόεδρο του Εθνικού Μουσείου Πικάσο στη Γαλλία με τίτλο «Ο Πικάσο και η Μεσόγειος» και σε αυτό υπήρχε η δυνατότητα να γίνει μια επανεξέταση της σχέσης του Πικάσο με τη Μεσόγειο και την ιστορία, με μια διαφορετική σκοπιά, με νέα θεωρητικά εργαλεία. 

Θεωρώ πως κάθε μερικές δεκαετίες αλλάζουν τα θεωρητικά μας εργαλεία, ο τρόπος που βλέπουμε πράγματα. Γι’ αυτό και τα κεραμικά του Πικάσο τα είδα μέσα από μια εντελώς διαφορετική οπτική γωνία. Δεν τα είδα ξεχωριστά από το υπόλοιπο έργο, σαν μια ειδική ξεχωριστή κατηγορία αλλά σε σχέση με το υπόλοιπο έργο». 

Η διαδικασία λοιπόν για την έκθεση αυτή ξεκίνησε πριν δυόμισι χρόνια, όταν η επιμελήτρια τέχνης πρότεινε να ενταχθεί το μεγάλο αυτό πρόγραμμα για το «O Πικάσο και η Μεσόγειος» στους διοργανωτές του και υπεύθυνους του Μουσείου στο Παρίσι. Και την βρήκαν ενθουσιώδη.  

O Πικάσο και η Κύπρος

Το πρώτο έργο που θα έπρεπε να φτάσει στην Κύπρο και να τοποθετηθεί για τις ανάγκες της έκθεσης στο Κυπριακό Μουσείο ήταν το, «Πρόσωπα Γυναίκας». Το έργο που αποτέλεσε και το έναυσμα της έκθεσης, είναι εμπνευσμένο από ένα κυπριακό πήλινο σύνθετο αγγείο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (περ. 2000 π.Χ.), το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου, ενώ παρόμοια υπάρχουν και στο Κυπριακό Μουσείο. «Το αν ο Πικάσο ήξερε πολύ καλά τις κυπριακές αρχαιότητες και πως δεν μπορούμε να το ξέρουμε με ακρίβεια. Η Κύπρος είχε βέβαια πολύ έντονη παρουσία στο Λούβρο βιβλία τέχνης, διαθέσιμα σε καλλιτέχνες που ενδιαφέρονταν. Οπότε όταν βλέπεις αυτό το έργο που είναι σχεδόν το ίδιο, λες σίγουρα ο Πικάσο θα το έχει δει», αναφέρει η κα Μιχαήλ που με την συνεπιμελήτρια της έκθεσης Ευτυχία Ζαχαρίου κάνανε τις επιλογή ως προς τις κυπριακές αρχαιότητες. Παρόλο που στα «Πρόσωπα Γυναίκας» ο παραλληλισμός με συγκεκριμένο αρχαίο έργο είναι ξεκάθαρος, για τα υπόλοιπα έργα του Πικάσο η επιλογή κυπριακών αρχαιοτήτων έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουν πιο απτές οι κοινές θεματικές, τα παρόμοια μοτίβα, οι χρήσεις και οι αναλλοίωτες τεχνικές που μπορεί να διακρίνει κανείς στα επώνυμα έργα του 20ού αιώνα και στα έργα των ανώνυμων δημιουργών της αρχαιότητας. 

 

Έτσι το ενδιαφέρον των επιμελητριών της έκθεσης εστιάστηκε κυρίως σε θέματα όπως η μεταμφίεση και το παίξιμο με τη φιγούρα του ταύρου, ο ανθρωπομορφισμός και ο ζωομορφισμός των αγγείων, οι περίτεχνες και πολυδιάστατες λαβές, ο γραπτός διάκοσμος, η στάση κάλυψης του σώματος και οι εικονιστικές σκηνές αγγείων.

Ο Πικάσο θεωρούσε ότι η τέχνη των αρχαίων πολιτισμών «δεν είναι παρελθόν». Στα κεραμικά του έργα είναι φανερή η χρήση διάφορων σχημάτων, μοτίβων, υφών και θεματικών της αρχαιότητας και της μυθολογίας, αλλά δημιουργώντας μια εντελώς νέα πραγματικότητα. Από τα προπαρασκευαστικά του σκίτσα μέχρι και τα τελικά του έργα, μπορεί κανείς να διακρίνει επιρροές από την κεραμική τέχνη αρχαίων πολιτισμών, ιδιαίτερα αυτών της περιοχής της Μεσογείου.

Παράλληλα, η έκθεση περιλαμβάνει κυπριακές αρχαιότητες, ομαδοποιημένες με τέτοιο τρόπο, ώστε να διακρίνονται συγκεκριμένες θεματικές, σχήματα και μοτίβα της αρχαιότητας, απόηχους των οποίων οι αρχαιολόγοι διακρίνουν σε έργα του Πικάσο. Ο επισκέπτης προσκαλείται να αναλογιστεί και να αισθανθεί πιθανά σημεία συνάντησης και διαλόγου, αλλά και κοινά γνωρίσματα, πολλά από τα οποία, ίσως και να εξελίχθηκαν τυχαία.

* Η έκθεση, που ανοίγει στις 12 Ιουνίου και διαρκεί μέχρι τις 8 Σεπτεμβρίου, εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος Picasso Mediterranée, που ηγείται το Εθνικό Μουσείο Πικάσο στο Παρίσι. Την έκθεση επιμελούνται η Άντρη Μιχαήλ Sueur Ιστορικός σύγχρονης τέχνης Πανεπιστήμιο τεχνών, Αμιένη, Γαλλία. και η Ευτυχία Ζαχαρίου Καΐλα αρχαιολογικός λειτουργός Α’ Τμήματος Αρχαιοτήτων. Ώρες και μέρες λειτουργίας Τ-Παρ 8.00-18.00 και Σ 09.00-17.00. Κ 10.00-13.00. Δευτέρα κλειστά. Κάθε πρώτη Τετάρτη του μήνα μέχρι τις 20.00.