Ενώ ζει και δημιουργεί στο Άμστερνταμ, στον πυρήνα της δουλειάς του Κύπριου καλλιτέχνη είναι η ιστορία, ο πολιτισμός, η θρησκεία και οι παραδόσεις της Κύπρου. Τα έργα του έχουν οικουμενικό χαρακτήρα και αγγίζουν τους φιλότεχνους έξω από τα σύνορα της Κύπρου.
Όταν είχα επισκεφθεί το ατελιέ του Λευτέρη Ολύμπιου, σε μια όμορφη γειτονιά του Άμστερνταμ, θυμάμαι που μου είχε κάνει εντύπωση το πόσο τακτοποιημένο ήταν. Τα πάντα, τα χρώματα, τα πινέλα, οι καμβάδες, ήταν σε τάξη ώστε να δημιουργείται ένας κενός χώρος, σαν ένας λευκός καμβάς πάνω στον οποίο θα μπορούσε να δουλέψει. Μου είχε εξηγήσει ότι δεν μπορεί να αρχίσει να ζωγραφίζει αν δεν είναι το κάθε πράγμα στη θέση του. Και όχι, δεν έχει καβαλέτο όπως φαντάζεται κάποιος, αλλά τοποθετεί τους καμβάδες ή το χαρτί, κατευθείαν στον τοίχο. Σ’ αυτό το λιτό περιβάλλον, με θέα την πόλη και με τη συνοδεία κλασικής μουσικής, δουλεύει συστηματικά από το πρωί μέχρι το απόγευμα.
Εδώ έχουν βγει σημαντικά έργα όπως η «Συμφιλίωση», που το 2016 παρουσιάστηκε στη Ρώμη, η «Φιλοξενία», με την οποία εκπροσώπησε την Κύπρο την Μπιενάλε Βενετίας το 1997. Ακολούθησε η «Υπόσχεση» το 2001, εμπνευσμένη από τα γεγονότα της Δερύνειας και τον τραγικό θάνατο του Τάσου Ισαάκ και του Σολωμού Σολωμού, η οποία παρουσιάστηκε σε τέσσερις χώρες (Πορτογαλία Ολλανδία, Ελλάδα και Μεξικό). Το 2013 δημιούργησε μια σειρά έργων με τίτλο «Λεοντίου Μαχαιρά εξηγήσεις», από το χρονικό του Λεοντίου Μαχαιρά ενώ πιο πρόσφατα, το 2018, παρουσίασε στο Μουσείο των Λευκάρων και στο Τελόγλειο ίδρυμα στη Θεσσαλονίκη την ενότητα «Νεοφύτου του Έγκλειστου Ιστόρημα». Τρία έργα της σειράς «Βεβηλωμένη ομορφιά», εμπνευσμένα από εικόνες που κλάπηκαν από βεβηλωμένες εκκλησίες της κατεχόμενης Κύπρου μετά το 1974, βρίσκονται από το 2019 στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, δωρεά από την Κυπριακή κυβέρνηση. Επίσης, ένα έργο του με θέμα το διάταγμα της Ανεξιθρησκείας, βρίσκεται σ’ ένα παρεκκλήσι στην πόλη Άρνεμ της Ολλανδίας. Αυτές τις μέρες ο ζωγράφος παρουσιάζει δυο νέες προτάσεις μία στη Λευκωσία και μία στο Άμστερνταμ.
– Σε περιόδους κρίσης μπορεί να γεννηθούν νέα κινήματα στο χώρο της τέχνης; Δεν ξέρω αν θα γεννηθούν κινήματα, αλλά ήδη βγαίνουν νέοι τρόποι δουλειάς και παρουσίασης της τέχνης.
– Η πανδημία σάς έκανε να αναθεωρήσετε κάποια πράγματα ως καλλιτέχνης και ως άνθρωπος; Εκτός από την πανδημία, πέρασα μια δύσκολη προσωπική περίοδο. Με απασχολεί το εφήμερο, το ότι είμαστε περαστικοί σ’ αυτή τη ζωή. Είμαστε ένας κόκκος άμμου. Σκέφτομαι πάντα αυτό που είπε ένας αυτοκράτορας στον υπηρέτη του: «Όταν ξυπνούμε κάθε πρωί θέλω να μου υπενθυμίζεις ότι είμαστε εφήμεροι».
– Αυτή η συνειδητοποίηση σας ώθησε να χαίρεστε με απλά πράγματα; Πάντα χαιρόμουν με απλά πράγματα. Χαίρομαι την κάθε στιγμή και εκτιμώ το κάθε τι στη ζωή.
– Τι σας κάνει ευτυχισμένο; Με ευχαριστεί να είμαι κλεισμένος στο εργαστήριό μου και να δουλεύω. Να έχω τα βιβλία μου και να ακούω μουσική. Αυτή είναι η απόλυτη ευτυχία. Βέβαια, είναι σημαντικό για μένα να είναι καλά οι δικοί μου άνθρωποι και οι φίλοι μου.
– Απ’ ό,τι ξέρω περάσατε ένα χρονικό διάστημα χωρίς να πάρετε πινέλο στα χέρια σας. Πέρασα μια μεγάλη περίοδο απραξίας -έναν περίπου χρόνο- και μετά ξεκίνησα να δουλεύω πάνω σε χαρτί με μελάνι, τέμπερα και μολύβι. Καθόμουν μπροστά στο χαρτί και τα υλικά μου και άρχιζα να ζωγραφίζω χωρίς να έχω από πριν κάποιο πρόγραμμα για το τι θα έκανα. Άφηνα το χέρι μου να με οδηγεί. Σιγά-σιγά, βγήκε μια μεγάλη σειρά σχεδίων με τέμπερα και μελάνι με διαφορετική θεματολογία το καθένα. Το μόνο κοινό στοιχείο τους είναι ότι έγιναν από τα ίδια υλικά. Ήταν ένας τρόπος να βγω από αυτή την μεγάλη χειμερία νάρκη στην οποία είχα πέσει. Έτσι προέκυψε η σειρά με τίτλο «The Cyprus drawings» που θα παρουσιάσω στο Άμστερνταμ.
– Τι σας έσπρωξε να μπείτε ξανά στο στούντιό σας και να αρχίστε να δημιουργείτε; Με βοήθησε πολύ το περιβάλλον μου. Η Γκλόρια Κασιανίδου με έπαιρνε τηλέφωνο σχεδόν καθημερινά και με παρότρυνε. Είχε αποφασίσει να κάνει μια ομαδική έκθεση με τίτλο «Έργα εν καιρώ πανδημίας» και με επιμονή μου ζητούσε να ζωγραφίσω και να της στείλω κάτι για την έκθεση.
– Στην γκαλερί Γκλόρια κάνατε την πρώτη σας έκθεση το 1985. Τι κρατάτε στη μνήμη σας από εκείνη την παρουσίαση; Θυμάμαι ότι τα έργα τα είχα κάνει σε χαρτόνι, γιατί δεν είχα τότε λεφτά να πάρω μουσαμάδες. Πήγαινα στην κεντρική αγορά του Άμστερνταμ και μάζευα χάρτινα εμπορευματοκιβώτια φρούτων τα οποία χρησιμοποιούσα ως καμβάδες. Μάλιστα ο Τσαρούχης, που τον γνώριζα από την Αθήνα, μου έγραψε το κείμενο στην πρόσκληση της έκθεσης. Αυτό το κείμενο ήταν η αφορμή να πουληθούν όλα τα έργα.
– Με την Γκλόρια Κασιανίδου σας δένει μια στενή φιλία μέχρι σήμερα. Τα τελευταία 37 χρόνια είμαστε στενοί συνεργάτες και φίλοι με την Γκλόρια, τη θεωρώ δικό μου άνθρωπο. Είναι δυναμική και αισιόδοξη. Το 2016 είχα παρουσιάσει στην Ιταλία έργα μου, στο Παλάτσο Doria Pamphilj στο Αγγλικανικό Κέντρο της Ρώμης, με θέμα τη «Συμφιλίωση». Μετά τα διθυραμβικά σχόλια που γράφτηκαν για τη δουλειά μου, τηλεφώνησα με μεγάλο ενθουσιασμό στην Γκλόρια και της είπα «Γκλόρια καβάλησα το καλάμι!». Η απάντησή της ήταν «Κι εγώ μαζί σου!». Στάθηκα τότε μπροστά στον καθρέφτη και έδωσα δυο χαστούκια στο πρόσωπο μου για να προσγειωθώ, και είπα «Λευτέρη σύνελθε. Υπάρχει ο Τσαρούχης, ο Μόραλης και τόσοι άλλοι σπουδαίοι». Και προσγειώθηκα.
– Ζείτε στην Ολλανδία, τη Μέκκα της τέχνης. Τι ερεθίσματα είχατε ως ζωγράφος; Μόλις πήγα στην Ολλανδία, τα σπουδαία μουσεία έγιναν το δεύτερο μου σπίτι. Ήμουν καθημερινά μέσα σ’ αυτά. Τα έργα που είχα δει σε βιβλία όταν σπούδαζα στη σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, τα αντίκριζα πλέον ζωντανά μπροστά μου. Όλα αυτά επηρέασαν πολύ τη δουλειά μου. Αλλά και ο τρόπος ζωής και σκέψης με επηρέασε. Η απόλυτη ελευθερία να κάνεις αυτό που θέλεις, πάντα με σεβασμό στον διπλανό σου, είναι κάτι που επέδρασε στη ζωή μου.
- Η δουλειά σας είναι επηρεασμένη από Ολλανδούς καλλιτέχνες; Όχι, δεν μπορώ να πω ότι είναι άμεσα επηρεασμένη. Όμως αυτά που έβλεπα, ο Βερμέερ, ο Ρέμπραντ, οι τεχνικές τους, το φως το ολλανδικό, το γκρίζο, όλα με έχουν επηρεάσει έμμεσα. Τα πρώτα χρόνια ψαχνόμουν. Στην Καλών Τεχνών της Αθήνας έμαθα τέλειο σχέδιο και σύνθεση. Στην Ολλανδία, με όλα αυτά που έβλεπα γύρω μου, άρχισα να κάνω τοπία. Είχα βγάλει μια σειρά με τοπία που παρουσίασα στην πρώτη μου έκθεση στην Ολλανδία, σε μια πολύ μικρή γκαλερί. Θυμάμαι που μια Ολλανδέζα κριτικός τέχνης είχε πει: «Μα τι ανιαρά τοπία είναι αυτά;». Ήταν σαν να με χτύπησε κεραυνός στο κεφάλι. Αυτό το σοκ με έκανε να καταλάβω ότι δεν μου πάει το τοπίο. Η δουλειά μου είναι ανθρωποκεντρική.
– Ποια ενότητα του έργου σας θεωρείτε σταθμό στην πορεία σας; Η «Αποκαθήλωση», μια δουλειά μου με θέματα από τον Χριστιανισμό και την Βυζαντινή τέχνη που έκανα το 1989, ήταν σταθμός στην πορεία μου. Η ιστορικός τέχνης Ευθυμία Κούντουρα, που είχε έρθει από τη Θεσσαλονίκη στο Άμστερνταμ, είδε αυτή τη δουλειά στο εργαστήρι μου. Της είπα ότι είχα τις αμφιβολίες μου γιατί πολλοί μου έλεγαν «μα θα ασχοληθείς με θρησκευτικό θέμα;». Η κ. Κούντουρα μου είπε να προχωρήσω και να μην ακούω κανέναν. «Θα κάνεις αυτό που αισθάνεσαι» είπε, και είχε δίκιο. Έτσι συνέχισα μέχρι σήμερα.
– Παρουσιάζετε την έκθεση «Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος» στην γκαλερί Γκλόρια. Ποιο ήταν το ερέθισμα γι’ αυτή την ενότητα; Ζωγραφίζω εδώ και 60 χρόνια. Η ζωγραφική είναι ταυτόσημη με το οξυγόνο για μένα. Ένα από τα θέματα που δούλευα από μικρός ήταν η γοργόνα. Πιστεύω ότι με είχε επηρεάσει το γεγονός ότι διάβαζα τα «Κλασικά εικονογραφημένα» που μου έφερνε ο πατέρας μου. Από αυτές τις εκδόσεις έμαθα την ελληνική μυθολογία και τον μύθο με τον Αλέξανδρο. Το θέμα με τις γοργόνες επανήλθε στη δουλειά μου αυτή την περίοδο και βγήκε μια μεγάλη σειρά με πολλές προεκτάσεις.
– Αν και ζείτε μόνιμα στην Ολλανδία, η Κύπρος είναι σημείο αναφοράς στη δουλειά σας. Την Κύπρο την κουβαλώ πάντα μέσα μου. Η ιστορία, ο πολιτισμός, η θρησκεία, οι παραδόσεις μας, ο κόσμος της Κύπρου πάντα μπαίνει μέσα στο έργο μου. Ο πυρήνας είναι η Κύπρος. Είναι κάτι που βγαίνει αβίαστα.
– Σε προηγούμενες δουλειές σας, αλλά και πρόσφατα στα τελευταία έργα, σας απασχολεί ιδιαίτερα το μεταναστευτικό. Είναι ένα θέμα που με αγγίζει ιδιαίτερα από πολύ παλιά. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε ότι ζήσαμε και εμείς στην Κύπρο την προσφυγιά. Θυμάμαι μια σειρά έργα που είχα κάνει παλιότερα με θέμα το ταξίδι, όταν ο Σαρκοζί έδιωχνε τους τσιγγάνους από την Γαλλία. Και τώρα επίσης με απασχόλησε πολύ η προσπάθεια των Αφγανών να πάρουν απεγνωσμένα ένα αεροπλάνο και να φύγουν από τη χώρα τους για να γλιτώσουν από τους Ταλιμπάν. Με σκοτώνει το θέαμα με τις φουσκωτές βάρκες, με τους μετανάστες που ναυαγούν και πνίγονται. Σε πολλά έργα μου με απασχολούν αυτοί οι απεγνωσμένοι άνθρωποι.
– Κάποια μουσεία έκαναν διαδικτυακές εκθέσεις στη διάρκεια της πανδημίας. Πώς είδατε εσείς αυτό τον τρόπο παρουσίασης της τέχνης; Ήταν μια έκτακτη κατάσταση. Δεν μπορούσαν τα μουσεία να κλείσουν εντελώς. Οι διαδικτυακές εκθέσεις βοήθησαν τους καλλιτέχνες, αλλά λειτούργησαν και ως στήριγμα για το κοινό. Και τώρα που άρχισαν σιγά-σιγά να ανοίγουν όχι μόνο τα μουσεία αλλά και άλλοι πολιτιστικοί χώροι, φάνηκε ότι ο κόσμος είναι διψασμένος να δει τέχνη, να ακούσει μουσική να παρακολουθήσει θέατρο.
- Πότε σας συγκινεί ένα έργο; Έχω δακρύσει μπροστά από έργα της Μαρίνας Αμπράμοβιτς. Μου έχει συμβεί επίσης να μην μπορώ να αφήσω ένα έργο του Μπιλ Βαϊόλα: Ένα βίντεο με τίτλο «The Greeting», με την επίσκεψη της Παναγίας στην Ελισάβετ – δεν μπορούσα να ξεκολλήσω. Αυτό το έργο μου έφερε δάκρυα στα μάτια. Με συγκινούν τα έργα της Μαρλέν Ντουμά, ιδίως αυτά με μελάνι. Επίσης μπορεί να κλάψω ακούγοντας καλή μουσική. Είμαι τυχερός γιατί το σπίτι μου είναι κοντά στο Concertgebouw. Εκεί έρχονται οι καλύτερες ορχήστρες απ’ όλο τον κόσμο και πηγαίνω συχνά σε συναυλίες.
– Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι στην Κύπρο η ιδιότητα του καλλιτέχνη δεν αναγνωρίζεται ακόμη ως επάγγελμα; Είναι απίστευτο ότι δεν αναγνωρίζεται το επάγγελμα του καλλιτέχνη. Πρόσφατα χρειάστηκε να συμπληρώσω κάποια χαρτιά για το δημόσιο στην Κύπρο, και μια λειτουργός μου είπε ότι δεν μπορούσα να γράψω «καλλιτέχνης» αλλά έπρεπε να δηλώσω «ελεύθερος επαγγελματίας». Είναι κάτι που πρέπει να κατοχυρωθεί άμεσα.
– Στα πρώτα χρόνια της πορείας σας είχατε κάποια οικονομική στήριξη από την Ολλανδία; Είχα πάρει διάφορα επιδόματα που με βοήθησαν πάρα πολύ. Το πρώτο εργαστήριό μου το πήρα από τον δήμο με ένα συμβολικό ενοίκιο για 20 χρόνια, και ήταν μεγάλη βοήθεια. Επίσης, κάποιες ιδιωτικές εταιρείες ενοικίαζαν έργα καλλιτεχνών. Είχα δώσει με ενοίκιο πολλές φορές έργα μου. Και στο τέλος, αφού οι εταιρείες είχαν έργα σου 2-3 χρόνια τα αγόραζαν. Έτσι μπόρεσα να επιβιώσω ως καλλιτέχνης.
- Ο Λευτέρης Ολύμπιος παρουσιάζει νέα δουλειά του μαζί με τον Ολλανδό καλλιτέχνη Γιόχανες φαν Φουχτ στην γκαλερί Γκλόρια, από τις 22 Φεβρουαρίου ως τις 15 Μαρτίου. Επίσης η νέα του δουλειά «The Cyprus Drawings» εκτίθεται στην γκαλερί Suzanne Biederberg του Άμστερνταμ από τις 5 Μαρτίου ως τις 9 Απριλίου.
Ελεύθερα, 20.2.2022.
