Ο Κύπριος σκηνοθέτης θεωρεί ότι το μυστήριο, όπως και το θαύμα, είναι κοντά στο θέατρο.
Έχοντας κάνει ένα διάλειμμα από τη σκηνοθεσία παραστάσεων μετά τον «Ριχάρδο Γ’» του ΘΟΚ, ο Πάρις Ερωτοκρίτου επιστρέφει στη σκηνική δράση με το βραβευμένο θεατρικό έργο του Αυστραλού συγγραφέα Τομ Χόλογουεϊ «Red Sky Morning». Κατά τη διάρκεια μιας μόνο ημέρας, τρεις φωνές από μια οικογένεια, μια γυναίκα, ένας άντρας κι ένα κορίτσι αλληλεπιδρούν για να διηγηθούν μια ιστορία απομόνωσης. Η παραγωγή συνδυάζει στοιχεία από τον κινηματογράφο, την τηλεόραση, τη μουσική και το θέατρο επιχειρώντας μια ακτινογραφία του εσωτερικού μας κόσμου. Σε μια πρόκληση διαφορετική από όλες τις προηγούμενες δουλειές του, ο σκηνοθέτης καταπιάνεται μ’ ένα μεταδραματικό κείμενο που αναδεικνύει την τραγωδία στις λεπτομέρειες της καθημερινότητας.
– Ήταν αναζωογονητική αυτή η απουσία σου από τα θεατρικά δρώμενα; Ήταν μια απουσία από την παραγωγή και σκηνοθεσία θεατρικών παραστάσεων. Έκανα ενδιαφέροντα θεατρικά πράγματα αυτό το διάστημα, όπως το ερευνητικό πρόγραμμα «Develop Again» σε συνεργασία με το Θέατρο Ριάλτο, σεμινάρια, ενώ συνέχισα σε σταθερή βάση τη διδασκαλία. Ουσιαστικά, ήταν μια χρονιαία απουσία από τη σκηνοθεσία η οποία ξεκίνησε μετά το πέρας του «Ριχάρδου Γ’», όπου ένιωσα ότι έκλεισε ακόμα ένας κύκλος για μένα. Βέβαια, χωρίς να γνωρίζω ότι αυτή η απουσία θα διαρκούσε άλλον έναν χρόνο λόγω της πανδημίας.
– Την αντιμετώπισες κι ως ευκαιρία για αναστοχασμό; Σίγουρα αυτή η «αναχώρηση» ήταν επώδυνη, αλλά και αναγκαία εν τέλει, για να διακρίνω – ή τουλάχιστον ν’ αρχίσω να διακρίνω- τι τελικά είναι σημαντικό, τόσο στη τέχνη που ασκώ όσο και στη ζωή που διάγω.
– Έχει αλλάξει με τα χρόνια η φιλοσοφία σου πάνω στο θέατρο; Σίγουρα. Είμαι πιο κοντά στο συμπέρασμα ότι κάνουμε θέατρο λόγω ανάγκης να επικοινωνήσουμε κάτι το οποίο ίσως να μη μπορούμε να αρθρώσουμε ευκρινώς με τα λόγια. Όσο περνούν τα χρόνια, πιστεύω ότι το πιο σημαντικό στο θέατρο είναι η συνάντηση. Τόσο με τους εαυτούς μας όσο και με την κοινότητα– ή τις κοινότητες– στις οποίες απευθυνόμαστε και των οποίων είμαστε μέλη. Αυτή η συνάντηση είναι για μένα το σπουδαιότερο, αλλά την ίδια στιγμή και το πιο τρομακτικό πράγμα· τρομακτικό γιατί δεν πιστεύω ότι γνωρίζουμε τους εαυτούς μας όσο καλά νομίζουμε πως τους γνωρίζουμε κι αν καταφέρουμε να «συναντηθούμε» ίσως κάποιες από τις προσδοκίες ή τις εκτιμήσεις μας για τον εαυτό μας να ματαιωθούν βίαια.
– Τι ανακαλύπτει κανείς μέσα από αυτές τις συναντήσεις; Ο ηθοποιός ίσως να μη γνωρίζει τόσο καλά όσο νομίζει τον χαρακτήρα που καλείται να ενσαρκώσει. Ο σκηνοθέτης ίσως να μη γνωρίζει όσο καλά νομίζει το έργο ή ακόμα και το κοινό στο οποίο επιθυμεί να απευθυνθεί. Παρόλ’ αυτά, μέσω της συνάντησης– του ηθοποιού με τον χαρακτήρα του, του σκηνοθέτη με το έργο, του κοινού με τους χαρακτήρες– αισθανόμαστε ή ανακαλύπτουμε κάτι το οποίο δεν μπορούμε να εξηγήσουμε με λόγια. Κι αν εξηγηθεί, ίσως σταματήσει να έχει τη δύναμη που έχει. Στην ουσία πρόκειται για ένα μυστήριο. Και το μυστήριο, όπως και το θαύμα, είναι κοντά στο θέατρο όπως το αντιλαμβάνομαι ή όπως αρχίζω να το αντιλαμβάνομαι.
– Είναι εύκολο να χάσει κανείς το κίνητρό του για την τέχνη; Ενδεχομένως να μην υπάρχει κίνητρο για την τέχνη, με την αυστηρή έννοια της λέξης «κίνητρο». Πρόκειται περί ανάγκης. Αν δεν υπάρχει η ανάγκη, δεν χρειάζεται να το «πιέσει» κανείς. Το πιο προβληματικό είναι κάποιος να συνεχίσει να «δημιουργεί» έχοντας χάσει την ανάγκη να μιλήσει και να επικοινωνήσει. Αλλά και πάλι τίποτα δεν είναι απόλυτο. Ζούμε σε μια σκληρή εποχή με πολλές απαιτήσεις από τον καθένα μας. Αν σ’ αυτό προσθέσεις τις παθογένειες του δικού μας συστήματος πολιτιστικής διαχείρισης και στήριξης της καλλιτεχνικής κοινότητας, τότε κάποιος εύκολα μπορεί να καταλάβει ότι, στο θέατρο τουλάχιστον, οι πλείστες δουλειές εκκινούν ακριβώς από την ανάγκη αυτή. Ο Μπουλγκάκοφ έχει κάπου αναφέρει ότι έκανε θέατρο λόγω της «ανίατης ασθένειας του πάθους του για θέατρο». Είναι κι αυτό στην εξίσωση.
– Έχεις καταλήξει τι είναι το θέατρο για σένα; Προς το παρόν η συνάντηση, αλλά ελπίζω να μην καταλήξω ποτέ σε κάτι που στο μυαλό μου δεν θα επιδέχεται αμφισβήτησης.
– Ποια στοιχεία του «Red Sky Morning» σε έλκυσαν για να το ανεβάσεις; Είναι ιδιαίτερο έργο, κάτι καινούριο σε σχέση με τις προηγούμενες δουλειές που έχω κάνει. Είναι ένα μεταδραματικό κείμενο που κάνει πράξη αυτό που είπε ο Τσέχωφ, ότι η τραγωδία δεν βρίσκεται μόνο στα «μεγάλα», αλλά και στις πιο μικρές λεπτομέρειες της καθημερινότητάς μας. Είναι στην ουσία ένα υπαρξιακό κείμενο που χρησιμοποιεί το όχημα μιας οικογένειας για να μιλήσει για θέματα για τα οποία δύσκολα μιλά κανείς, ειδικά στο πλαίσιο μια «πυρηνικής» οικογένειας. Την ίδια στιγμή, η δομή του είναι πολύ ενδιαφέρουσα γιατί πρόκειται περί των εσωτερικών σκέψεων τριών μελών μιας οικογένειας κατά τη διάρκεια μιας «κανονικής» μέρας. Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα θεατρικό ορατόριο. Η πρόκληση για εμάς ήταν να το «οπτικοποιήσουμε» χωρίς να χάσουμε τη δύναμη του λόγου και της αφήγησης. Σύμφωνα με τον Καμύ, ένα μεγάλο μέρος της ζωής ενός ανθρώπου ξοδεύεται στο να υπονοεί, να γυρίζει την πλάτη και να σιώπα. Το έργο αποτυπώνει σε μεγάλο βαθμό την υπαρξιακή αγωνία μας, η οποία καλύπτεται από τα πέπλα της συνήθειας, της ρουτίνας. Αλλά πάντα θα ξεπροβάλλει και θα μας κοιτάζει. Κάποιες φορές για λίγο και κάποιες κατάματα για ώρες.
– Πού έχει τις ρίζες της η ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία; Είναι για εμένα μια παραδοχή ότι δεν είμαστε- και δεν μπορούμε ποτέ να είμαστε- αυτάρκεις. Ζούμε σε μια εποχή η οποία επιτάσσει την αυτάρκεια, τη δύναμη στον εαυτό, στο ότι μόνοι μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα, αρκεί να το πιστέψουμε. Πρόσφατα διάβασα ένα βιβλίο από τον Αμερικανό συγγραφέα Ντόναλντ Άντριμ ο οποίος αναφέρει: «Λέμε συχνά ότι ‘γεννιόμαστε μόνοι και πεθαίνουμε μόνοι’ λες και δεν έχουμε μανάδες και πατεράδες, αδερφές και αδελφούς, καλά ή κακά σπίτια, απώλειες που βιώνουμε. Λέμε ότι ‘χάνουμε το μυαλό μας’ αλλά το τι χάνουμε μπορεί να είναι οι δεσμοί μας με τους άλλους».
– Εκείνο που μας φθείρει είναι τελικά η καθημερινότητα; Η καθημερινότητα μπορεί να γίνει ένα τέρας πριν καλά- καλά το καταλάβουμε. Μέσα στο έργο υπάρχει μια χαρακτηριστική ατάκα: «Και σκέφτομαι πώς. Σκέφτομαι πώς συνέβηκε αυτό. Πώς συνέβηκε αυτό σ’ εμένα;» Και νιώθω ότι η ερώτηση αυτή δεν έχει να κάνει τόσο με τον τρόπο, το «πώς», όσο με τον χρόνο, το «πότε». Συνεπώς, χρειαζόμαστε τη τέχνη. Εδώ και πάλι ο Καμύ μνημονεύει στον «Μύθο του Σίσυφου» τον Νίτσε που είπε ότι χρειαζόμαστε την τέχνη για να μην πεθάνουμε από την αλήθεια.
– Γιατί οι άνθρωποι αναζητούν στο θέατρο, τον κινηματογράφο, την τηλεόραση, έντονα συναισθήματα και δραματικές συγκρούσεις που λείπουν από τη ζωή τους; Επειδή κανείς μας δεν αντέχει να «ειδωθεί». Ούτε ενδεχομένως από τον ίδιο του τον εαυτό. Είναι τρομακτικό να «δεις» τον εαυτό σου. Κι αυτό επειδή δεν υπάρχει εαυτός– είναι κάτι που συνεχώς αλλάζει, δεν υπάρχει έλεγχος, είναι μια ψευδαίσθηση ελέγχου της ζωής, του χαρακτήρα, της καθημερινότητάς μας. Λόγω αυτού του ανθρώπινου, πολύ ανθρώπινου, τρόμου προτιμούμε από την ασφάλεια της θέσης μας να βλέπουμε «άλλους» χωρίς εμείς να ειδωθούμε. Αλλά μετά το πέρας της παράστασης ή της ταινίας, μόνοι πλέον, μπορούμε ν’ αναλογιστούμε ότι ίσως κάτι που είδα απόψε στη σκηνή να συμβαίνει και στη δική μου ζωή ή να το κάνω εγώ σε άλλους. Κι είναι περίεργο: η «πραγματική» ζωή είναι γεμάτη αυταπάτες. Ξεγελιόμαστε και μπορούμε να ξεγελάσουμε τόσο εύκολα και πάμε στο θέατρο, έναν χώρο «ψευδαισθήσεων» (άλλωστε γνωρίζουμε από πριν ότι ο ηθοποιός δεν θα βγάλει πραγματικά τα μάτια του στο τέλος του Οιδίποδα) για να μπορέσουμε να «δούμε» χωρίς αυταπάτες την πραγματική ζωή. Αρχίζω να πιστεύω ότι η αποκωδικοποίηση της πραγματικότητας γίνεται σ’ έναν χώρο ψευδαίσθησης. Πάμε στο θέατρο για να δούμε ανθρώπους που βλέπουν, που συναντούν άλλους ανθρώπους στη σκηνή. Υπάρχει ένας παλιός πίνακας στον οποίο απεικονίζονται δύο άτομα και λέγεται «Οι τρεις βλάκες» (We Three Loggerheads). Και διερωτάσαι: Ποιος είναι ο τρίτος; Μα αυτός που τον κοιτάζει!
INFO «Red Sky Morning», Πρεμιέρα: 28/11 Δημοτικό Θέατρο- Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας. Παραστάσεις: Ζήνα Πάλας, 30/11 & 1, 4, 5, 9, 10, 11, 12, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23/12, Καθημερινές 8μ.μ., Κυριακές 6μ.μ. SoldOut Tickets, Καταστήματα Stephanis παγκύπρια, 70007705
