Ένα σπάνιο είδος γυναικείας ηρωίδας της λογοτεχνίας αναδεικνύει η Μαγδαλένα Ζήρα η οποία αναπλάθει τον μύθο της Διδώς και παρουσιάζει μια νέα εκδοχή της Βασίλισσας της Καρχηδόνας.
– Πώς οδηγήθηκες στα ίχνη της Διδώς, της θρυλικής ιδρύτριας και βασίλισσας της Καρχηδόνας; Με οδήγησε σ’ αυτήν η έρευνα για τις γυναίκες στο αρχαίο μύθο. Την έψαξα μετά από παρότρυνση της σπουδαίας φιλολόγου Edith Hall. Τη Διδώ την γνώριζα, όπως οι περισσότεροι που την γνωρίζουν, ως μια τραγική ηρωίδα στην Αινειάδα του Ρωμαίου ποιητή Βιργίλιου, που πεθαίνει από έρωτα για τον Αινεία. Η έρευνα μου αποκάλυψε πως οι Καρχηδόνιοι είχαν μια εντελώς διαφορετική παράδοση για τη μυθική ιδρύτρια της πόλης τους.
– Ποιες ήταν οι βασικές πηγές της έρευνάς σου; Άρχισα από μια μικρή αναφορά στον ιστορικό Ιουστίνο, που έζησε τον 2ο-3ο αιώνα μ.Χ. και αναφέρεται σε μια ηρωική Διδώ, μια σπουδαία ηγέτη με περιπετειώδες πνεύμα, που πάει κόντρα στην εκδοχή της Αινειάδας, αποκαλύπτοντάς μας πως ο Βιργίλιος «παγίδεψε» την Διδώ σε ένα ιμπεριαλιστικό, ρατσιστικό και σεξιστικό αφήγημα για σκοπούς προπαγάνδας. Πιστεύουμε ότι κάποτε υπήρξαν πολύ περισσότερα στοιχεία για αυτή την ηρωική Διδώ, λογοτεχνικά και ιστορικά, τα οποία χάθηκαν με την καταστροφή της Καρχηδόνας και λόγω της προσπάθειας των Ρωμαίων να εξαφανίσουν τον Καρχηδονιακό πολιτισμό. Η συγκεκριμένη ιστορία της Διδώς εμφανίζεται ξανά στον Μεσαίωνα, μέσα από χριστιανούς συγγραφείς. Μελέτησα επίσης πηγές ιστορικές και αρχαιολογικές, για τους Φοίνικες, για την αρχαία Κύπρο, για την Βόρεια Αφρική. Δευτερεύουσες πηγές ήταν οι Ρωμαίοι συγγραφείς, κυρίως ο Βιργίλιος και ο Οβίδιος, ο Όμηρος ως πρωταρχική πηγή των επικών αφηγήσεων, συγγραφείς της Αναγέννησης όπως ο Μάρλοου, και πολλά έργα τέχνης, ζωγραφικά και χαρακτικά.
– Το αναλόγιο που παρουσιάζεις είναι προϊόν μυθοπλασίας. Προσπάθησες να αναπλάσεις μια ιστορία που να αφορά τον σύγχρονο άνθρωπο; Είναι μυθοπλασία γιατί τα περισσότερα στοιχεία της ιστορίας χάθηκαν—μιας ιστορίας που πιθανότητα θα ήταν ένα είδος Οδύσσειας στη Μεσόγειο, ένα περιπετειώδες ταξίδι με αγωνία, ανατροπές και μοιραίες συναντήσεις, αφού η Διδώ έφυγε κρυφά με ένα καράβι από την πατρίδα της στον σημερινό Λίβανο για να γλυτώσει από πολιτική δολοφονία και κατάφερε να ιδρύσει μια σπουδαία πόλη στην Βόρεια Αφρική—καθόλου εύκολη υπόθεση! Εμπνευσμένη από ιστορικές, αρχαιολογικές και λογοτεχνικές πηγές, συμπληρώνω τα χαμένα κομμάτια του παζλ. Νιώθω όμως πως η διαδικασία της (επαν)αφήγησης ενός γνωστού μύθου ταιριάζει με το πνεύμα των αρχαίων μύθων και του ταξιδιού τους μέσα στον χρόνο: οι μύθοι έχουν πολλές και διαφορετικές εκδοχές και η κάθε εκδοχή αντικατοπτρίζει την εποχή και την κουλτούρα που την παράγει. Αλλά ταιριάζει και στο πνεύμα της εποχής μας: οφείλουμε σήμερα να αμφισβητήσουμε και να εξετάσουμε με κριτική ματιά ό,τι μας έχει κληροδοτηθεί ως «κανόνας» ή «κλασικό», αν θα επιβιώσουμε σαν ανθρωπότητα.
– Γιατί αυτή η εκδοχή της ιστορίας της Διδώς μας αφορά ιδιαίτερα; Σήμερα είναι η κατάλληλη στιγμή να αφηγηθούμε τις ιστορίες λαών που για αιώνες περιθωριοποιήθηκαν από την κυρίαρχη αφήγηση για την πολιτισμική μας ταυτότητα· να αφηγηθούμε ηρωικές ιστορίες με γυναίκες στο πηδάλιο και με πρωταγωνιστές ανθρώπους ξεριζωμένους και κατατρεγμένους.
– Πως θα σκιαγραφούσες το προφίλ της Διδώς; Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σπάνιο είδος γυναικείας ηρωίδας της λογοτεχνίας: μια θηλυκή questeur, δηλαδή πρωταγωνίστρια μας επικής ιστορίας, που περιέχει επικίνδυνα ταξίδια, δοκιμασίες που την μετατρέπουν σε ηγετική προσωπικότητα και στο τέλος ένα είδος θεοποίησης. Τέτοιες αφηγήσεις έχουν σχεδόν πάντοτε άντρα πρωταγωνιστή (βλ. Οδύσσεια, Αινειάδα.) Από την άλλη, η Διδώ που δημιουργήσαμε είναι ανθρώπινη, χαρακτηρίζεται από αυτοθυσία και έχει ένα δικό της όραμα για την ανθρωπότητα. Η τραγική της διάσταση ίσως απορρέει από το γεγονός ότι η εποχή της δεν ήταν έτοιμη για αυτό το όραμα.
– Η γυναίκα αυτή θα μπορούσε να είναι μια περιπλανώμενη μετανάστρια της εποχής μας; Ολόκληρη η πολυπρόσωπη αυτή ιστορία περιέχει μετανάστευση, ξεριζωμό, περιπλάνηση και αναζήτηση φιλόξενης γης. Επίσης η γεωγραφική τοποθεσία, ανάμεσα στα παράλια του Λιβάνου, της Συρίας, της Κύπρου, της Ιταλίας και της Βόρειας Αφρικής, δεν μπορεί παρά να μας κάνει να σκεφτούμε τις σύγχρονες μεταναστευτικές ροές.
– Με ποιο σκεπτικό η μουσική του έργου είναι εμπνευσμένη από την κυπριακή λαογραφική παράδοση; Τα «ποιητάρικα» έχουν κοινή ρίζα με την επική ποίηση και παράδοση, που γέννησε την ιστορία της Διδώς στην αρχαιότητα. Πολλές κουλτούρες της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής μοιράζονται αυτή την παράδοση της προφορικής επικής ποίησης. Στην Κύπρο, περνώντας και από τους τροβαδούρους του Μεσαίωνα, αυτή η παράδοση ήταν ζωντανή μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες. Ένιωσα ότι θα ήταν το τέλειο πάντρεμα η ένταξη της (επαν)αφήγησης αυτού του μύθου, με όλες τις πολιτικές-κοινωνικές προεκτάσεις που προανέφερα, μέσα σε μια λαϊκή προφορική αφηγηματική παράδοση. Είναι κάτι περισσότερο από μουσική: είναι ένας είδος δραματουργίας. Νιώθω πολύ τυχερή για τη συνεργασία μου με τη Νικολέττα Δημητρίου σε αυτή την πτυχή της παράστασης.
– Στα έργα που σκηνοθετείς επιλέγεις πάντα πολύ ξεχωριστούς χώρους για να τα παρουσιάσεις. Στο συγκεκριμένο τι ρόλο έπαιξε το Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή; Βρίσκεται μέσα στα τείχη της μεσαιωνικής πόλης και είναι χώρος φορτισμένος με την λαϊκή προφορική παράδοση. Είναι η ιδανική τοποθεσία για μια παράσταση εμπνευσμένη από τα «ποιητάρικα» αλλά και για μια ιστορία που επέζησε μέσα στους αιώνες και μέσα από την τέχνη της χαρακτικής.
Info: Λευκωσία, Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή. Το θεατρικό Αναλόγιο «Διδώ» ανεβαίνει στις 7,8,9,13,14,16 Δεκεμβρίου στις 8:30μ.μ., τηλ. 22 496930.
maria.panayiotou@phileleftheros.com
Ελεύθερα, 5.12.2021.
