Από την 1η Ιανουαρίου 2022, τρεις ευρωπαϊκές πόλεις φέρουν τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για ένα έτος. Πρόκειται για το Ες-σιρ-Αλζέτ (Λουξεμβούργο), το Κάουνας (Λιθουανία) και το Νόβι Σαντ (Σερβία).
Ο τίτλος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης δίνει στις πόλεις την ευκαιρία να ενισχύσουν την εικόνα τους, να τοποθετηθούν στον παγκόσμιο χάρτη, να προωθήσουν τον βιώσιμο τουρισμό και να επαναπροσανατολίσουν την ανάπτυξή τους μέσω του πολιτισμού.
Μετά την πόλη του Λουξεμβούργου το 1995 και το 2007, τώρα είναι η σειρά του Ες-σιρ-Αλζέτ, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της χώρας, να φέρει τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης.
Μετά το Βίλνιους το 2009, το Κάουνας είναι η δεύτερη πόλη της Λιθουανίας που ανακηρύσσεται Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική του Κάουνας, η οποία έχει λάβει το Σήμα Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, θα τεθεί και πάλι στο προσκήνιο και θα φιλοξενήσει πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Το Νόβι Σαντ είναι η πρώτη πόλη της Σερβίας που γίνεται Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Μ’ ένα πολιτιστικό πρόγραμμα που απλώνεται σε όλη τη χρονιά, το Νοβι Σαντ φιλοδοξεί να συνδέσει την πολιτιστική κοινότητα και τους κατοίκους της πόλης και της ευρύτερης περιοχής με την ΕΕ και την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων.
Περισσότερες πληροφορίες είναι διαθέσιμες εδώ.
«Στη διάρκεια της πανδημίας, ο πολιτισμός ήταν ζωτικής σημασίας για τις κοινωνίες μας» σημειώνει ο Αντιπρόεδρος της Κομισιόν, αρμόδιος για την προώθηση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, Μαργαρίτης Σχοινάς. «Επέτρεψε την κυκλοφορία των ιδεών και έφερε τις κοινότητές μας πιο κοντά, πέρα από τα σύνορα. Αυτή ακριβώς είναι η φιλοδοξία της πρωτοβουλίας της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, η οποία επανέρχεται το 2022 με τρεις δυναμικές πόλεις. Ελπίζω ότι το Ες-σιρ-Αλζέτ, το Κάουνας και το Νόβι Σαντ θα αξιοποιήσουν πλήρως τη δυνατότητα του πολιτισμού να εμπλουτίζει τη ζωή μας και ότι θα αναδείξουν τις πολυάριθμες θετικές του συνέπειες για την κοινωνική ενσωμάτωση, την εδαφική συνοχή και την οικονομική ανάπτυξη».
Από την πλευρά της η Επίτροπος Καινοτομίας, Έρευνας, Πολιτισμού, Εκπαίδευσης και Νεολαίας, Μαρίγια Γκαμπριέλ, επισημαίνει ότι η πρωτοβουλία της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης αναδεικνύει «τη σημασία του πολιτισμού για την προώθηση των αξιών στις οποίες στηρίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση: Μια επιτυχημένη Πολιτιστική Πρωτεύουσα είναι μια πρωτεύουσα ανοιχτή στον κόσμο, που δείχνει τη βούληση της Ένωσής μας να προάγει τον πολιτισμό ως κινητήρια δύναμη για την ειρήνη και την αμοιβαία κατανόηση σε όλο τον κόσμο. Επίσης καταπολεμά τους αποκλεισμούς και αποτελεί εργαλείο προσέγγισης, ιδίως της νεότερης γενιάς, την οποία ενδυναμώνει ώστε να καταστεί μοχλός θετικών αλλαγών για την περαιτέρω ανάπτυξη των πόλεών μας. Αυτή είναι και η φιλοδοξία του Ευρωπαϊκού Έτους Νεολαίας 2022».
«Νέες γέφυρες» στο Νόβι Σαντ
Η σερβική πόλη βρίσκεται ακριβώς ανάμεσα σε Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη. H φετινή διοργάνωση τής δίνει την ευκαιρία να αναδείξει τη δημιουργικότητά της.
Το κτίριο στην οδό Πλατείας Ελευθερίας 3 σφύζει από ζωή – βρίσκεται άλλωστε στο κέντρο του Νόβι Σαντ, της δεύτερης μεγαλύτερης σερβικής πόλης. Στα γραφεία του ιδρύματος «Novi Sad 2021» οι νέοι εργάζονται πυρετωδώς, σε λάπτοπ και σταθερούς υπολογιστές. Τα έπιπλα είναι λειτουργικά και κομψά, όπως θα φανταζόταν κανείς τον χώρο μιας μοντέρνας start-up κάπου στη δυτική Ευρώπη. Απομένουν μόνο λίγες εβδομάδες έως ότου ξεκινήσουν οι εκδηλώσεις στο Νόβι Σαντ, Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, ένα χρόνο μετά τον αρχικό προγραμματισμό, εξαιτίας της πανδημίας.
H πολυπολιτισμικότητα στο επίκεντρο
Ο Νεμάνια Μιλένκοβιτς, πρόεδρος του ιδρύματος, υποδέχεται τους δημοσιογράφους στην αίθουσα συνεδριάσεων. Ο 44χρονος προγραμματιστής συνοψίζει το σύνθημα των εκδηλώσεων: «Το μήνυμα είναι: Να χτίσουμε νέες γέφυρες! Είναι ένα κάλεσμα σε δράση, αλλά και ένα όραμα». Το Νόβι Σαντ είναι χτισμένο στις όχθες του Δούναβη, του μεγάλου ευρωπαϊκού ποταμού, και είναι πρωτεύουσα της επαρχίας Βοϊβοντίνα. Εκεί, εκτός από τους Σέρβους, ζουν πάνω από δώδεκα ακόμη εθνικότητες. Μέχρι το 1918 η πόλη ανήκε στην αυστροουγγρική μοναρχία, γεγονός που έχει αφήσει μέχρι σήμερα τα ίχνη του στο Νόβι Σαντ. Τρεις γέφυρες συνδέουν τις όχθες του Δούναβη, οι οποίες καταστράφηκαν από τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ την άνοιξη του 1999. Έκτοτε ξαναχτίστηκαν, ενώ σήμερα αντιπροσωπεύουν έναν συνδετικό κρίκο, τονίζει ο Μιλένκοβιτς.
Με προϋπολογισμό 60 εκατ. ευρώ, η πόλη των 340.000 κατοίκων στήνει φέτος ένα φιλόδοξο πρόγραμμα εκδηλώσεων, με θέματα όπως η μετανάστευση, ο ρόλος των γυναικών στην τέχνη και το μέλλον της Ευρώπης. «Μέχρι το τέλος του 2022 θα έχουμε 5.000 ευρωπαίους καλλιτέχνες μαζί μας», λέει περήφανα ο Μιλένκοβιτς.
Για τα εγκαίνια στις 13 Ιανουαρίου – η ημερομηνία συμπίπτει με την Ορθόδοξη Πρωτοχρονιά – ο σλοβένος avant-garde καλλιτέχνης Ντράγκαν Ζιβαντίνοφ ετοιμάζει ένα υπαίθριο υπερθέαμα με τίτλο «Zeniteum». Ο τίτλος παραπέμπει στο γιουγκοσλαβικό πρωτοποριακό περιοδικό τέχνης «Zenit», το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο Ζάγκρεμπ και στη συνέχεια στο Βελιγράδι κατά τη δεκαετία του 1920.
Πανδημία και γκρίνια
Η πανδημία του κορωνοϊού δεν φαίνεται να αγχώνει τους εμπνευστές των εορτασμών στη σερβική πολιτιστική πρωτεύουσα. «Είναι μια μεγάλη πρόκληση, αλλά έχουμε αποκτήσει πια εμπειρία», λέει χαρακτηριστικά ο Μιλένκοβιτς, ο οποίος είναι και ένας από τους συνιδρυτές του διάσημου μουσικού φεστιβάλ Exit. Η Σερβία είχε στην πραγματικότητα μόνο ένα σκληρό lockdown, την άνοιξη του 2020 – τα μέτρα αργότερα θα χαρακτηρίζονταν μάλλον… ήπια. Από τότε έχουν γίνει αρκετές εκδηλώσεις στα πλαίσια της διοργάνωσης Πολιτιστικής Πρωτεύουσας στο Νόβι Σαντ. Ωστόσο, το ενδεχόμενο αυστηρότερων μέτρων έχει επανέλθει στο τραπέζι: Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, η μετάλλαξη Omikron εντοπίστηκε για πρώτη φορά και στη Σερβία…
Παράλληλα με το ρίσκο της διοργάνωσης σε καιρούς πανδημίας, από τη σερβική πολιτιστική πρωτεύουσα δεν λείπουν τα αρνητικά σχόλια: Οι επικριτές διαμαρτύρονται ότι δίνεται έμφαση στην εξωτερική λάμψη των πρότζεκτ, αντί στη βιωσιμότητα, στο αποτέλεσμα αντί στην ουσία. Επίσης θεωρούν ότι ο πρόεδρος του ιδρύματος μπορεί να είναι ένας εξαιρετικός ειδικός σε θέματα δημοσίων σχέσεων, ωστόσο δεν έχει κάποιον ικανό καλλιτεχνικό διευθυντή στο πλευρό του. «Κάναμε συζητήσεις με τους διοργανωτές για τέσσερα χρόνια. Μάταια», λέει ο Ζόραν Παντέλιτς, ο οποίος διευθύνει τον πολυχώρο Kuda.org στα περίχωρα της πόλης.
Ο Μιλένκοβιτς αντιτείνει ότι παλιά εργοστάσια και αποθήκες ανακαινίστηκαν και είναι ανοιχτά στους ανεξάρτητους καλλιτέχνες του Νόβι Σαντ. Μένει να δούμε αν όλες αυτές οι διαφορετικές αντιλήψεις του πολιτισμού μπορούν κι εκείνες να γεφυρωθούν.
Κράμα πολιτισμών στο Ες
Η μία από τις τρεις φετινές πόλεις βρίσκεται στο Λουξεμβούργο και αφηγείται την ιστορία της από τη βιομηχανία χάλυβα ως την ψηφιακή εποχή. Το σύνθημά της: «Remix Culture».
Πουθενά αλλού στο Λουξεμβούργο παρελθόν και μέλλον δεν διασταυρώνονται τόσο ξεκάθαρα όσο στην πόλη Ες. Δίπλα στις καφετέριες, χτισμένες σε παλιά εργοστάσια και υψικαμίνους που έχουν εδώ και χρόνια πάψει να καπνίζουν, βρίσκονται τα σύγχρονα κτίρια του πανεπιστημίου με γυαλιστερές προσόψεις. Παλιά βιομηχανικά κτίρια συνορεύουν με κομψές πολυκατοικίες, ένα πάντρεμα με φόντο την παγκοσμιοποίηση: 120 έθνη έχουν φτιάξει τη νέα τους πατρίδα στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Λουξεμβούργου. Ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2022, η πόλη Ες στρέφει τα φώτα στην πολυπολιτισμικότητά της, με το σύνθημα «Remix Culture». Η πόλη στα νότια του Λουξεμβούργου σχεδιάζει περίπου 160 πρότζεκτ με περισσότερες από 2000 εκδηλώσεις, μερικές από τις οποίες είναι διασυνοριακές, με τη συμμετοχή δήμων της γειτονικής Γαλλίας.
Esch2022: Τέχνες, φύση και… Ευρώπη
«Αυτή είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την Ες, αλλά και για ολόκληρη την περιοχή να δείξουμε ότι παράγουμε και πολιτισμό», λέει ο δήμαρχος της πόλης και πρόεδρος του Esch2022, Ζορζ Μισό. Μέχρι στιγμής για τους λάτρεις του πολιτισμού ήταν η πρωτεύουσα του Λουξεμβούργου που λειτουργούσε ως πόλος έλξης. «Το πρόγραμμα Esch2022 είναι ένα εφαλτήριο για εμάς». Το πρόγραμμα της πολιτιστικής πρωτεύουσας περιλαμβάνει θεατρικά, εκθέσεις, χορό, παραστάσεις, γουόρκσοπ και ψηφιακή τέχνη – με διαφορετικά προγράμματα σε κάθε περιοχή που συμμετέχει: Στο Λουξεμβούργο υπάρχουν έντεκα δήμοι και στη Γαλλία οκτώ δήμοι με συνολικά περίπου 200.000 κατοίκους. Και θεματικά είναι ακριβώς αυτό που ενώνει την περιοχή: Μια κοινή βιομηχανική ιστορία στον τομέα χάλυβα, πολιτιστική ποικιλομορφία και τα οράματα για μια Ευρώπη δίχως σύνορα. Το “remixing” σε διάφορες κατηγορίες (τέχνη, Ευρώπη, φύση) έχει σκοπό να δημιουργήσει κάτι νέο και κυρίως να ενθαρρύνει το κοινό να συμμετάσχει.
«Στο νότιο Λουξεμβούργο βρίσκεται η κοιτίδα της μετανάστευσης για τη χώρα και άρα οι ρίζες αυτού που είμαστε τώρα», επισημαίνει η υπουργός Πολιτισμού Σαμ Τανσόν. Με την εξόρυξη χάλυβα κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, χιλιάδες ξένοι εργάτες κατέφθασαν στην περιοχή για να εργαστούν. Σήμερα σχεδόν οι μισοί από τους περίπου 650.000 κατοίκους του Λουξεμβούργου έχουν μεταναστευτικό υπόβαθρο.
Το μεγάλο πάρτι του Esch2022 έχει προγραμματιστεί για τις 26 Φεβρουαρίου 2022. Η διοργάνωση θα γεμίσει πλατείες, σκηνές και διάφορες γωνιές της πόλης με ζωντανή μουσική, DJ, πολύχρωμα φώτα και προβολές. Επιπλέον, στόχος είναι η δημιουργία μίας εμπειρίας στην οποία μπορούν να συμμετέχουν όσοι επιθυμούν – από αναγνωρισμένους μέχρι καλλιτέχνες του δρόμου και ζογκλέρ του τσίρκου, οι πόρτες και οι σκηνές θα είναι ανοιχτές για όλους.
Ζωντανές οι ελπίδες παρά την πανδημία
Ωστόσο λόγω της δύσκολης τροπής που φαίνεται να παίρνει και πάλι η πανδημία, η ανησυχία του κόσμου είναι μεγάλη, επισημαίνει ο Μισό: «Όλα τα σημαντικά γεγονότα τίθενται υπό αίρεση λόγω του κορωνοϊού». Παρόλα αυτά, ο ίδιος δεν βλέπει κανένα πρόβλημα με τις εκθέσεις, καθώς είναι εφικτός ο έλεγχος του αριθμού επισκεπτών. Άλλα δρώμενα όμως δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν με απόσταση δύο μέτρων. «Είμαι θετικός άνθρωπος και ελπίζω ότι θα ηρεμήσει και πάλι η κατάσταση», λέει.
Η Ες έχει άλλωστε επενδύσει πολλά χρήματα για την πολιτιστική πρωτεύουσα Esch2022: 32 εκατ. ευρώ δαπανήθηκαν για μετατροπές κτηρίων, ανακαινίσεις και νέες υποδομές. Η πόλη επένδυσε άλλα 10 εκατομμύρια ευρώ, ενώ το κράτος συνεισέφερε 40 εκατ. ευρώ. Και τα σχέδια είναι μεγάλα: Μόνο στην πόλη των 36.000 κατοίκων προγραμματίζονται 80 έργα.
Οι νέοι μύθοι του Κάουνας
Γνωρίζετε το Κάουνας; Η δεύτερη μεγαλύτερη λιθουανική πόλη συχνά επισκιάζεται από την πρωτεύουσα Βίλνιους. Όμως φέτος αυτό πρόκειται να αλλάξει για πάντα.
Το πρόγραμμα της διοργάνωσης είναι ήδη έτοιμο και η… προθέρμανση έχει ήδη ξεκινήσει: Το Κάουνας περιμένει με ανυπομονησία την έναρξη των εκδηλώσεων ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2022. Η πόλη επιδιώκει να εφεύρει εκ νέου τον εαυτό της, να σφυρηλατήσει ένα νέο μύθο και να τονίσει το διεθνές προφίλ της. Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Λιθουανίας θέλει να παρουσιαστεί με σύγχρονο και ευρωπαϊκό αέρα, με πολλή κουλτούρα, προβάλλοντας τη νεότερη ιστορία της με αυτοπεποίθηση.
Ένα καλειδοσκόπιο ιστορίας και πολιτικής
Το Κάουνας έχει μια «εξαιρετική, περίπλοκη ιστορία», τόνισε ο λιθουανός υπουργός Πολιτισμού Σιμόνας Κάιρις κατά την παρουσίαση του προγράμματος εκδηλώσεων για τη χρονιά της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, η οποία έχει προγραμματιστεί να ανοίξει επίσημα στις 22 Ιανουαρίου. Στην πόλη, που περιβάλλεται από αρκετούς λόφους και βρίσκεται στη συμβολή δύο ποταμών, διακρίνεται ένα «καλειδοσκόπιο εποχών και πολιτικών συστημάτων», τονίζει.
Κεντρικός πυρήνας του προγράμματος είναι η τριλογία «Μύθοι του Κάουνας», μια σειρά εκδηλώσεων που διοργανώνονται σε τρία ξεχωριστά Σαββατοκύριακα. Σχεδιασμένος από καλλιτέχνες από τη Λιθουανία και το εξωτερικό, ένας νέος μύθος πρόκειται μάλιστα να δημιουργηθεί για την πόλη των 300.000 κατοίκων, λειτουργώντας ως συνδετικός κρίκος σε θέματα ταυτότητας. Συναυλίες, εκθέσεις, παραστάσεις με φωτιές και φώτα φέρουν τους τίτλους «Confusion» (19-23 Ιανουαρίου), «Confluence» (20-22 Μαΐου) και «Contract» (19-23 Ιανουαρίου). Συνολικά, περισσότερα από 40 φεστιβάλ, 60 εκθέσεις και περισσότερες από 250 εκδηλώσεις έχουν προγραμματιστεί για τη φετινή χρονιά της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.
Καλλιτέχνες παγκοσμίου φήμης στην πόλη
Τα κυριότερα σημεία του προγράμματος περιλαμβάνουν μεμονωμένες παραστάσεις με τη συμμετοχή καλλιτεχνών παγκοσμίου φήμης, όπως ο χαράκτης και σκηνοθέτης Ουίλιαμ Κέντριτζ, η Γιόκο Όνο και η διάσημη περφόρμερ Μαρίνα Αμπράμοβιτς. «Θέλω πολύ να έρθω στη Λιθουανία για να δω πώς είναι το κλίμα εκεί και κατά πόσο η χώρα που έχω φανταστεί ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα που θα συναντήσω εκεί», λέει ο Κέντριτζ. Πρόκειται για την πρώτη έκθεση του νοτιοαφρικανού καλλιτέχνη με τις λιθουανικές ρίζες, με θέμα την επιλεκτική μνήμη – ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της χρονιάς για τη λιθουανική πολιτιστική πρωτεύουσα.
Αυτό εκφράζεται και στο επίσημο σύνθημα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας του έτους: «Από το προσωρινό στο σύγχρονο» – ένα παιχνίδι με τις μνήμες της πόλης που παραπέμπει στις μάλλον καλύτερες μέρες της: Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο το Κάουνας ήταν προσωρινή πρωτεύουσα της νεοϊδρυθείσας τότε Δημοκρατίας της Λιθουανίας – από το 1919 ως το 1940. Αργότερα επί Σοβιετικής Ένωσης η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στο Βίλνιους. Η σκοτεινή ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Ολοκαύτωμα των λιθουανών Εβραίων και τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου εξακολουθούν να ρίχνουν τη σκιά τους στην πόλη μέχρι σήμερα. Και με όλα αυτά τα τραύματα θέλει τώρα να τα βάλει η λιθουανική Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. «Το Κάουνας έχασε τη φήμη του, την περηφάνια του, έγινε μια πόλη που προκαλεί θλίψη», λέει η διευθύντρια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Βιρτζίνια Βιτκιένε.
Το Κάουνας φιλοξενεί περίπου 6.000 μοντερνιστικά κτίρια από την περίοδο του Μεσοπολέμου, όταν η πόλη άκμασε ως διπλωματικό και πολιτιστικό κέντρο. Επίσης, είναι η δεύτερη πόλη της Λιθουανίας μετά το Βίλνιους που ανακηρύχθηκε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Η πρωτεύουσα έφερε τον τίτλο το 2009. Αλλά τα δεδομένα από τότε άλλαξαν αρκετά: οικονομική κρίση, χρεοκοπία της εθνικής αεροπορικής εταιρείας και τώρα ο κορωνοϊός! Όλα αυτά επηρέασαν φυσικά την έλευση τουριστών και στο Κάουνας. Η Βίτκιεν παραμένει όμως ακόμη και τώρα ψύχραιμη, ενώ ελπίζει ότι με τα κατάλληλα υγειονομικά μέτρα οι εκδηλώσεις θα μπορέσουν να πραγματοποιηθούν. Σε αυτό ελπίζει και ο δήμαρχος της πόλης, Βισβάλντας Ματιγιοσάιτις: «Το Κάουνας είναι έτοιμο να ανοίξει τις πόρτες του και να γίνει οικοδεσπότης για όλη την Ευρώπη», τονίζει.
dw.com/philenews
