Έχοντας ήδη παρουσιάσει κύκλους μελοποιημένων ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη, του Γιάννη Ρίτσου, του Κώστα Μόντη, ο Γιώργος Καλογήρου καταπιάνεται και με τον Κωνσταντίνο Καβάφη. Ειδικότερα, με την ερωτική ποίηση του Αλεξανδρινού, όπου εκφράζει τον έρωτα μέσα από τη μνήμη του σώματος προσδίδοντάς του ψυχική και πνευματική διάσταση.

Ο κύκλος τραγουδιών «Θυμήσου, σώμα…» αποκαλύπτεται για πρώτη φορά στο Θέατρο Ριάλτο, όπου ο Κύπριος συνθέτης τραγουδά και αφηγείται συμπράττοντας με τους καταξιωμένους μουσικούς Ευάγγελος Χριστοδούλου (φαγκότο),  Νάταλη Νεοφύτου (όμποε) και Μανώλη Νεοφύτου (πιάνο). Για τον ίδιο, σε εποχές ανέραστες που αναβιώνει ο συντηρητισμός, ο ρατσισμός και η ομοφοβία, μια μουσικοποιητική ερωτική έκφραση με τραγούδια, πεζά και ιντερμέδια, δεν μπορεί παρά να αποτελεί  κοινωνική και πολιτική πράξη.

– Από τη συνάντηση ποίησης και μουσικής ποια ωφελείται περισσότερο; Και τα δύο ωφελούνται. Το ένα γίνεται όχημα του άλλου όταν το ένα υπάρξει αναλογιζόμενο την συνύπαρξη του με το άλλο. Αυτό μας το απέδειξαν ο Μίκης Θεοδωράκης κι ο Μάνος Χατζιδάκις με το έργο και το καλλιτεχνικό τους ήθος.

– Ποιες είναι οι αντικειμενικές δυσκολίες στη μελοποίηση της ποίησης του Καβάφη, που έχουν πτοήσει και τους μεγαλύτερους συνθέτες; Αν αναλογιστεί κανείς τη ζωή του, ο Καβάφης πρώτα γράφει απευθυνόμενος στον εαυτό του και μετά στον αναγνώστη του. Αυτό το χαρακτηριστικό της ποίησής του, όταν το βλέπουμε σε μεταγενέστερους ποιητές, το ονομάζουμε «Καβαφισμό». Δηλαδή, με αφορμή είτε μια συνθήκη ζωής είτε ενός ιστορικού γεγονότος, εκμαιεύει το βαθύτερο νόημα κάνοντας την ποίηση ένα εσωτερικό στοχασμό ο οποίος εκφράζεται διηγηματικά. Ένας τέτοιος λόγος δύσκολα γίνεται τραγούδι που να εκφράσει μια συλλογικότητα. Ίσως να ‘ναι αυτός ο λόγος που τα ποιήματά του έχουν πτοήσει και τους μεγαλύτερους συνθέτες. Βέβαια, σπουδαίοι συνθέτες μας μελοποίησαν Καβάφη. Να θυμίσω τον ιστορικό δίσκο «Τετραλογία» του Δήμου Μούτση (1975) όπου ακούμε την «Πόλη», το «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» και τη «Θάλασσα του πρωιού»- εξαιρετική μελοποίηση. Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί κι ακούμε στην Τρίτη Συμφωνία την «Πόλη», ο Σωκράτης Μάλαμας μελοποίησε εξαιρετικά τον «Δεκέμβρη 1903», ο Γιάννης Γλέζος πολλά ποιήματα τη δεκαετία του ’70, ο δικός μας Ευαγόρας Καραγιώργης τον δίσκο «Σαν έτοιμος από καιρό» και εσχάτως ο Στέφανος Κορκολής έκανε μια εξαιρετική δουλειά.

– Το ύφος, η πρωτοπορία κι η ανθεκτικότητα της ποίησης του Καβάφη είναι ανεπανάληπτα. Ποια είναι η ιδανική μουσική προσέγγιση πάνω στο έργο του; Δεν υπάρχει ιδανική μουσική για τίποτα. Το στοίχημα είναι να «υπηρετήσεις» το ποίημα κι όχι τον εαυτούλη σου. Αν το πέτυχες ή όχι θα το δείξει ο χρόνος.

– Είναι μάταιο και παρακινδυνευμένο να προσπαθείς να «επικαιροποιήσεις» μέσω της μουσικής ένα τόσο διαχρονικό ποιητικό έργο; Το περισσότερο έργο του Καβάφη είναι εξάπαντος διαχρονικό. Δε χρειάζεται καμιά «επικαιροποίηση»- γι’ αυτό έμεινε στην ιστορία. Η μουσική είναι απλώς το όχημα που θα μεταφέρει σήμερα το έργο στους συνανθρώπους μας.  

– Πιστεύεις ότι θα πληθύνουν μελλοντικά οι μελοποιήσεις του Καβάφη; Εξαρτάται από την παιδεία που κουβαλά μέσα του κάθε συνθέτης και την προσωπική του αναζήτηση. Η γλώσσα του Καβάφη όσο περνούν τα χρόνια γίνεται όλο και πιο ξένη. Η γλώσσα όμως είναι ο φορέας των νοημάτων κι ο εσωτερικός ρυθμός των λέξεων ο φορέας των μελωδιών. Θέλει υπομονή και συνεχή μελέτη να μπεις και να λειτουργήσεις μουσικά σε τέτοιου επιπέδου κείμενα. Ελπίζω πως θα συνεχιστεί η μελοποίηση του Καβάφη. Είναι πάντα σύγχρονος και πάντα θα μας είναι αποκούμπι σε δύσκολες εποχές, όπως η σύγχρονη.

 

 

– Αισθάνεσαι μεγάλο το βάρος της πρόκλησης; Πώς αντιμετωπίζεις τον κίνδυνο η μουσική να εγκλωβίσει, να αποδυναμώσει ή να υπερκεράσει τη δυναμική και τη μουσικότητα του ποιήματος; Δεν αισθάνομαι κανένα βάρος πια- κι ευτυχώς γιατί αλλιώς δεν θα το έκανα. Είναι η χαρά του να εργάζομαι κι ήταν συνειδητή η απόφαση μου να γράψω αυτόν τον κύκλο τραγουδιών. Αν κατάφερα να αρμάσω –όπως λέμε στην Κύπρο- τον λόγο με τη μουσική ή όχι, θα το δείξει ο χρόνος. Ευθύνη ένιωσα, όπως νιώθω σε κάθε εργασία μου, να κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ. 

– Τι σε έλκυσε περισσότερο στη συγκεκριμένη πτυχή της καβαφικής ποίησης; H αλήθεια, η ουσία κι η ειλικρίνεια των έντονων συναισθημάτων ενός ερωτευμένου ανθρώπου κι επιπλέον η ντομπροσύνη της έκφρασης του έρωτά του– αναλογιζόμενος τη φύση και τον προσανατολισμό του έρωτα σε συνάρτηση με τον τόπο και τον χρόνο της γραφής των ποιημάτων.

– Πόσο σε απασχόλησε μουσικά το γεγονός ότι ο Καβάφης μιλά με ομοφυλόφιλους όρους στα ηδονικά του ποιήματα; Δεν με απασχόλησε καθόλου. Εγώ «είδα» ένα καθόλα ερωτευμένο άνθρωπο. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν περιγράφεται μουσικά. Στα χέρια μου είχα ερωτικά ποιήματα και μόνο. Επίσης, είτε άντρας τα ερμηνεύσει είτε γυναίκα δεν αλλάζει το νόημα.

– Ποιες σκέψεις κάνεις πάνω στο γεγονός ότι στις πλείστες επίσημες αναφορές επισκιάζεται αυτή η καθοριστική πτυχή της ποίησής του; Είναι οι σκέψεις που κάνουμε όλοι όσοι αντιδρούμε όταν ακούμε ομοφοβικές τοποθετήσεις. Σε συντηρητικές κοινωνίες όπως η κυπριακή όπου ομοφοβία, ρατσισμός, εθνικισμός, ηθικισμός και σεξισμός ακόμη καλά κρατούν κι εντός των πολιτειακών θεσμών, συμπεριλαμβανομένης και της θρησκευτικής εξουσίας, αλλά κι εντός της κοινωνίας γενικότερα και καμουφλαρισμένα μ’ ένα φορεμένο καθωσπρεπισμό, αναμενόμενο είναι να αποσιωπηθεί αυτή η πτυχή της ποίησης του Καβάφη. Επί Χούντας λογοκρίθηκε η «Ιθάκη». Η στροφή: «νὰ σταματήσεις σ᾿ ἐμπορεῖα Φοινικικά,/ καὶ τὲς καλὲς πραγμάτειες ν᾿ ἀποκτήσεις,/ σεντέφια καὶ κοράλλια, κεχριμπάρια κ᾿ ἔβενους,/ καὶ ἡδονικὰ μυρωδικὰ κάθε λογῆς,/ ὅσο μπορεῖς πιὸ ἄφθονα ἡδονικὰ μυρωδικά» την αφαίρεσαν από το ποίημα για να μη «χαλάσει» ο Καβάφης την καθωσπρέπει νεολαία. Ελπίζω μ’ αυτό να μη δίνω ιδέες στο Υπουργείο Παιδείας γιατί πολλά τέτοια περίεργα έχουμε δει κι ακούσει τον τελευταίο καιρό.   

* «Θυμήσου, σώμα…», 22/10 Θέατρο Ριάλτο Λεμεσού, 8.30μ.μ. 77777745, rialto.com.cy