Βαρύ κι ασήκωτο «λουκέτο» επιβλήθηκε και στον Πολιτισμό, με θέατρα, σινεμά, εκδηλώσεις και εκθέσεις να αναστέλλονται. Τα πάντα; Όχι ακριβώς. Σαν μια ιδέα βγαλμένη από δυστοπική μυθοπλασία, η εικαστική έκθεση «I’ve made you a palm-tree» παρουσιάζεται ως αστική παρέμβαση στο εμπορικό κέντρο της Λευκωσίας.
Η συνεργασία του εικαστικού PASHIAS, του ιστορικού τέχνης Ιωσήφ Χατζηκυριάκου (Ίδρυμα Φοίβος Σταυρίδης – Αρχεία Λάρνακας) και της αρχιτέκτονα Κατερίνας Σκουφαρίδου (Emblem Gallery) εγκολπώνεται στο εσωτερικό του πρώην Hondos Centre και ο περαστικός- θεατής έχει πρόσβαση στα εκθέματα από τον πεζόδρομο, καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας και της νύχτας, σύμφωνα με τη χρονική και χωρική του άνεση –σε ώρες φυσικά που δεν ισχύει η απαγόρευση κυκλοφορίας.
Θεματικός του άξονας είναι η εγκαθίδρυση του φοινικόδεντρου ως χαρακτηριστικό του αστικού τοπίου της Κύπρου και ως σύμβολο της πολιτισμικής μας ταυτότητας. Προσεγγίζεται διαμεσικά, ως έμβλημα κινητικότητας και μετατόπισης πολιτισμικών ιδεωδών μέσα σε ένα ανοιχτό πεδίο χρονικής και γεωγραφικής προέλευσης. Από τις φοινικικές επιδράσεις του αρχαίου βασιλείου του Κιτίου, στις σχέσεις του νησιού με την Αίγυπτο και τις χώρες της Μεσοποταμίας, το πέρασμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέχρι τις τάσεις εκμοντερνισμού των παραλιακών μετώπων σύμφωνα με τις προδιαγραφές ανάπτυξης του διεθνές εμπορίου.
Το ταξίδι και η διάδοση του σπόρου παρουσιάζεται μέσω διαφορετικών προοπτικών, χωρογραφικής τοποθέτησης ή κοινωνικής αντίληψης, εξερευνώντας το αίσθημα του «ανήκειν» σε σχέση με τις τρέχουσες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Μέσα από τις πρακτικές της φωτογραφίας, εγκατάστασης, γραφιστικού σχεδιασμού και συγγραφής κειμένων, το ανθρώπινο σώμα, ως βασικό υλικό δημιουργίας, «ριζώνει» παράλληλα με το φοίνικα, ως σύμβολο τοπικό και οικείο, ταυτόχρονα ξένο και εξωτικό.
Η ιδιότυπη αυτή έκθεση- βιτρίνα πραγματοποιείται σε κοινή δράση με το NiMAC και το φετινό Nicosia Pop-Up, οι υπόλοιπες προγραμματισμένες εκδηλώσεις του οποίου αναστέλλονται μετά την ανακοίνωση των νέων μέτρων. Ένας εκ των στόχων της είναι και η αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος για το υπό ανάπλαση κέντρο της πρωτεύουσας.
Η έκθεση, διευρυμένη και υπό διαφορετικές προϋποθέσεις, θα παρουσιαστεί τους επόμενους μήνες και σε Λάρνακα και Λεμεσό. Το όλο ερευνητικό πρότζεκτ ολοκληρώνεται με μια εξίσου πρωτότυπη ζωντανή drive-in performance, που προς το παρόν αναβάλλεται ελέω των περιορισμών, αλλά θα υλοποιηθεί σε κατοπινό στάδιο.
Ο εικαστικός και περφόρμερ PASHΙAS πραγματοποίησε αρχειακή μελέτη για την παρουσία του φοινικόδεντρου. Μέσα από το υλικό του Ιδρύματος Φοίβου Σταυρίδη – Αρχεία Λάρνακας συνέλεξε μαυρόασπρες μνήμες σε κίτρινα χαρτιά, καρτ-ποστάλ με τοπία της Αιγύπτου και της Κύπρου που συγχέονται, αφίσες και τουριστικά διαφημιστικά, εικόνες, αντικείμενα, φράσεις και παραδόσεις που τον φόρτισαν ώσπου να μετατραπεί σε παρειδωλία του δέντρου.
«Άθελά του, το δέντρο συνδέθηκε με την κοινωνική εξύψωση, το χειροκρότημα των πολλών, τον έπαινο του συνόλου. Η κορυφή του έγινε η Ιθάκη της ματαιοδοξίας μας και ο κορμός του η φυλακή των προσδοκιών μας» σημειώνει συναφώς ο Ιωσήφ Χατζηκυριάκος. «Ο άνθρωπος – δέντρο – φοίνικας παγιδεύεται στην προσπάθειά του να φυτρώσει, μένει ακίνητος, θαμμένος στο χώμα, μέρος του αστικού τοπίου σ’ ένα απροσδιόριστο χώρο, μια αυλή άλλης εποχής που κατακτήθηκε από τα ιδιωτικά οχήματα μετακίνησης. Αυτά, αποτελούν τους μικρούς μας φοίνικες, αφού διαμέσου τους μετρούμε την κοινωνική μας υπόσταση».
Ο διευθυντής του Ιδρύματος Φοίβος Σταυρίδης προσθέτει επίσης ότι ο φοίνικας – δέντρο γίνεται μόδα και τρέχει σε όλα τα παραλιακά μέτωπα και τα ξενοδοχεία, γίνεται ταυτότητα και χρωματίζει τις αυλές των σπιτιών όπου μεγαλώνει. «Ο φοίνικας – άνθρωπος γίνεται έννοια και μέθοδος του εκφραστικού σχεδίου του PASHΙAS και δηλώνεται τώρα ως επιτελεστική εικαστική δράση, αλλού ως στατική παρέμβαση – έκθεση, και συνεχίζει με άλλες όψεις στον χρόνο και χώρο».
PASHIAS: Ισχυρό μικρόβιο η ανάγκη να φτιάχνω εικόνες
– Με ποιον τρόπο το φοινικόδεντρο επιδρά στην κυπριακή συλλογική συνείδηση και ταυτότητα; Ένας σπόρος, μικροσκοπικός, μη «εγχώριος», κατάφερε να κυριαρχεί σχεδόν σε κάθε δρόμο και οδό σε όλες τις επαρχίες της Κύπρου. Αιχμηρός και επικίνδυνος αν τον πειράξεις. Η συχνότητά του, τον έκανε να συγχωνευτεί με το οπτικό μας πεδίο, σε σημείο που πλέον περνά απαρατήρητος. Εκτός κι αν τον επικαλεστούμε ως ονομασία διαδρομής στη Λάρνακα ή ως λεκτική ένδειξη επαίνου. Θα θυμίζει όμως πάντα την «ουσία» της κυπριακής ταυτότητας, από Ευρώπη μέχρι Ανατολή, τα θραύσματα που έχουν συλλεχθεί και που μας απαρτίζουν – την πολλαπλότητά μας.
– Γιατί η ματαιοδοξία σε απασχολεί τόσο στη δουλειά σου; Τη θεωρείς μήτρα δεινών ή απότοκο; Ο πολλαπλασιασμός της φιγούρας μου μέσα από διαφορετικές υφές- ζωντανή διάσταση, γλυπτό, φωτογραφική αποτύπωση- είναι αποτέλεσμα της αφοσίωσής μου στην πρακτική της performance art. Όλες, όμως, οι μορφές τέχνης ξεκινούν από το «εγώ», ακόμη και η αφαιρετική τέχνη για παράδειγμα. Το στοίχημα είναι να παρουσιάζω εν γνώσει μου ένα υλικό «εγώ», έντονα παρόν, το οποίο ξεδιπλώνει και ξεδιπλώνεται σ’ ένα πλέον «γενικό» σώμα.
– Πόσο εξωτικοί είμαστε και πόσο κοσμοπολίτες; Σύμφωνα με την ιστορία του φοίνικα, από τους Φοίνικες στους Οθωμανούς και από τις «εξευρωπαϊσμένες» Φοινικούδες στην τεχνητή γλάστρα «Fejka» στο IKEA, πιστεύω πως εμείς είμαστε αυτοί που τους έχουν επισκεφθεί, παρά αυτοί που έχουν ταξιδέψει. Ο κοσμοπολιτισμός χαρακτηρίζεται από αμοιβαίο σεβασμό. Συχνά δρούμε ενάντια στην προαναφερθείσα πολλαπλότητα.
– Αυτή η «βιτρινοποίηση» είναι λύση ανάγκης ή αρθρώνει από μόνη της ένα επίκαιρο σχόλιο; H χρήση της βιτρίνας, στήνοντας μια έκθεση που μπορεί να την επισκεφθεί κάποιος μόνο από τον πεζόδρομο, δεν διαμορφώθηκε ως λύση ή ως σχόλιο, αλλά απλά ως συνθήκη – δεδομένο. Έτσι μπορώ τώρα, έτσι κάνω. Βοήθησε σίγουρα η νεοσύστατη πεζοδρόμηση του εμπορικού κέντρου της Λευκωσίας, καθώς και η αυξανόμενη επισκεψιμότητα λόγω των εορτών.
– Θα μπορούσες να φανταστείς τις εικαστικές εκθέσεις στο εξής να πραγματοποιούνται μ’ αυτόν τον τρόπο; Η χρήση της βιτρίνας αποτέλεσε στο πρόσφατο παρελθόν ένα είδος καλλιτεχνικής απάντησης στην οικονομική κρίση, πρακτική κατάληψη άδειων εμπορικών χώρων και επαναπροσέγγιση του ανθρώπινου σώματος ή του αντικειμένου τέχνης ως προϊόν προς πώληση. Δεν θα ήθελα όλες οι προσπάθειες τέχνης να έχουν την ίδια μορφή λόγω αναγκαιότητας ή σκεπτικού. Στην περίπτωσή μας, η βιτρίνα δικαιολογεί τον σπόρο του φοινικόδεντρου ως αντικείμενο συνεχούς κινητικότητας και μετατόπισης, το οποίο ξαφνικά παγώνει και ακινητοποιείται με σκοπό την εξέτασή του. Επίσης, το γυαλί απομονώνει το φοινικόδεντρο – έργο τέχνης, αλλά η οπτική αντανάκλαση του περίγυρου και του θεατή εν τέλει τα ενοποιεί.
– Ποιες ήταν οι δυσκολίες που αντιμετώπισες από τεχνικής- διαδικαστικής σκοπιάς; Ήταν δεκαπλάσιες απ’ ότι έχω αντιμετωπίσει σε προσπάθειες της ίδιας εμβέλειας στο παρελθόν. Τα περιοριστικά μέτρα μπορούν να αντιμετωπιστούν. Η συνεχής εναλλαγή τους, όμως, προκαλεί άγχος και αβεβαιότητα. Δυσκολίες και στην επικοινωνία, ακόμη και μ’ ένα συνεργάτη, καθώς η «προβληματική» καθημερινότητα του καθενός επηρεάζει άμεσα πλέον τον «επαγγελματισμό». Τουλάχιστον, με περιβάλλουν εξαιρετικοί συνεργάτες, επομένως η διασκέδαση, ο καθησυχασμός και η στήριξη απαρτίζουν τις κοινές μας ενέργειες. Από την άλλη, η προσπάθεια εύρεσης τρόπων συνέχισης του πολιτισμού, τηρώντας όλα τα απαραίτητα μέτρα ατομικής υγείας και ασφάλειας, θα έπρεπε να στηριχθεί πιο άμεσα και εύστοχα από τους ιθύνοντες και την κυβέρνηση. Δεν μας το έκαναν εύκολο ή τουλάχιστον πιο εύκολο.
– Οι εκάστοτε δυσκολίες που έχουν γίνει μέρος της ζωής των ασκούντων την καλλιτεχνία, σε πτοούν ή σε πεισμώνουν; Ομολογώ και τα δύο. Το πιο ισχυρό μικρόβιο μέσα μου είναι η ανάγκη να φτιάχνω εικόνες. Με εξιτάρει και με δυσκολεύει· γουστάρω. Όταν όμως τα προβλήματα, πρακτικής ή οικονομικής φύσης, ξεπερνούν τον ενθουσιασμό τότε λέω να σταματήσω. Και μετά πεισμώνω. Και μετά λέω να σταματήσω. Και μετά πεισμώνω ξανά.
* Λευκωσία, πρώην Hondos Centre, Οδός Ζήνας Κάνθερ 20, μέχρι 31/12, λειτουργεί νυχθημερόν, PASHIAS
Φιλελεύθερα, 13/11/2020
