Η σπουδαία πρωταγωνίστρια νιώθει ότι δεν θα ήταν γεμάτη αν η ζωή της περιστρεφόταν μόνο γύρω από το θέατρο.

Ο ρόλος της ιδιόρρυθμης δεσποινίδος Χάβισαμ στις «Μεγάλες Προσδοκίες» αποτέλεσε μια ακόμη μεγάλη πρόκληση για τη Φιλαρέτη Κομνηνού, που ανέκαθεν προτιμούσε ρόλους που ωθούν τους ηθοποιούς να ξεπεράσουν τον εαυτό τους στη σκηνή. Ακόμη ένα ενδόμυχο ταξίδι ολοκληρώνεται, αυτή τη φορά με όχημα έναν χαρακτήρα συντετριμμένο που παγιδεύεται ανάμεσα στην πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση. Ο επίλογος γράφεται κάπως πρόωρα, απότομα, με τις μεγάλες προσδοκίες της παραγωγής να μην ευοδώνονται λόγω των παρεπόμενων της πανδημίας. Εκείνη πάντως είναι απόλυτα έτοιμη να παρασύρει τον θεατή με το πάθος της απόλυτης αφοσίωσης που κάνει έναν ηθοποιό να ξεχωρίζει. Το ίδιο πάθος που διδάσκει στους φοιτητές της, με την ιδιότητα της Αναπληρώτριας Καθηγήτριας της Υποκριτικής στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Κι αυτό προϋποθέτει μια διαδρομή που δεν μπορείς να διαβείς αν δεν έχεις αντιμετωπίσει το σκοτάδι της ζωής.

– Δικαιώθηκαν οι προσδοκίες αυτής της παράστασης; Ήταν άτυχη. Όταν ξεκινήσαμε, υπήρχε ήδη μια βαριά σκιά, μια ανησυχία. Κανείς όμως δεν φανταζόταν την έκταση που θα έπαιρνε η όλη κατάσταση. Δεν προλάβαμε να παίξουμε ούτε έναν μήνα και πάνω που άρχισε πια να βρίσκει το κοινό της, υποχρεώθηκε να ρίξει αυλαία. Ήταν σοκαριστικό. Έμεινε μια πικρή γεύση σε όλους μας. Δεν προλάβαμε να τη χαρούμε κι εγώ προσωπικά έχω μια ιδιαίτερη αδυναμία στον ρόλο της δεσποινίδας Χάβισαμ. Υπάρχει η αίσθηση του πρόωρου τέλους. Έτσι, ελπίζω τώρα στην Κύπρο να την αποχαιρετίσω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

– Ποιο συναίσθημα κυριαρχεί όταν αποχαιρετάτε έναν ρόλο που αγαπήσατε; Όταν συνειδητοποιείς ότι κλείνει ένας κύκλος, ότι είναι η τελευταία φορά που θα πεις αυτά τα λόγια πάνω στη σκηνή και θα συναντηθείς με το φανταστικό αυτό πρόσωπο κυριαρχεί ένα βαρύ αίσθημα. Ευελπιστώ ότι η δουλειά αυτή θα έχει το φινάλε που της αξίζει στην Κύπρο.

– Ποιες είναι οι δικές σας σκέψεις κι εκτιμήσεις για το μέλλον του θεάτρου στη σκιά των εξελίξεων με την πανδημία; Πώς θα ξεπεράσει αυτό το σοκ; Καταλαβαίνω ότι όλοι έχουμε ανάγκη από μια αισιόδοξη σκέψη να μας στηρίξει, αλλά ας μη γελιόμαστε. Αν δούμε το το πράγμα ψυχρά και ρεαλιστικά, προβλέπεται ένας δύσκολος χειμώνας. Τα πράγματα είναι τουλάχιστον ανησυχητικά. Ειδικά για τον δικό μας κλάδο, των καλλιτεχνών γενικότερα. Το εργασιακό μας πεδίο είναι χώροι συνάθροισης και συναναστροφής. Κι όταν μάλιστα είναι και σε κλειστό χώρο, τα πράγματα αγριεύουν. Για παράδειγμα, συμμετέχω τώρα σε μια παράσταση που παίζεται σε υπαίθρια θέατρα κι είναι κάπως σουρεαλιστικό να βλέπω από κάτω θεατές με μάσκες να παρακολουθούν. Από την άλλη, είναι μια μάχη επιβίωσης και πρέπει ν’ αντέξουμε. Αυτή τη στιγμή έχει προτεραιότητα η υγεία, τι να κάνουμε; 

– Δεν νιώσατε καθόλου ότι η κατάσταση αυτή έχει με κάποιον τρόπο αποκαλύψει πόσο ευάλωτος είναι ο τομέας των τεχνών και πόσο εκτεθειμένος κοινωνικά σ’ αυτή τη δύσκολη στιγμή; Καταρχάς θεωρώ κι εγώ ανεπαρκή τα κυβερνητικά μέτρα στήριξης των ανθρώπων που απασχολούνται στον πολιτισμό. Αλλά γενικότερα αισθάνομαι ότι ισχύουν άλλα μέτρα και σταθμά. Πριν μερικές μέρες ήμουν σε μια αεροπορική πτήση όπου είδα να μην κρατιούνται αποστάσεις και να στριμώχνονται στον διάδρομο και στις τριθέσιες σειρές άνθρωποι άγνωστοι μεταξύ τους. Και σε άλλους είδους συγκεντρώσεις δεν τηρούνται οι αποστάσεις και οι περιορισμοί και υπάρχει μια ελαστικότητα. Στο θέατρο, ωστόσο, εφαρμόζονται τα μέτρα εξαντλώντας κάθε αυστηρότητα.

– Τι βρίσκετε πιο ελκυστικό στον χαρακτήρα της Μις Χάβισαμ; Είναι ένα από ψυχολογικής άποψης μαεστρικά στημένο πορτρέτο. Η γυναίκα αυτή είναι θύμα μιας μεγάλης προδοσίας και μιας εγκατάλειψης. Την ημέρα του γάμου της δέχτηκε ένα γράμμα από τον υποψήφιο γαμπρό ότι δεν θα παρευρεθεί στην τελετή. Από τη στιγμή εκείνη κατεβάζει τα ρολά. Κλείνεται στο σπίτι και υποβάλλει τον εαυτό της σε μόνιμη καραντίνα, σ’ έναν αυτόβουλο εγκλεισμό, μακριά από το φως του ήλιου. Δεν συναντά παρά ελάχιστους ανθρώπους και το ρολόι μένει σταματημένο στην ώρα του πλήγματος. Είναι μια τρομερή σύμπτωση να παίζω αυτόν τον ρόλο και μερικές μέρες μετά να υποχρεώνομαι στην πραγματική ζωή να κλειστώ κι εγώ μόνη σε καραντίνα για δύο μήνες. Από τις συμπτώσεις που αντιμετωπίζεις με πικρό χιούμορ.

– Από ποια σκοπιά προσεγγίσατε το ψυχολογικό πορτρέτο της Χάβισαμ; Το μοτίβο της Χάβισαμ είναι η ραγισμένη καρδιά. Η στάση της είναι μια αντίδραση απέναντι σ’ ένα τραυματικό σοκ. Αλλά δεν μένει εκεί. Η θλίψη της μετατρέπεται σε μνησικακία και μίσος. Ενορχηστρώνει την εκδίκησή της υιοθετώντας ένα κοριτσάκι –επειδή η απόλυτη μοναξιά είναι αφόρητη και κανένα ανθρώπινο πλάσμα δεν μπορεί να την αντέξει. Είναι το δημιούργημά της, δηλητηριάζει το μυαλό του παιδιού με μίσος για το ανδρικό φύλο και το μετατρέπει σε μηχανή εξόντωσης για κάθε αρσενικό. Συναντάμε το «σύνδρομο Χάβισαμ» και στην ψυχιατρική. Είναι μια ψυχωσική διαταραχή όπου ο άνθρωπος μπλοκάρει εξαιτίας μιας έντονα τραυματικής εμπειρίας.

– Ερευνώντας τον χαρακτήρα νιώσατε να αφυπνίζει κάποιο στοιχείο και του δικού σας χαρακτήρα; Κανένα. Πολλές φορές εμείς οι ηθοποιοί επιθυμούμε να παίζουμε και ρόλους που δεν έχουν καμία σχέση με μας ως χαρακτήρες. Είναι γοητευτικό αυτό, αποτελεί πρόκληση. Είναι σαν ένα μακρινό ταξίδι. Αν έπαιζα συνέχεια τον εαυτό μου αυτό θα ήταν κουραστικό, πληκτικό. Σίγουρα, αρκετοί ρόλοι στο παρελθόν συναντιούνται κάπως με στοιχεία του χαρακτήρα μου. Η Χάβισαμ είναι εξ ολοκλήρου κάτι τελείως διαφορετικό. Η ζωή της σταμάτησε στις 9 παρά 20 κι έχει αποκοπεί πλήρως από την αίσθηση του χρόνου.

– Η θεατρική ζωή έχετε διαπιστώσει να αλλάζει τον τρόπο που προσλαμβάνετε την έννοια του χρόνου; Ναι βέβαια. Καταρχάς, το βασικό είναι ότι καταργεί τον χρόνο. Σε περίοδο προβών, δεν καταλαβαίνεις πότε περνά η ώρα. Μπορεί να δουλεύεις ώρες ατελείωτες και να μην καταλαβαίνεις από κούραση. Η δημιουργική διαδικασία είναι πολύ έντονη, η αδρεναλίνη της δράσης είναι στα ύψη, δεν βαριέσαι και δεν καταλαβαίνεις τον χρόνο που κυλάει. Οι εναλλαγές είναι μέρος της ζωής μας κι αυτό έχει και τη δυσάρεστη πλευρά του. Όταν κάθε χρόνο αλλάζεις δουλειά και συνεργάτες δυο ή τρεις φορές, καταλαβαίνετε ότι αυτό συνιστά ένα καθεστώς μόνιμης ανασφάλειας. Εμείς οι ηθοποιοί δύσκολα βαριόμαστε γιατί δύσκολα αράζουμε.

 – Ο ηθοποιός αντιμετωπίζει διαφορετικά το πέρασμα του χρόνου; Η συμφιλίωση γενικά των καλλιτεχνών με τον χρόνο είναι χαρακτηριστική. Είναι σαν να ζεις μια παρατεταμένη εφηβεία. Ζούμε με μια συνεχή διάθεση παιχνιδιού κι είναι γι’ αυτό που βλέπεις ανθρώπους που έχουν ηλικιακά ωριμάσει να διατηρούν μια αξιοσημείωτη εφηβικότητα και ζωτικότητα. 

– Έχετε την αίσθηση ότι με τη δουλειά που κάνετε ζείτε πολλές παράλληλες ζωές; Ναι. Αλλά πρόκειται για συναντήσεις σύντομες. Έχεις συναίσθηση ότι έχουν ημερομηνία λήξης.

– Νιώσατε ποτέ ερμηνεύοντας έναν ρόλο να ερεθίζει έντονα μια πληγή σε σημείο αβάσταχτο; Όταν έχασα τον πατέρα μου, για πολλά χρόνια όταν τύχαινε στον ρόλο ή το κείμενο να υπάρχει αναφορά στην απώλεια και τον θάνατο, ειδικά ενός πατέρα, δεν μπορούσα να συγκρατηθώ. Κι εκείνη την ώρα ήξερα ότι το κλάμα δεν ήταν του ρόλου, αλλά της Φιλαρέτης. Ανακαλούσα δικά μου συναισθήματα. 

– Το κοινό πώς το εισπράττει αυτό; Το αντιλαμβάνεται; Το κοινό μπορεί να το εκλάβει ως υποκριτική. Ούτως ή άλλως, όμως, εκείνη την ώρα εισπράττει την αλήθεια σου, τη συγκίνησή σου που είναι πραγματική. Οι θεατές συγκινούνται όταν συνειδητά ή υποσυνείδητα ανακαλούν μια αντίστοιχη συναισθηματική εμπειρία. Λ.χ. μια απώλεια. Αυτό ενώνει όλους τους ανθρώπους. Είμαστε ευάλωτοι απέναντι στην απώλεια, είτε βιολογική, είτε ερωτική.

– Μπορεί κάποιος να ταυτιστεί και με χαρακτήρες όπως αυτός της Χάβισαμ; Και βέβαια. Υπάρχουν γυναίκες που την καταλαβαίνουν, που κατανοούν αυτό το σκληρό κι αδιαπέραστο του χαρακτήρα της. Είναι μια πληγωμένη γυναίκα που πίστεψε σ’ έναν μεγάλο έρωτα κι εξαπατήθηκε. Δεν θα πιστέψετε με πόσες γυναίκες μίλησα μετά την παράσταση και συνειδητοποίησα ότι ταυτίστηκαν σε πολλά σημεία μαζί της. Έστω ένα ακραίο κομμάτι του εαυτού τους κρύβει μέσα του μια Χάβισαμ.

– Σε ποιο βαθμό θεωρείτε αναγκαία στη φαρέτρα του ηθοποιού τα βιώματά του;  Όταν ήμουν στην αρχή και μού πήγαιναν όλα πρίμα, με τους μεγάλους ρόλους να έρχονται γρήγορα, θυμάμαι που ένας συνάδελφος ήρθε και μου είπε το εξής: «για να γίνεις πλήρης ηθοποιός πρέπει να τσακίσεις». Είχε δίκιο. Δεν θα ήταν το ίδιο αν ζούσα σε έναν γυάλινο κόσμο, σαν μια μικρή πριγκιπέσα. Έπρεπε να έρθω αντιμέτωπη με το σκοτάδι της ζωής, να διαβώ τις γκρίζες περιοχές που αργά ή γρήγορα όλοι κάποτε διαβαίνουμε. Αυτές οι εμπειρίες σε κάνουν πιο πλήρη, σε λαξεύουν. Ο συναισθηματικός κόσμος γίνεται πιο ανάγλυφος, αποκτά άλλο βάθος.

– Έχετε ιδιαίτερη αδυναμία στους σκοτεινούς ρόλους; Και οι θεατές τους έχουν αδυναμία. Οι πάντες. Επειδή οι ρόλοι αυτοί είναι σύνθετοι και περίπλοκοι μάς μαγνητίζουν και μάς προβληματίζουν, μας ιντριγκάρουν για να προσπαθήσουμε να τους καταλάβουμε. Ένας μονοδιάστατος χαρακτήρας ποτέ δεν κεντρίζει το ενδιαφέρον.

– Είναι ένας τέτοιος ρόλος κι αυτός που αναλάβατε στη νέα σειρά του Alpha «Αγγελική»; Η Αθηνά είναι μια γυναίκα σκληρή και αυταρχική. Έχει τέσσερις γιους και κατευθύνει τη ζωή τους. Είναι αυτό που λέμε «μητριάρχης». Οπωσδήποτε παίζει στα σκοτεινά τερέν, αλλά υπάρχουν αιτίες γι’ αυτό. Οι άνθρωποι δεν είμαστε ένα πράγμα, μονοδιάστατοι. Δεν είμαστε μόνο ένα χρώμα. Έχουμε διακυμάνσεις.

– Προσεγγίζετε διαφορετικά έναν ρόλο στην τηλεόραση σε σχέση με το θέατρο; Πάντα αντιμετώπιζα ακόμη και τους τηλεοπτικούς ρόλους με το ίδιο ενδιαφέρον, κόπο και βάσανο που αντιμετωπίζω και τους υπόλοιπους. Δεν θεωρώ ότι στην τηλεόραση πρέπει να λειτουργώ πιο πρόχειρα και επιφανειακά. Η διαφορά είναι ότι πρόκειται για ένα μέσο που δεν μπορείς να ελέγξεις απόλυτα και παίζει σημαντικό ρόλο η δουλειά του σκηνοθέτη και του συνεργείου. 

– Το κίνητρο παραμένει αναλλοίωτα ισχυρό στο πέρασμα του χρόνου; Δεν έχει ξεθυμάνει. Κι επειδή διδάσκω στο πανεπιστήμιο κι έρχομαι σε επαφή με νέα παιδιά, αυτά μού μεταγγίζουν τη λαχτάρα τους, την επιθυμία τους, την ορμή τους, τα όνειρά τους για το θέατρο. Δηλαδή αν εγώ κάποια στιγμή κουραστώ ή αισθανθώ ότι επαναλαμβάνομαι η σχέση αυτή με τη διδασκαλία με αναγκάζει να ανανεώνομαι, να αμφισβητώ τον εαυτό μου και να θέτω καινούρια στοιχήματα. 

– Νιώθετε χορτασμένη; Κάποιες φορές νιώθω ότι πρέπει να αφιερώσω χρόνο και σε άλλα πράγματα. Θα ήθελα από εδώ και πέρα να μην ασχολούμαι αποκλειστικά με τη δουλειά μου, όσο κι αν τη λατρεύω. Θέλω να κάνω και κάποια άλλα πράγματα που μου δίνουν ικανοποίηση. Όπως τα ταξίδια. Ταξιδεύω πολύ, είμαι ταξιδιάρα. Ιδανικά θα ήθελα να κάνω κάποιες παύσεις και να ξεφεύγω για ένα διάστημα σε έναν προορισμό που επιθυμώ. Να ζήσω για λίγο εκεί, να ξεχαστώ περπατώντας στους δρόμους και ζώντας την καθημερινή ζωή μιας άλλης χώρας.

– Το θέατρο δεν εγγυάται από μόνο του μια πλήρη ζωή; Κάποτε ρώτησαν μια μεγάλη ηθοποιό μετά τα 50 της πώς έζησε της ζωή της κι αυτή απάντησε ότι δεν θα ήθελε να χρησιμοποιεί το ρήμα «έπαιξα». Πολλές φορές οι ηθοποιοί μετράμε τη ζωή μας σε σχέση με τους ρόλους που αναλάβαμε, τις παραστάσεις που παίξαμε κ.λπ. Εγώ όταν κάνω αναδρομή στο παρελθόν θέλω να σκέφτομαι και τη ζωή ανεξάρτητα από το θέατρο. Ευτυχώς, κατάφερα να μεγαλώσω ένα παιδί, να ζήσω ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή, έχω να θυμηθώ αρκετές προσωπικές στιγμές όμορφες και δυνατές που να μου δίνουν μια αίσθηση πληρότητας. Δεν θα ήμουν πλήρης αν η ζωή μου περιστρεφόταν μόνο γύρω από το θέατρο. Οπωσδήποτε αυτό που με ολοκλήρωσε ήταν η μητρότητα. Δεν θα μπορούσα να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς ένα παιδί. Μάλιστα, ήρθε και νωρίς και σήμερα έχω ένα παλικάρι που το χαίρομαι και το καμαρώνω. 

– Ποιες είναι οι δικές σας μεγάλες προσδοκίες σ’ αυτό το στάδιο της ζωής σας; Προς το παρόν, προσδοκία όλων μας είναι να απαλλαγούμε από τον ιό για να μπορέσει ο πλανήτης να συνέλθει. Ας μη μιλάμε για πράγματα ουτοπικά ή αόριστα. Αυτή τη στιγμή επείγει να επιβιώσουμε. Εργασιακά έρχεται ένας πολύ σκληρός χειμώνας για όλους -και δεν αναφέρομαι μόνο στον δικό μου κλάδο. Οι άνθρωποι προβληματίζονται για το μέλλον και θέλουν να αποτάξουν την αίσθηση της απειλής. Γενικότερα, αποδείχτηκε ότι είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε συλλογικά. Μια καταστροφή μάς αφορά όλους. Μάς κάνει αλληλέγγυους, χρειάζεται να συμπαραστεκόμαστε ο ένας στον άλλο. Έχουμε έναν κοινό αντίπαλο, που τώρα είναι ο ιός, αργότερα μπορεί να είναι μια οικολογική καταστροφή. Πρέπει να αφυπνιστούμε, να μη ζούμε μόνο μέσα στον προσωπικό μας μικρόκοσμο. Ό,τι συμβαίνει δίπλα μας, αργά ή γρήγορα θα το υποστούμε κι εμείς. 

– Τι είναι αυτό που σας ανησυχεί περισσότερο στον κόσμο σήμερα; Πριν μερικά χρόνια είχα ταξιδέψει στον Αμαζόνιο. Συναναστράφηκα με φυλές ιθαγενών κι είδα με τα μάτια μου να συντελείται η καταστροφή του ανεκτίμητου αυτού πνεύμονα του πλανήτη. Δυσκολεύομαι να δεχτώ ότι εν ονόματι του κέρδους ριψοκινδυνεύουμε το μέλλον του είδους μας. Ότι κάποιοι ρισκάρουν τις ζωές όλων μας για πρόσκαιρα οφέλη. Το καμπανάκι χτυπά αλλά δεν βλέπω να αντιδράμε. Τα παιδιά μας θα το βρουν μπροστά τους όλο αυτό. Απαιτείται μια αφυπνιστική ευαισθητοποίηση.

* «Μεγάλες Προσδοκίες» του Κ. Ντίκενς σε σκηνοθεσία Λίλλυς Μελεμέ, Διεθνές Φεστιβάλ Κύπρια, 12/9 Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας 5μ.μ. & 8.30μ.μ. 13/9 Παττίχειο Θέατρο Λεμεσού 8.30μ.μ. 70002212/ kypria.org.cy