Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, «Ανθρωπόκαινος», εκδόσεις Ενύπνιο, 2022.
Ο Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου έχει σταθερή παρουσία στα ποιητικά πράγματα της πατρίδας μας εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Σταδιακά κατακτά ολοένα και περισσότερο ένα προσωπικό ύφος, στιλιστικά και θεματικά, που τον καθιστά αναγνωρίσιμο ποιητή. Συνήθως, εντοπίζει ένα θεματικό άξονα, τον οποίο αξιοποιεί ως μεθοδολογικό εργαλείο, προκειμένου να αναπτύξει την ποιητική του, καλλιεργώντας νέες ποιητικές ιδέες.
Ο άξονας αυτός είναι πάντα εργαλείο, πάντα υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα δομηθούν νέα ποιητικά οικοδομήματα, με υλικά τις πανανθρώπινες αξίες, τις υπαρξιακές ανησυχίες, τις φιλοσοφικές αναζητήσεις του σύγχρονου ανθρώπου, τον πόνο, τη μοναξιά, τους έρωτες και τις ελπίδες του. Η μανιέρα του θεματικού άξονα είναι εξόχως δεσπόζουσα στις δυο τελευταίες προσπάθειες του Κ.Π., τη συλλογή «Καρτ ποστάλ που δεν έστειλα», στην οποία αναφέρθηκα από τη στήλη στον «Φ» στις 31 Οκτωβρίου 2023 και τη συλλογή «Ανθρωπόκαινος» που επιχειρώ να παρουσιάσω τώρα με αυτό το σημείωμα.
Σ’ αυτή τη συλλογή ο Κ.Π. μεταπλάθει αισθητικά την επιστήμη σε ποίηση, τη γεωλογία σε ποίηση, την αρχαιολογία σε ποίηση, την εξέλιξη των ειδών επίσης σε ποίηση. Όλα αυτά δεικνύουν όραμα, δεικνύουν ολοκληρωμένο και αποκρυσταλλωμένο σύστημα ποιητικού κώδικα. Ιδού ένα ενδεικτικό παράδειγμα: «Εκτός από το να αναπνέουν / να φωτοσυνθέτουν, να αναπαράγονται / τα δέντρα κλαίνε… / …Με λίγη υπομονή τα δάκρυα στερεύουν / μετά από εκατομμύρια χρόνια η ρητίνη έχει απολιθωθεί / γίνεται κεχριμπάρι». (σελ. 22)
Βέβαια, όλα αυτά, και οι θεματικοί άξονες και τα μεθοδολογικά εργαλεία, και οι υφολογικές προσεγγίσεις, θα ήταν απλά αισθητικά γυμνάσματα, εάν ο ποιητής δεν τα γείωνε ενσταλάζοντας μέσα τους τις αγωνίες και τον πόνο της σύγχρονης εποχής, αν η φωνή του δεν συνιστούσε κι ένα τσίγκλισμα κοινωνικής αφύπνισης: «Ο κοινός πρόγονος όλων / – οι μιτοχονδριακοί Αδάμ και Εύα – / εμφανίστηκαν στην Αφρική / πριν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια / Αποκεί εμείς, οι Αφρικανοί, μεταναστεύσαμε / περάσαμε λαθραία πάνω από όλα τα άγραφα σύνορα / φτάσαμε πριν 40.000 χρόνια στην Ευρώπη / αποικίσαμε, εποικίσαμε όλο τον πλανήτη / Πρώτον, είμαστε όλοι Αφρικανοί / Δεύτερον, ποιους αποκάλεσες λαθρομετανάστες, κυρά μου;». (σελ. 28)
Ο Κ.Π. μας έχει συνηθίσει στα ποιήματα με βαθύ αυτοβιογραφικό υπογάστριο, σε εξομολογητικά ερωτικά ποιήματα και σε καθάρια ποιήματα ποιητικής. Με αυτά θα ασχοληθώ στη συνέχεια, καθώς τα θεωρώ τα πιο σημαντικά και τα πιο στέρεα δομημένα, με λέξεις στιβαρές και εκφράσεις που πάλλουν από βεβαιότητα: «Χρειάζεται πάντα ένα μεταβατικό στάδιο / πρώτα να σιγήσεις, ύστερα να μιλήσεις / πρώτα να εκλείψεις, ύστερα να εκλάμψεις / πρώτα να πενθήσεις, ύστερα να ανθίσεις». (σελ. 19)
Η ποιητική του Κ.Π. είναι διάσπαρτη σε όλα τα ποιήματά του και αναβλύζει πότε εδώ και πότε εκεί με κάθε αιτία και αφορμή. Η ανάδειξή της κάποτε συνυφαίνεται και με άλλες στοχεύσεις, κάποτε προβάλλει αυτόνομα. Σ’ αυτό το βιβλίο ειδικά η ποιητική συντροφεύεται με την αρχαιολογία, την αρχαιολογική γνώση και σκαπάνη. Αυτό συμβαίνει στο ποίημα «Το ξεκίνημα» (σελ. 89) αλλά και αλλού όπου το συναπάντημα γίνεται με τη γεωλογία: «Γιατί τόση πολλή γύψος; / Επειδή εξατμίστηκε το νερό / έμειναν οι εβαπορίτες να μαρτυρούν / την πάλαι ποτέ θάλασσα. / Γιατί τόσα πολλά ποιήματα; / Επειδή εξατμίστηκε το κλάμα / Έμειναν οι λέξεις να μαρτυρούν / το πάλαι ποτέ σπάραγμα». (σελ. 59)
Γενικά, η επιγραμματικότητα, η λακωνικότητα, η συμπύκνωση, η αποφθεγματικότητα, κατά κανόνα, αποφέρουν καλύτερα αποτελέσματα στην ποίηση του Κ.Π.: «Η Ιστορία γράφεται με τόνους σκαμμένου χώματος / κι η Αρχαιολογία ειν’ τα δύο χέρια». (σελ.57) Ωστόσο, αρκετά ποιήματα στη συλλογή, κυρίως τα πιο μακροσκελή, διακρίνονται από έντονη περιγραφικότητα – αφηγηματικότητα. Αυτό θεωρώ πως σε κάποιες περιπτώσεις διαβρώνει το αισθητικό αποτέλεσμα. Εκεί όπου ο ποιητής λειτουργεί αφαιρετικά, ελλειπτικά, πιστεύω ότι πετυχαίνει καλύτερα αποτελέσματα.
Πολλά από τα ποιήματα στο βιβλίο έχουν διάφανα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Πιο εύστοχα και συγκινητικά βρίσκω τα ποιήματα που αντλούν ερεθίσματα από την παιδική ηλικία του δημιουργού τους. Εδώ η ζύμωση αφορά πολλά συναισθήματα, ένα κράμα συναισθημάτων όπου το τραύμα σμίγει με τη σεξουαλική αφύπνιση, με τον πόνο, με τον φόβο και άλλα πολλά. Από τις καλύτερες στιγμές στο βιβλίο θεωρώ το ποίημα «Εξαιρέσεις», που συνιστά μια πικρή ωδή υπεράσπισης της διαφορετικότητας: « ‘Κυρία, κυρία! Σας επισκέπτομαι από το μακρινό μέλλον χάριν μιας ψυχοθεραπευτικής άσκησης. Είδηση δεν πήρατε τι έγινε στο διάλειμμα; / Πώς και δεν είδατε που τον κοροϊδεύουν για τον τρόπο με τον οποίο μιλά, περπατά, γράφει, παίζει ποδόσφαιρο, αναπνέει, υπάρχει; Κοιτάξτε μια στιγμή έξω από τη γαλάζια γραμματική σας’.
Κάθε πρωί πάει στο σχολείο / ευχόμενος να μην τελείωνε σε -υ, να μην κατέληγε σε -ύζω / είναι μόλις δώδεκα ετών / το ημερολόγιο αναγράφει 1993 / που θα πει ότι είναι υπερβολικά νωρίς / για να υποστηριχθεί μια τέτοιου είδους εξαίρεση». (σελ. 99)
Ολοκληρώνω αυτή την παρουσίαση με το ποίημα στο οποίο οφείλεται ο τίτλος του βιβλίου. Ένα ποίημα προγραμματικό που δηλοί τη στάση ζωής του ποιητή απέναντι στην κοινωνία και τους ανθρώπους. Ένα ποίημα πάνω απ’ όλα ανθρωποκεντρικό και ενοραματικό: «Δεν επιθυμώ να απλώσω / αλεξάνθρωπο συρματόπλεγμα / από τη μια μου άκρη στην άλλη / δεν θέλω να ζω κενός ανθρώπων / μονάχα επιχειρώ να επιβιώνω στην Ανθρωπόκαινο». (σελ. 164)
