Το τρίπτυχο «Περιβάλλον, Κοινωνία και Διακυβέρνηση», το γνωστό ως ESG, αποτελεί μια δέσμη αρχών που έχει πάρει θέση προτεραιότητας στις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποτελεί τη βάση για την προώθηση και αναθεώρηση κανονισμών και οδηγιών. Αναμένεται ότι μεγάλοι οργανισμοί θα οργανώνονται με τρόπο ώστε να αναγνωρίζονται και να αξιολογούνται δυσμενείς συνέπειες από τη λειτουργία και διακυβέρνηση τους επί θεμάτων που άπτονται της προστασίας του περιβάλλοντος και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ο στόχος είναι η διασφάλιση της επιχειρησιακής βιωσιμότητας και της κατ’ επέκταση διασφάλισης της μακροχρόνιας περιβαλλοντολογικής και κοινωνικής συνοχής.
Η σχέση της αφερεγγυότητας με το ESG είναι πολυδιάστατη. Αφενός, οι αυξημένες απαιτήσεις σε σχέση με θέματα ESG και τα ενδεχόμενα πρόστιμα από τη μη τήρηση τυχόν υποχρεώσεων ενδέχεται να προκαλέσουν αφερεγγυότητα. Αφετέρου, η διαχείριση μιας ενδεχόμενης αναδιάρθρωσης ή εκκαθάρισης ενός οργανισμού πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις στην περιβαλλοντική διαχείριση και την κοινωνική υπόσταση με στόχο την ομαλή μετάβαση και επαναφορά στη βιωσιμότητα. Ως αποτέλεσμα της σημασίας που προσδίδεται σε θέματα ESG, θεσμικά αναμένεται ότι θα προκύψουν αλλαγές και στο δίκαιο της αφερεγγυότητας, ξεκινώντας από την εισαγωγή συστημάτων προληπτικής αναδιάρθρωσης (preventive restructuring) στα πρώιμα στάδια οργανικής ανεπάρκειας.
Η αφερεγγυότητα, για παράδειγμα, προκαλεί διακοπή στις εργασιακές σχέσεις με την απώλεια θέσεων εργασίας και εμπειρογνωμοσύνης. Αυτό δεν συμβαίνει περιοριστικά μόνο στον οργανισμό που τελεί υπό αφερεγγυότητα αλλά και στην ευρύτερη εφοδιαστική αλυσίδα, από τις πιέσεις που δέχονται κατά τα άλλα υγιείς οργανισμοί. Για παράδειγμα, ο νομοθέτης έχει προβλέψει για την προστασία των δικαιωμάτων των νόμιμων υπαλλήλων σε σενάρια αφερεγγυότητας, με την κατάταξη τους σε προνομιακή θέση έναντι των υπόλοιπων πιστωτών, εντούτοις αυτό έχει γίνει στα πλαίσια των παραδοσιακών γενικών αρχών αναφορικά με προτιμησιακές πληρωμές και όχι στα πλαίσια ενός οργανωμένου σχεδίου για την οικονομία και την κοινωνία.
Οι εργασιακές σχέσεις είναι όντως ένα από τα θέματα που ρυθμίζεται κάτω από τον πυλώνα «Κοινωνία». Παρόμοια, η υποχρέωση των οργανισμών να συμμορφώνονται με τις φορολογικές τους υποχρεώσεις και η κατάταξη κάποιων εξ αυτών των υποχρεώσεων ως προνομιούχα χρέη, ρυθμίζεται από σχετικές νομοθεσίες ενώ παράλληλα εμπίπτει εντός του πυλώνα «Διακυβέρνηση». Δηλαδή, το ESG σε ένα σενάριο αφερεγγυότητας επενεργεί κατά τρόπο μετριαστικό, με στόχο να μειώσει τις επιπτώσεις στην οικονομική και κοινωνική θέση κυρίως των άμεσα επηρεαζομένων συνήθως μέσω της διασφάλισης αποπληρωμής κάποιων χρεών.
Αναφορικά με τον τομέα «Περιβάλλον», η ρύθμιση προκύπτει κυρίως με αναφορά στην αρχή του «ο ρυπαίνων Πληρώνει», η οποία είχε συμπεριληφθεί στις 27 κατευθυντήριες αρχές για την επίτευξη της μελλοντικής βιώσιμης ανάπτυξης από την Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη το 1992, ενώ σήμερα αποτελεί αρχή η οποία έχει θεσπιστεί από την Οδηγία Περιβαλλοντικής Ευθύνης 2004/35/ΕΚ. Η αρχή αυτή ουσιαστικά προνοεί ότι μια εταιρεία που προκαλεί περιβαλλοντική ζημιά ευθύνεται για αυτήν και πρέπει να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα πρόληψης και αποκατάστασης καθώς επίσης και να επωμίζεται οποιεσδήποτε σχετικές δαπάνες.
Στην Κύπρο, η ευθύνη για πρόκληση ζημιάς στο ευρύτερο περιβάλλον θεσπίστηκε με τον Περί Περιβαλλοντικής Ευθύνης όσον αφορά την Πρόληψη και Αποκατάσταση Περιβαλλοντικής Ζημιάς Νόμο του 2007 («Νόμος»). Βάσει του νόμου, η αρμόδια αρχή είναι υπεύθυνη για τον εντοπισμό του φορέα εκμετάλλευσης που προκάλεσε τη ζημιά ή την επικείμενη απειλή ζημιάς, καθώς και για την εκτίμηση της σοβαρότητας της ζημιάς και τον καθορισμό των μέτρων αποκατάστασης ενώ δεν υπάρχει δυνατότητα διεκδίκησης ιδιωτικών απαιτήσεων και ως εκ τούτου οποιεσδήποτε ιδιωτικές αποζημιώσεις πρέπει να εναχθούν δυνάμει του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου.
Επίσης, σε αντίθεση με τις αρχές για την προστασία των εργαζομένων και την προνομιακή μεταχείριση κάποιων φόρων, κατά την αφερεγγυότητα, αποζημιώσεις και τέλη που επιβάλλονται αναφορικά με περιβαλλοντικές ζημιές δεν υπέχουν θέση προτεραιότητας έναντι άλλων πιστωτών. Από αυτά εξαιρούνται τυχόν έξοδα αποκατάστασης, τα οποία δύναται να αιτιολογηθούν από τους εκκαθαριστές ή διαχειριστές ως έξοδα εκκαθάρισης ή διαχείρισης και ως τέτοια λαμβάνουν προτεραιότητα ακόμα και έναντι των αποζημιώσεων για υπαλλήλους ή φορολογίες.
Κατά τον Δεκέμβριο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε πρόταση για έκδοση ευρωπαϊκής οδηγίας για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαίου της αφερεγγυότητας («Πρόταση»). Σύμφωνα με το περιεχόμενο της πρότασης, η οδηγία θα συνάδει με την Οδηγία 2004/35/ΕΚ και με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Συγκεκριμένα, η Οδηγία 2004/35/ΕΚ υποβάλλει στα κράτη μέλη να λαμβάνουν μέτρα προς ανάπτυξη των μέσων και αγορών χρηματοοικονομικής ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων χρηματοπιστωτικών μηχανισμών σε περίπτωση αφερεγγυότητας, με σκοπό να καθίσταται δυνατή η χρήση χρηματοοικονομικών εγγυήσεων από τους διάφορους φορείς εκμετάλλευσης προκειμένου αυτοί να είναι σε θέση να καλύψουν τις ευθύνες τους υπό τις πρόνοιες της οδηγίας.
Στόχος της πρότασης δεν είναι να θίξει τα μέτρα που προβλέπονται ήδη βάσει της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ αλλά να δημιουργηθεί ένα αποδοτικότερο πλαίσιο αφερεγγυότητας που «θα συμβάλει στην ταχύτερη και αποδοτικότερη ανάκτηση της αξίας περιουσιακών στοιχείων γενικά και, ως εκ τούτου, θα διευκολύνει τη αποζημίωση για περιβαλλοντικές απαιτήσεις κατά αφερέγγυας επιχείρησης, ακόμη και χωρίς προσφυγή σε μέσα χρηματοοικονομικής ασφάλειας».
Επομένως, σε ένα ραγδαία αναπτυσσόμενο επιχειρηματικό περιβάλλον, στο οποίο δίδονται κίνητρα προς φιλικούς προς το ΕSG oργανισμούς, είναι αναπόφευκτο ότι και το νομικό πλαίσιο της αφερεγγυότητας θα αποτελέσει αντικείμενο επανεξέτασης, ώστε να διασφαλιστεί η προστασία του περιβάλλοντος, της κοινωνίας και των συστημάτων διακυβέρνησης από ενδεχόμενη αφερεγγυότητα.
* Διοικητική Σύμβουλος, KPMG Law, Theodorides, Georgiou, Iacovou & CO LLC
** Senior Legal Advisor II, KPMG Law, Theodorides, Georgiou, Iacovou & CO LLC
