Η ενδομητρίωση ταλαιπωρεί παγκοσμίως εκατομμύρια γυναίκες. Εμφανίζεται στο 10% περίπου των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας και στο 35% όσων αντιμετωπίζουν προβλήματα υπογονιμότητας. Οι βλάβες τις ενδομητρίωσης προκαλούν πόνο κυρίως πριν και κατά τη διάρκεια της περιόδου και σε πολλές γυναίκες στη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Συχνά αναφέρεται ως «ύπουλη νόσος» γιατί σε αρκετές περιπτώσεις παραμένει αδιάγνωστη, παρά τον χρόνιο πόνο που προκαλεί στις ασθενείς. Η ενδομητρίωση, λοιπόν, είναι μία σύνθετη νόσος με ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων. Μπορεί να μην δημιουργήσει ποτέ πρόβλημα, αλλά από την άλλη μπορεί να προκαλεί έντονο πόνο επηρεάζοντας την ποιότητα ζωής της γυναίκας και προκαλώντας υπογονιμότητα.
Η ενδομητρίωση είναι μια καλοήθης νόσος, η οποία χαρακτηρίζεται από ανάπτυξη ιστού, παρόμοιου του ενδομητρίου, σε περιοχές εκτός της ενδομητρικής κοιλότητας, δηλαδή εκτός της μήτρας. Φυσιολογικά από το ενδομήτριο προέρχεται κάθε μήνα το αίμα της περιόδου. Αν όμως η αιμορραγία συμβαίνει και σε άλλες περιοχές εκτός μήτρας αυτό δημιουργεί φλεγμονή, ίνωση και συμφύσεις στις περιοχές αυτές και μπορεί να επηρεάσει τη φυσιολογική τους λειτουργία. Συνήθως, αυτές οι εστίες της ενδομητρίωσης εντοπίζονται εντός της περιοχή της πυέλου, δηλαδή στα έσω γεννητικά όργανα της γυναίκας (μήτρα, σάλπιγγες, ωοθήκες) και χαμηλά στο έντερο, αλλά μπορεί να βρεθούν και σε διάφορα άλλα σημεία του σώματος. Μπορεί να είναι μικροσκοπικές ή μεγάλες και τελείως ασυμπτωματικές, δηλαδή να μην δημιουργούν προβλήματα και να ανακαλύπτονται τυχαία κατά τη διάρκεια μιας λαπαροσκόπησης για άλλο λόγο, ή αντίθετα να δημιουργούν έντονο πόνο και υπογονιμότητα.
Τα αίτια της ενδομητρίωσης δεν μπορούν να προσδιοριστούν με ακρίβεια. Υπήρχε για χρόνια η θεωρία ότι προέρχεται από το αίμα της περιόδου (εμμήνου ρήσεως) που κάποια ποσότητα παλινδρομεί προς τα πίσω μέσω των σαλπίγγων στην πύελο. Ωστόσο, η θεωρία δεν είναι απολύτως σωστή γιατί αφενός δεν παρουσιάζουν όλες οι γυναίκες ενδομητρίωση, αφετέρου εμφανίζεται και σε γυναίκες μετά από αφαίρεση σαλπίγγων. Η δράση των ορμονών, ανοσολογικοί παράγοντες και κάποια μορφή αλλαγής τύπου μεταπλασίας, φαίνεται να παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της νόσου.
Ο πόνος της ενδομητρίωσης, συνήθως, χαρακτηρίζεται από συμπτωματολογία πυελικού άλγους δηλαδή κοιλιακός πόνος που εντοπίζεται χαμηλά στην περιοχή της πυέλου (λεκάνης). Μπορεί να εμφανίζεται με πολλές μορφές. Συνήθως, είναι έντονος κατά την διάρκεια της περιόδου (δυσμηνόρροια), αλλά μπορεί να εμφανίζεται και ως χρόνιος πόνος και εκτός περιόδου ή κατά τη σεξουαλική επαφή.
Σημαντική είναι, επίσης, η σχέση της ενδομητρίωσης με την υπογονιμότητα. Οι συμφύσεις που σχετίζονται με την ενδομητρίωση διαταράσσουν τη φυσιολογική αρχιτεκτονική της πυέλου, παρεμποδίζουν τη φυσιολογική κινητικότητα της σάλπιγγας και τη μεταφορά του ωαρίου και καταστρέφουν τον σαλπιγγικό ή/την ωοθήκη. Αν μία γυναίκα, λοιπόν, παρουσιάζει υπογονιμότητα ή πυελικό άλγος η πιθανή διάγνωση μπορεί να είναι ενδομητρίωση. Το ιστορικό της γυναίκας, δηλαδή ερωτήσεις συγκεκριμένες για τον χαρακτήρα, την ένταση του πόνου καθώς και των άλλων συμπτωμάτων και μια καλή κλινική εξέταση από τον γυναικολόγο, μαζί με τον απεικονιστικό έλεγχο δηλαδή το υπερηχογράφημα ή/και τη μαγνητική τομογραφία, θα βοηθήσουν πολύ στη διάγνωση.
Χειρουργική ή φαρμακευτική θεραπεία
Η αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης γίνεται χειρουργικά ή/ και φαρμακευτικά. Στο χειρουργείο πάντα με λαπαροσκόπηση τοποθετούμε μία κάμερα μέσα στην κοιλιά – πύελο της γυναίκας και βλέπουμε αν υπάρχει ενδομητρίωση. Η οριστική διάγνωση γίνεται μόνο με τη λαπαροσκόπηση που, αφού εντοπίσουμε τις εστίες της ενδομητρίωσης, τις αφαιρούμε και τις στέλνουμε για ιστολογική εξέταση, δηλαδή βιοψία η οποία ταυτοποιεί οριστικά τη νόσο. Ταυτόχρονα, με τη λαπαροσκόπηση μπορούμε να σταδιοποιήσουμε την ενδομητρίωση δηλαδή ανάλογα με την εντόπιση, το μέγεθος των βλαβών, τις συμφύσεις μεταξύ των οργάνων, να κρίνουμε πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση.
Η χειρουργική θεραπεία με τη λαπαροσκόπηση αποτελεί μια σύγχρονη και πολύ αποτελεσματική θεραπεία για γυναίκες με ενδομητρίωση που πάσχουν από υπογονιμότητα ή/και πυελικό άλγος. Αυτό, βέβαια, απαιτεί γιατρούς εκπαιδευμένους στην τεχνική και σε σωστά οργανωμένα κέντρα με τον απαραίτητο εξοπλισμό. Σε καμία άλλη περίπτωση γιατί η ενδομητρίωση μπορεί να είναι ένα απλό χειρουργείο ή και αντιθέτως ένα πολύ απαιτητικό χειρουργείο με εξειδικευμένες γνώσεις ώστε να αφαιρεθεί η ενδομητρίωση και να βελτιωθεί η γονιμότητα της γυναίκας και όχι το αντίθετο. Η αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης απαιτεί συγκεκριμένη στρατηγική. Θεμελιώδους σημασίας είναι η αρχική χειρουργική λαπαροσκοπική επέμβαση, ώστε να γίνει σωστός χειρουργικός καθαρισμός και να υπάρχει εικόνα πάνω στην οποία θα βασιστεί η στρατηγική για τη μελλοντική αντιμετώπιση.
Η φαρμακευτική θεραπεία είναι, επίσης, πολύ σημαντική για την καταπολέμηση της ενδομητρίωσης. Αποτελείται από απλά παυσίπονα για την ανακούφιση από τονπόνο, μέχρι πιο ειδικά σκευάσματα που στόχο έχουν να διακόψουν ή να καταστείλουν τον κύκλο και δραστηριότητα του ενδομητρικού ιστού, δηλαδή να μειώσουν την αιμορραγία. Εννοείται, βέβαια, ότι η θεραπεία για την κάθε γυναίκα είναι διαφορετική ανάλογα με το αν επιθυμεί ή όχι εγκυμοσύνη. Ονομαστικά μερικά από αυτά τα σκευάσματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανάλογα με την περίπτωση είναι τα αντισυλληπτικά χάπια, τα σκευάσματα προγεσταγόνων, οι αγωνιστές του εκλυτικού παράγοντα των γοναδοτροπινών (GnRH agonists) κ.ά. Οι τελευταίοι προκαλούν μία παροδική φαρμακευτική εμμηνόπαυση, δεν μπορούν ωστόσο, να δοθούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα γιατί υπάρχει κίνδυνος οστεοπόρωσης. Σημαντικό είναι να τονίσουμε ότι τα φάρμακα δεν αποτελούν οριστική θεραπεία αλλά συμπτωματική (για να μειώσουν τα συμπτώματα) για λίγο καιρό.
Η ενδομητρίωση, λοιπόν, είναι μία σύνθετη νόσος με ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων που μπορεί να μην δημιουργήσει ποτέ πρόβλημα, αλλά από την άλλη μπορεί να προκαλεί έντονο πόνο μειώνοντας την ποιότητα ζωής της γυναίκας και βέβαια υπογονιμότητα. Η αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης απαιτεί συγκεκριμένη στρατηγική. Θεμελιώδους σημασίας είναι η αρχική χειρουργική λαπαροσκοπική επέμβαση, ώστε να γίνει σωστός χειρουργικός καθαρισμός και να υπάρχει εικόνα πάνω στην οποία θα βασιστεί η στρατηγική για την μελλοντική αντιμετώπιση και λήψη αποφάσεων.
Η κάθε περίπτωση είναι μοναδική και η θεραπεία πρέπει να εξατομικεύεται ανάλογα με τα συμπτώματα και τις επιθυμίες της κάθε γυναίκας. Η σύγχρονη θεραπευτική προσέγγιση της ενδομητρίωσης έχει στόχο την συνεχή βελτίωση της ποιότητας ζωής της κάθε γυναίκας και τα αποτελέσματα είναι συχνά θεαματικά. Σε όλο τον κόσμο έχει ξεκινήσει μία εκστρατεία γνωστοποίησης και ευαισθητοποίησης ενάντια στην ενδομητρίωση, όπως π.χ. στη Γαλλία πρόσφατα με προεδρικό διάταγμα, που στόχο έχει να απελευθερώσει και να κάνει την σύγχρονη γυναίκα να μιλήσει ανοιχτά στους ειδικούς για αυτή την ύπουλη νόσο, με στόχο την ουσιαστική αντιμετώπισή της.
* Μαιευτήρας – χειρουργός γυναικολόγος, επίκουρος καθηγητής Μαιευτικής Γυναικολογίας Ευρωπαϊκό Πανεπιστημίου Κύπρου EUC με εξειδίκευση στη Λαπαροσκοπική και Ρομποτική Χειρουργική.
