Οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) στην Κύπρο παραμένουν χαμηλές σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη, παρά τη μικρή αύξησή τους τα τελευταία χρόνια. Το 2023 ανήλθαν στο 0,68% του ΑΕΠ (από 0,48% το 2013), τη στιγμή που ο μέσος όρος της ΕΕ διαμορφώθηκε στο 2,2%. Ως αποτέλεσμα, η Κύπρος εξακολουθεί να κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ, γεγονός που αποδίδεται εν μέρει στη χαμηλή συμμετοχή των επιχειρήσεων σε δραστηριότητες Ε&Α.

Η σημασία της έρευνας για την οικονομία και την κοινωνία είναι καθοριστική: συμβάλλει στην καινοτομία, ενισχύει την οικονομική ανάπτυξη, βελτιώνει την υγεία, εμπλουτίζει την εκπαίδευση και προωθεί την κοινωνική πρόοδο. Η ανάγκη αύξησης της ιδιωτικής επένδυσης σε θέματα έρευνας αναγνωρίζεται σε ολόκληρη την ΕΕ, προκειμένου να μειωθεί το χάσμα καινοτομίας σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ΕΕ δαπανά ετησίως περίπου €270 δισ. λιγότερα σε Ε&Α συγκριτικά με τις ΗΠΑ, όπως επισημαίνεται και στην πρόσφατη έκθεση για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα  που συνέταξε ο Mario Draghi.

Στην Κύπρο, η ανάγκη παραχώρησης κινήτρων για ενίσχυση της ερευνητικής δραστηριότητας είναι ιδιαίτερα επιτακτική. Οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα σε Ε&Α παραμένουν από τις χαμηλότερες στην ΕΕ (0,007% το 2021 έναντι 0,054% του ευρωπαϊκού μέσου όρου). Παράλληλα, οι επιχειρήσεις δεν αξιοποιούν επαρκώς τις δυνατότητες συνεργασίας με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν ισχυρούς πυλώνες καινοτομίας .

Η αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης για έρευνα και καινοτομία, με ιδιαίτερη έμφαση στη βασική έρευνα που διεξάγεται στα κυπριακά πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα, είναι αναγκαία. Ωστόσο, η κρατική στήριξη πρέπει να συνδυαστεί με μέτρα κινητοποίησης του ιδιωτικού τομέα. Μια στοχευμένη πολιτική προς αυτή την κατεύθυνση είναι η θέσπιση φορολογικών ελαφρύνσεων για επιχειρήσεις που επενδύουν σε συνεργασίες με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα.

Κρίσιμο στοιχείο για την επιτυχία τέτοιων συνεργασιών είναι η διασφάλιση της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση, ώστε η έρευνα να παραμείνει ανεξάρτητη, να παράγει αξιόπιστα αποτελέσματα και να μην κατευθύνεται αποκλειστικά από βραχυπρόθεσμα εμπορικά συμφέροντα. Η ακαδημαϊκή ελευθερία εγγυάται ότι τα πανεπιστήμια μπορούν να διατηρούν τον κοινωνικό τους ρόλο, ενώ ταυτόχρονα συνεργάζονται με επιχειρήσεις και βιομηχανία προς όφελος και των δύο πλευρών: οι επιχειρήσεις αποκτούν πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου γνώση και εξειδίκευση, ενώ τα πανεπιστήμια αντλούν πόρους και ευκαιρίες εφαρμογής των ερευνητικών τους αποτελεσμάτων.

Η διεθνής εμπειρία δείχνει την αξία τέτοιων μέτρων. Από τις 37 χώρες του ΟΟΣΑ, οι 35 εφαρμόζουν φορολογικά κίνητρα για επενδύσεις σε Ε&Α . Μάλιστα, σε ορισμένες χώρες τα φορολογικά πλεονεκτήματα δεν αφορούν γενικά την επένδυση σε έρευνα, αλλά στοχεύουν ειδικά σε συνεργασίες με πανεπιστήμια και δημόσια ερευνητικά κέντρα, ώστε να ενισχυθεί η σύνδεση της ακαδημαϊκής έρευνας με την παραγωγική οικονομία. Ένα παράδειγμα είναι η Γαλλία, όπου το πρόγραμμα Crédit d’Impôt Recherche  παρέχει αυξημένα φορολογικά οφέλη σε επιχειρήσεις που συνεργάζονται με ερευνητικούς φορείς. Αντίστοιχα προγράμματα όπου το φορολογικό πλαίσιο προβλέπει επιπρόσθετη έκπτωση για δαπάνες που κατευθύνονται σε συνεργασίες με πανεπιστήμια και εθνικά ερευνητικά ιδρύματα εφαρμόζονται στην Ουγγαρία  και στην Ιαπωνία .

Η εφαρμογή ενός σχεδίου φορολογικής ενθάρρυνσης για επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα μπορεί να αποφέρει πολλαπλά οφέλη. Θα ενισχύσει την καινοτομία, οδηγώντας στην ανάπτυξη νέων προϊόντων, διαδικασιών και τεχνολογιών, ενώ ταυτόχρονα θα καταστήσει τη χώρα πιο ελκυστική για επιχειρήσεις με ερευνητικό προσανατολισμό. Θα συμβάλει επίσης στη διατήρηση και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των κυπριακών επιχειρήσεων διεθνώς, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες απασχόλησης για επιστήμονες, και άλλους επαγγελματίες υψηλής εξειδίκευσης. Τέλος, η ενδυνάμωση του οικοσυστήματος έρευνας και καινοτομίας θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, αυξάνοντας την παραγωγικότητα, ενισχύοντας τις εξαγωγές και συμβάλλοντας στην άνοδο του ΑΕΠ.

Η Σύνοδος των Πρυτάνεων των Κυπριακών Πανεπιστημίων, αναγνωρίζοντας τα πολλαπλά και πολλαπλασιαστικά οφέλη από την παροχή φορολογικών κινήτρων σε επιχειρήσεις που επενδύουν σε έρευνα και ανάπτυξη σε συνεργασία με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, όπως η ενίσχυση της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας υψηλής προστιθέμενης αξίας, έχει καταθέσει σχετική εισήγηση στο πλαίσιο της διαβούλευσης για την επιδιωκόμενη φορολογική μεταρρύθμιση.

Η Κύπρος εξακολουθεί να βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ, με επενδύσεις που υπολείπονται αισθητά του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Για να αλλάξει αυτή η εικόνα, είναι αναγκαία η ενίσχυση της κρατικής χρηματοδότησης στη βασική έρευνα στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα, σε συνδυασμό με το συμπληρωματικό μέτρο της φορολογικής ελάφρυνσης για τις επιχειρήσεις που συνεργάζονται με τον ακαδημαϊκό χώρο. Μόνο έτσι μπορεί να δημιουργηθεί ένα σταθερό οικοσύστημα καινοτομίας που θα μετατρέπει τη γνώση σε ανάπτυξη, κοινωνική πρόοδο και καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους.

*Η Τατιάνα Ελένη Συνοδινού είναι καθηγήτρια, αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων Πανεπιστημίου Κύπρου

*Ο Μιχάλης Κωμοδρόμος είναι καθηγητής, αντιπρύτανης Έρευνας, Ανάπτυξης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Frederick