«Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω τα ίδια προνόμια με τους περισσότερους από εσάς, σε αυτή την αίθουσα, επειδή το πού γεννήθηκα και το χρώμα του δέρματός μου, με φέρνουν ήδη σε μειονεκτική θέση. Τι θα συμβεί αν μια μέρα οι άνθρωποι επιλέξουν να ανακαλέσουν την ανθρωπιά που επέλεξαν να δουν σε μένα; Τι θα συμβεί όταν η παρουσία μου θα κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν άβολα και ζωές όπως η δική μου δεν θα έχουν σημασία;».
Τα συγκλονιστικά αυτά ερωτήματα έθεσε η 23χρονη απόφοιτη του Τμήματος Γαλλικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου Edith-Britney Ade (Δήμητρα) παιδί αναγνωρισμένων προσφύγων από το Καμερούν μεγαλωμένη στην Κύπρο, μιλώντας από το βήμα της εκδήλωσης με θέμα «Οι Πρόσφυγες κι Εμείς: Προωθώντας την Κοινωνική Ένταξη» («Refugees and Us: Promoting Social Inclusion») που συνδιοργάνωσαν στις 21 Μαρτίου 2023 το Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες στην Κύπρο (UNHCR Cyprus) και το Πανεπιστήμιο Κύπρου, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας για την Εξάλειψη του Ρατσισμού και των Διακρίσεων. Όλες οι ομιλίες, τοποθετήσεις και συζήτηση έγιναν στα αγγλικά. Η προσωπική μαρτυρία της Britney αφορούσε και την επίσης 23χρονη αδελφή της Ruddy Ebua (Νικολέτα) απόφοιτη του ίδιου Τμήματος του Πανεπιστημίου Κύπρου που δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην εκδήλωση και με την οποία όπως είπε, «είχαμε το προνόμιο να έρθουμε στην Κύπρο από το Καμερούν σε ηλικία 5 χρόνων για να επανενωθούμε με τους γονείς μας και ήμασταν αρκετά τυχερές για να μεγαλώσουμε μέσα στο σύστημα». Σε σχετική δήλωση της στον υπογράφοντα για τον «Φ» η Ruddy-Νικολέτα τονίζει μεταξύ άλλων ότι «υπήρξε μια τεράστια θετική εξέλιξη όσον αφορά τον ρατσισμό σε αυτή τη χώρα, αλλά υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος να διανύσουμε. Η εξάλειψη των φυλετικών προκαταλήψεων και των στερεοτύπων – πρόσθεσε – δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει σε μια μέρα και χαίρομαι για όσους προσπαθούν ενεργά να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν».
Η λειτουργός της UNHCR στη Λευκωσία Αιμιλία Στροβολίδου δήλωσε στην εφημερίδα μας ότι γνωρίζει από μικρές τις δύο αδελφές από τον πρώτο καιρό που ήρθαν στην Κύπρο, αφού η Αρμοστεία παρακολουθεί και βοηθά την οικογένεια, από την αρχή της εγκατάστασής της στο νησί.
«Είμαστε – είπε – πολύ περήφανοι για όλη την οικογένεια και ιδιαίτερα για τη Δήμητρα και τη Νικολέτα, που με τη μεγάλη θέληση που είχαν, το πάλεψαν και κατάφεραν να πετύχουν. Βέβαια αν δεν είχαν τη στήριξη κάποιων εκπαιδευτικών, κάποιων συμμαθητριών, κάποιων γειτόνων, αυτό δεν θα ήταν εφικτό. Οι δυο αδελφές ανήκουν στο ελάχιστο ποσοστό των παιδιών προσφύγων που καταφέρνουν να σπουδάσουν σε πανεπιστήμια στις χώρες υποδοχής τους. Κι αυτό γιατί ήρθαν σε πολύ μικρή ηλικία, φοίτησαν στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο στην Κύπρο, πέτυχαν στις παγκύπριες εξετάσεις και πέρασαν στο Πανεπιστήμιο. Απαιτείται λοιπόν μεγαλύτερη ενίσχυση από την πολιτεία για τα προσφυγόπουλα, ώστε να μπορέσουν να ανταγωνιστούν με τους υπόλοιπους και να διεκδικήσουν μια θέση στο δημόσιο Πανεπιστήμιο. Οι πρόσφυγες χρειάζονται τη στήριξη όλων για να ξανακτίσουν τη ζωή τους. Θα πρέπει να συμβάλουμε όλοι για να πετύχουν αυτά που οι περισσότεροι θεωρούμε δεδομένα – μόρφωση, εργασία, κάπου να μείνουν, ν’ ανήκουν σε μια κοινωνία. Τα οφέλη είναι τεράστια, τόσο για τους πρόσφυγες, όσο και για τις κοινωνίες που τους υποδέχονται».
>>Ελληνικά, κυπριακά, αγγλικά και γαλλικά…
«Με την αδελφή μου – είπε στην ομιλία της η Britney Ade – από μικρές αποκτήσαμε γνώσεις όπως κάθε άλλο παιδί, συμμετείχαμε σε πολιτιστικές δραστηριότητες του σχολείου, μάθαμε τη γλώσσα (και τη βαριά κυπριακή προφορά που τη συνοδεύει), οπότε η ιστορία μου, από ολιστική άποψη ήταν τουλάχιστον φυσιολογική.
Όταν – πρόσθεσε – αναφερόμαστε στον ρατσισμό, συνήθως σκεφτόμαστε τη διάκριση σε βάρος κάποιου με βάση τη φυλή του κι αυτό μπορεί να είναι παρενόχληση, στερεότυπα ή ακόμη και προκατάληψη και περιλαμβάνει την έλλειψη εκπροσώπησης, τη ξενοφοβία, τις μικροεπιθέσεις και την απόρριψη. Ένα δικό μου προσωπικό παράδειγμα είναι ότι μεγαλώνοντας, πολλά παιδιά μου έλεγαν ποια είμαι, πριν καν μπορέσω να βγάλω αυτό το συμπέρασμα από μόνη μου. Τα παιδιά κορόιδευαν για το πόσο σκούρα ήταν η επιδερμίδα μου, τα χαρακτηριστικά του προσώπου μου, τα μαλλιά μου και ούτω καθεξής. Φώναζαν εμένα και την αδελφή μου με ονόματα όπως «σοκολατα kit kat, σοκολάτα twix» και βασικά όλες τις μάρκες σοκολάτας που μπορείτε να βρείτε στο κουτί της γιορτής.
Πάντα γελάμε στο σπίτι γιατί εγώ και η αδελφή μου είμαστε… κινούμενες, ζωντανές αντιφάσεις. Κι εννοώ ότι παρόλο που δεν γεννηθήκαμε πολίτιδες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποφασίσαμε να σπουδάσουμε Γαλλικά και Ευρωπαϊκές Σπουδές. Πολύ ειρωνικό, αν με ρωτάτε. Επιτρέψτε μου να εξηγήσω ότι επέλεξα να σπουδάσω Γαλλικά γιατί στο Καμερούν εκτός από τις 200 και πλέον διαλέκτους μας, έχουμε ως επίσημες γλώσσες τα Γαλλικά και τα Αγγλικά και μεγάλωσα μιλώντας και τις δύο. Αλλά όταν μεταναστεύσαμε στην Κύπρο, η μαμά μας σκέφτηκε ότι θα ήταν πιο εύκολο να αφομοιωθούμε, αν επικεντρωνόμασταν μόνο στα Ελληνικά και τα Αγγλικά. Ότι όσο πιο γρήγορα μάθουμε τη γλώσσα, τόσο πιο γρήγορα θα επικοινωνούσαμε με τους συμμαθητές μας και θα κάναμε φίλους και αυτό θα μπορούσε να γεφυρώσει το χάσμα της αποξένωσης. Πάντα ένιωθα λοιπόν ότι ένα κομμάτι μου έλειπε, οπότε στόχος μου ήταν πάντα να ξαναμάθω Γαλλικά».
>>Το ταξίδι στις Βρυξέλλες που δεν… έγινε
«Αφού ζω σε ένα ευρωπαϊκό κράτος και μεγάλωσα εδώ – συνέχισε η Britney Ade – οι Ευρωπαϊκές Σπουδές ήταν μια επιλογή… λογική. Λοιπόν, μέχρι ενός σημείου: Ήμουν στο δεύτερο έτος του Πανεπιστημίου και μου παρουσιάστηκε μια καταπληκτική ευκαιρία για ένα ταξίδι στις Βρυξέλλες. Προϋπόθεση ήταν να περιλαμβάνομαι στα 50 άτομα με την υψηλότερη βαθμολογία για ένα τεστ που θα δίναμε και που όπως μας είπε η καθηγήτρια μας, προσομοίαζε στις εισαγωγικές εξετάσεις ευρωπαϊκών ιδρυμάτων. Έδωσα το τεστ, πέρασα, ήμουν μεταξύ των 50 καλύτερων. Τότε η καθηγήτριά μου, μού είπε να της στείλω με email τα στοιχεία της ταυτότητας μου και μετά από μερικές μέρες είπε σε μένα και σε έναν άλλο συμφοιτητή μου που ήταν επίσης μεταξύ των 50 καλύτερων, ότι… δεν μπορούσαμε να πάμε, λόγω των κανονισμών!
Προφανώς μόνο φοιτητές που γεννήθηκαν στην ΕΕ μπορούσαν να συμμετάσχουν στις εξετάσεις κι έτσι μας έφεραν σε δυσμενή θέση και μας αρνήθηκαν την ευκαιρία να επισκεφθούμε την πρωτεύουσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Φανταστείτε την έκπληξή μας, γιατί ως φοιτητές Γαλλικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών δεν μπορούσαμε να κάνουμε το ταξίδι, αν και ζούσαμε νόμιμα εδώ, αν και φοιτούσαμε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Πήραν τη θέση μας δύο άλλα άτομα που είχαν χαμηλότερη βαθμολογία από εμάς. Θα μπορούσατε να πείτε ότι το όλο θέμα ήταν ασήμαντο, αλλά αισθανόμασταν ότι η ανθρωπιά και τα δικαιώματά μας δεν θεωρούνταν ότι άξιζαν τόσο, όσο των άλλων συμφοιτητών μας. Ο λόγος που λέω αυτή την ιστορία είναι για να υπογραμμίσω ότι το θέμα δεν έχει να κάνει μόνο με το να είσαι κακός άνθρωπος ή να κοροϊδεύεις κάποιον, αν και συνήθως από εκεί τείνει να ξεκινήσει, αλλά έχει να κάνει με το να μην προσκαλείς τους ανθρώπους στις συζητήσεις και στις αποφάσεις που διαμορφώνουν έμμεσα ή άμεσα τη ζωή τους. Πρόκειται για την απουσία ισότιμης αντιμετώπισης…».
Ανάμεσα στις δύο κουλτούρες
«Τα πάντα διαπλέκονται μεταξύ τους, όπως το πώς μιλάμε στους ανθρώπους και το πώς βιώνουμε τους άλλους» είπε καταλήγοντας η Britney Ade και συνέχισε: «Πρέπει να είμαστε σε θέση να ελέγξουμε τις εσωτερικές φυλετικές προκαταλήψεις μας. Γιατί σκεφτόμαστε με τον τρόπο που σκεφτόμαστε; Γιατί εγώ ως άτομο, που τυχαίνει να είμαι μαύρο, είμαι «προορισμένο» να βλέπω αυτόματα τον εαυτό μου ως «λιγότερο» από άλλους; Γιατί αισθάνομαι ότι πρέπει συνεχώς να παλεύω για την ανθρωπιά μου, που είναι κάτι που θα έπρεπε να μου έχει ήδη δοθεί απλά και μόνο από τη γέννησή μου; Ο ρατσισμός είναι ένα συνολικό φάσμα, φαινομενικά αδιαφανές, αλλά ο εντοπισμός του είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Το πώς ξεκίνησε και το πού βρισκόμαστε σήμερα, διευκολύνει τη διαμόρφωση του μέλλοντος. Ειλικρινά από εκεί που ξεκινά η ιστορία μου στο νησί μέχρι τώρα, έχω δει τεράστια θετική εξέλιξη σε αλλαγές και ιδεολογίες και σίγουρα εγώ και η οικογένειά μου, δεν θα ήμασταν εδώ αν δεν ήταν οι άνθρωποι που μας βοήθησαν στην πορεία. Η καλοσύνη τους, που ίσως γι’ αυτούς φαινόταν μικρή, πραγματικά σήμαινε τον κόσμο για εμάς – από τις νοσοκόμες στο Μακάρειο Νοσοκομείο που βοήθησαν τη μαμά μου όταν γεννούσε τα δύο μικρότερα αδέρφια μου, μέχρι τη δασκάλα μας στην έκτη δημοτικού που δεν θα ξεχάσουμε ποτέ, μέχρι τους ανθρώπους της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Κύπρο, σας ευχαριστώ. Μετά από αυτό το γεγονός, μετά από αυτή την ομιλία αυτή τη στιγμή, θα επιστρέψω στην καθημερινότητά μου και τίποτα δεν θα αλλάξει πραγματικά για μένα ή για εσάς. Μόλις έκλεισα τα 23 μου χρόνια και ακόμα ψάχνω να βρω το δρόμο μου. Προσπαθώ να προσανατολιστώ στη ζωή ως μια νεαρή μαύρη γυναίκα που γεννήθηκε στο Καμερούν αλλά μεγάλωσε στην Κύπρο, ισορροπώντας ανάμεσα στις δύο κουλτούρες. Προσπαθώ ταυτόχρονα να βρω το άτομο που ονομάζεται Britney, τον εαυτό μου».
«Θα σε κάνω μαύρο που το ξύλο»…
«Όλοι έχουμε εσωτερικές προκαταλήψεις, αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε να τις ξεμάθουμε», επεσήμανε η Britney Ade και πρόσθεσε: «Είναι καλό να γνωρίζουμε τις στατιστικές και τους αριθμούς, αφού μας βοηθούν να χωνέψουμε, έστω και για μια στιγμή, τι συμβαίνει γύρω μας. Αλλά παρακαλώ, ας μην ξεχνάμε ότι πίσω από κάθε απρόσωπο αριθμό, υπάρχει ένα πραγματικό πρόσωπο. Υπάρχει κάποιος που με τις προκαταλήψεις και τις ιδεολογίες του επηρεάζει την κοινωνία στην οποία ζούμε. Αυτός είναι μέρος του προβλήματος, όχι μόνο γιατί «κοροϊδεύει» κάποιον άλλο, αλλά και γιατί επιλέγει να χρησιμοποιεί στην καθημερινή του ζωή μια γλώσσα που έτσι κι αλλιώς πληγώνει. Για παράδειγμα, αυτές είναι μόνο μερικές φράσεις που άκουσα να χρησιμοποιούν οι άνθρωποι γύρω μου μεγαλώνοντας: «Θα σε κάνω μαύρο που το ξύλο», που βασικά σημαίνει «θα σε χτυπήσω μέχρι να μαυρίσεις» ή σημαίνει ότι «δεν είμαι ο μαύρος σου για να με διατάζεις έτσι» που μεταφράζεται περίπου «δεν είμαι ο μαύρος σκλάβος σου». Η γλώσσα λοιπόν είναι σημαντική… και πρέπει να αναφέρω ότι στον τοίχο του σαλονιού μας κρέμεται εδώ και χρόνια η φράση της Μητέρας Τερέζας, ότι «οι ευγενικές λέξεις μπορεί να είναι σύντομες και εύκολες να ειπωθούν, αλλά ο απόηχος τους διαρκεί για πάντα». Οι μειονότητες είναι συνήθως μειονότητες στους περισσότερους χώρους. Υπάρχουν μικροεπιθέσεις, άνθρωποι που αγγίζουν τα μαλλιά σου αυτόκλητα χωρίς να σε ρωτήσουν, άνθρωποι που αισθάνονται ότι έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν κάτι για σένα, απλώς επειδή σε ρώτησαν. Για παράδειγμα η πρώην σπιτονοικοκυρά μας, ρώτησε κάποτε τη μαμά μου γιατί κρατούσε ομπρέλα κάτω από τον ήλιο. Οι πιο παραγνωρισμένοι και πιο ευάλωτοι άνθρωποι, είναι εκείνοι που στα χαρτιά δεν έχουν φωνή. Είναι ένας συνεχής αγώνας και όπως όλα τα άλλα, η αλλαγή δεν έρχεται σε μια μέρα. Πρόκειται για την ανθρώπινη ισότητα, την ύπαρξη ίσων ευκαιριών και την ισότιμη αντιμετώπιση μέσω των κατάλληλων ρυθμίσεων. Έχει να κάνει με το να έχουμε περισσότερες και διαφορετικές φωνές σε πάρα πολλούς χώρους».
