Ένα από τα πρώτα δημοτικά σχολεία της Λεμεσού, η Γ’ Αστική Σχολή, όπως ονομαζόταν τότε το Γ’ δημοτικό σχολείο Λεμεσού, που ιδρύθηκε το 1923, σε μια δύσκολη και πολυτάραχη περίοδο της κυπριακής ιστορίας, κλείνει το 2023 100 χρόνια ζωής.
Σ’ αυτό φοίτησαν γενιές και γενιές Λεμεσιανών, προσφύγων ή παιδιά οικονομικών μεταναστών, ενώ απόφοιτοί του διαπρέπουν σε διάφορους τομείς τόσο στην Κύπρο, όσο και στο εξωτερικό. Το σχολείο, μέσα από την πολυετή προσφορά του, αποτελεί σημείο αναφοράς και ανάμνησης πολλών επιφανών και απλών ανθρώπων, ενώ η ιστορία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία του τόπου.
Το ιστορικό πλαίσιο
Όσον αφορά στο ιστορικό πλαίσιο λειτουργίας του, το σχολείο ιδρύθηκε κατά την πολυτάραχη περίοδο της Αγγλοκρατίας, οπότε κάθε κοινότητα είχε το δικαίωμα να ιδρύσει τα δικά της σχολεία, τα οποία έπρεπε όμως να χρηματοδοτήσει. Το πιο φιλελεύθερο καθεστώς ήταν αναμφίβολα πιο βοηθητικό στην ανάπτυξη της παιδείας, σε σχέση με την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Έτσι, άρχισαν να ιδρύονται σταδιακά περισσότερα σχολεία, ως αποτέλεσμα της περιρρέουσας, αλλά και της πεποίθησης ότι η εκπαίδευση προσφέρει εφόδια για καλύτερη ζωή και καλλιεργεί την εθνική ταυτότητα.
Οι πιο εύποροι μεταβαίνουν για σπουδές στην Ελλάδα και επιστρέφουν, προσφέροντας στον τόπο τους, ενώ αφυπνίζεται η εθνική συνείδηση των Κυπρίων, που δεν χάνουν ευκαιρία να ζητήσουν ένωση με την Ελλάδα, γεγονός που δυσχεραίνει τις σχέσεις τους με τους Βρετανούς και τους Οθωμανούς.
Το 1923, έτος ίδρυσης του σχολείου, λίγα χρόνια μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, η οικονομική κατάσταση των Κυπρίων ήταν οικτρή, ενώ το πολιτικό σκηνικό ήταν τεταμένο, με τους Κυπρίους να αξιώνουν την ένωση με την Ελλάδα και να ζητούν καλύτερες συνθήκες ζωής.
Επιπλέον, ψηφίζεται νέος νόμος περί Παιδείας, με τον οποίο οι δάσκαλοι χωρίζονται σε τέσσερις τάξεις, αντί τρεις που ίσχυε προηγουμένως, σύμφωνα με τα προσόντα και τα χρόνια υπηρεσίας τους. Ανάλογος ήταν και ο μισθός τους, τον οποίο για πρώτη φορά θα πλήρωνε η κυβέρνηση με επιβολή φορολογίας, ενώ μέχρι τότε τον πλήρωναν οι σχολικές εφορείες ή οι κοινότητες. Με τον νέο νόμο κάποιοι δάσκαλοι μένουν εκτός υπηρεσίας. Επίσης, απαγορευόταν στις έγγαμες δασκάλες να συνεχίσουν να εργάζονται. Ο μισθός θα πληρωνόταν από την Κυβέρνηση, η οποία επέβαλε αυξημένη φορολογία, ενώ αναφέρθηκε ρητά από τους Άγγλους ότι οι δάσκαλοι δεν θα δικαιούνταν σύνταξη. Οι αποφάσεις αυτές προκάλεσαν τις οργανωμένες διαμαρτυρίες των δασκάλων.
Οι Σχολικές Εφορείες επέβαλαν επιπλέον φορολογία για τα έξοδα ίδρυσης και λειτουργίας των σχολείων, γεγονός που προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις των γονιών, που πολλοί από αυτούς ασφυκτιούσαν οικονομικά, ενώ την ίδια χρονική περίοδο στην Κύπρο καταφθάνουν πολλοί Αρμένιοι και Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες, τους οποίους οι Κύπριοι προσπαθούν να στηρίξουν με όποιο τρόπο μπορούν. Για παράδειγμα, σχολεία οργανώνουν παραστάσεις και τα έσοδα από τα εισιτήρια πηγαίνουν σε ταμείο για στήριξη των προσφύγων.
Η αρχική λειτουργία του σχολείου
Μέσα σε αυτές τις πολύ δύσκολες συνθήκες, λόγω της αύξησης των μαθητών, η Σχολική Εφορεία Λεμεσού αποφασίζει την ίδρυση της Γ’ Αστικής Σχολής.
Η σχολή αρχικά λειτουργεί με τρεις τάξεις και σε αυτή φοιτούν μόνο αγόρια, ενώ το σχολείο στεγάζεται στο σπίτι του Παναγή Πελενδρίδη, το οποίο ενοικιάζεται από τη Σχολική Εφορεία. Τα επόμενα χρόνια το σχολείο γίνεται σταδιακά από τριτάξιο, τετρατάξιο, πεντατάξιο και εξατάξιο. Όταν οι ανάγκες σε αίθουσες διδασκαλίας αυξήθηκαν ενοικιάστηκε δεύτερο σπίτι, η οικία Κοντόπουλου, απέναντι από το πρώτο.
Το πρώτο σχολικό κτήριο είναι έτοιμο το 1933 και ανεγέρθηκε με δάνειο της Σχολικής Εφορείας Λεμεσού και κληροδότημα του Δημοσθένη Μιτσή, στον χώρο όπου βρίσκεται σήμερα το Γ΄ Δημοτικό Σχολείο. Ο δρόμος μπροστά από το σχολείο ονομάστηκε οδός Δημοσθένη Μιτσή, προς τιμή του ευεργέτη πολλών σχολείων της Κύπρου, ενώ πρώτος διευθυντής του σχολείου ήταν ο Χρήστος Αποστολίδης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το σχολικό κτήριο εγκαινιάστηκε λίγο μετά τα Οκτωβριανά του 1931, όταν λόγω των γεγονότων οι Άγγλοι είχαν καταργήσει το Νομοθετικό Συμβούλιο, επέβαλαν λογοκρισία στον τύπο και είχαν θέσει κάτω από τον πλήρη έλεγχο τους τη δημοτική εκπαίδευση. Οι Βρετανοί έλεγχαν τους διορισμούς των δασκάλων, ενέκριναν τα διδακτικά βιβλία, κατάργησαν το μάθημα της ελληνικής ιστορίας, την ανάκρουση του εθνικού ύμνου και τη χρήση εθνικών συμβόλων κ.ά. Μάλιστα, οι τιμωρίες για τους παραβάτες ήταν αυστηρές.
Το 1938 ανατολικά της Γ’ Αστικής κτίζεται το Γ’ Παρθεναγωγείο Λεμεσού, με κληροδότημα του Τιμόθεου Χριστοφίδη και δάνειο της Σχολικής Εφορείας. Αργότερα, το 1968, τα δύο σχολεία συγχωνεύτηκαν και το Γ΄ Δημοτικό Σχολείο Λεμεσού αποτελεί τη φυσική συνέχειά τους.
Το σχολείο, που ομολογουμένως ιδρύθηκε κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, προσέφερε όλα αυτά τα χρόνια παιδεία, συσσίτιο, χαρά, όμορφες στιγμές σε χιλιάδες παιδιά. Υπήρξαν, όμως, φορές που ο φωτεινός αυτός φάρος έσβηνε, όπως για παράδειγμα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν επιτάχτηκε από τους Βρετανούς ή όταν οι μαθητές κατά τη διάρκεια του αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. ύψωναν την ελληνική σημαία.
Σημαντικοί σταθμοί στην ιστορία του Γ΄ Δημοτικού Λεμεσού
1923: Ίδρυση της Γ΄ Αστικής Σχολής και στέγασή της στο σπίτι του Παναγή Πελενδρίδη στην τότε οδό Βικτωρίας (σήμερα οδός Ειρήνης – εστιατόριο Αλιάδα), το οποίο ενοικιάστηκε από τη Σχολική Εφορεία για τον σκοπό αυτό. Η σχολή ήταν αρχικά τριτάξιο Αρρεναγωγείο. Πρώτος διευθυντής ήταν ο Χρ. Αποστολίδης και δάσκαλοι οι Γ. Αραούζος και Μ. Σιακαλλής. Αρκετοί από τους μαθητές ήταν προσφυγόπουλα από την Μικρά Ασία.
1925: Η σχολή γίνεται σταδιακά εξατάξια και για τις ανάγκες της ενοικιάζεται το σπίτι του Σωτήρη Κοντόπουλου στη συμβολή των οδών Ναβαρίνου και Αργυρού Δρουσιώτη. Σήμερα η οικία είναι ιδιοκτησία της οικογένειας Χατζηιωάννου και εκεί στεγάζεται το ίδρυμα CYMEPA.
1931: Αρχίζουν οι εργασίες για κτίσιμο οικήματος που θα στεγάσει τη σχολή. Το κτήριο ήταν έργο του Γερμανοεβραίου αρχιτέκτονα B. Gunjburg, ο οποίος σχεδίασε το θέατρο Ριάλτο και το Δημοτικό Μέγαρο της πόλης. Η πραγμάτωσή του έγινε χάριν κληροδοτήματος του Δημοσθένη Μιτσή και δανείου που συνήψε η Σχολική Εφορεία. Η Σχολική Εφορεία, ως αναγνώριση της προσφοράς του Δημοσθένη Μιτσή, έδωσε το όνομά του στην οδό μπροστά από το σχολείο.
1933: Οι εργασίες αποπερατώνονται και η Σχολή στεγάζεται στο νέο κτήριο
1936: Ανέγερση παράπλευρου κτηρίου για μαθητικό συσσίτιο. Το συσσίτιο ήταν απαραίτητο λόγω της άθλιας οικονομικής κατάστασης των πλείστων μαθητών. Αρκετά από τα έσοδα προέρχονταν από δωρεές.
1938: Κτίζεται Ανατολικά της σχολής το Γ΄ Παρθεναγωγείο Λεμεσού. Αυτό έγινε κατορθωτό με δάνειο της Σχολικής Εφορείας και δωρεά του Τιμόθεου Χριστοφίδη από το Πέρα Πέδι. Το ίδιο διάστημα κτίζεται με δωρεά του ιδίου και ξεχωριστό οίκημα για το συσσίτιο των κοριτσιών. Τα δύο σχολεία χωρίζει ψηλός μαντρότοιχος για να εμποδίζεται η συναναστροφή αγοριών και κοριτσιών.
1939- 1945: Το σχολείο επιτάσσεται από τους Άγγλους, λόγω των αναγκών που προέκυψαν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι μαθητές μετεγγράφονται στην Α΄ Αστική Σχολή και στο Α΄ Παρθεναγωγείο.
1946: Το σχολείο επαναλειτουργεί.
1959: Το σχολείο ξανακλείνει εξαιτίας του φόβου ταραχών με τους Τούρκους, η γειτονιά των οποίων βρισκόταν πολύ κοντά στο σχολείο. Οι μαθητές μοιράζονται στο Α’ Δημοτικό και στο Αθηναΐδειο.
1968: Το σχολείο γίνεται ενιαίο, με το γκρέμισμα του ενδιάμεσου πέτρινου τοίχου. Στο κτήριο του Παρθεναγωγείου στεγάζονται οι Α΄, Β΄, Γ΄ τάξεις, δηλαδή το «Κατώτερο» και στο παλαιότερο κτήριο του Αρρεναγωγείου οι Δ΄, Ε΄ , Στ΄ τάξεις, δηλαδή το «Ανώτερο».
1974: Στο σχολείο στήνεται προσφυγικός καταυλισμός. Επίσης, λόγω της εγγύτητας του σχολείου με την τούρκικη συνοικία, πολλά εκτοπισμένα παιδιά που διαμένουν προσωρινά σε τουρκοκυπριακές περιουσίες, εγγράφονται και φοιτούν στο σχολείο.
1983: Μετά από εισήγηση του Συνδέσμου Γονέων, το κτήριο που παλαιότερα στέγαζε το Αρρεναγωγείο γκρεμίζεται για να κτιστεί ένα καινούργιο σχολείο, που να εξυπηρετεί τις σύγχρονες ανάγκες των παιδιών. Έτσι τα παιδιά του Ανώτερου κύκλου μεταφέρονται για δύο χρόνια στο Α΄ Δημοτικό Λεμεσού.
1985: Εγκαινιάζεται το νέο κτήριο, όπου φοιτούν όλα τα παιδιά και των δυο κύκλων. Είναι αυτό το κτήριο που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.
Μέρος της αυλής παραχωρήθηκε για να κτιστεί το Γ΄ Νηπιαγωγείο, όπως και το κλειστό γυμναστήριο που χρησιμοποιείται σήμερα από την Α΄ Τεχνική Σχολή.
Στο κτήριο του παλαιού Παρθεναγωγείου φιλοξενήθηκε για αρκετά χρόνια το Παράρτημα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, όπου γίνονταν πολλά συνέδρια και σεμινάρια για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων.
2013: Το κτήριο του Παρθεναγωγείου και ο χώρος στάθμευσης του σχολείου παραχωρείται στο Κέντρο Γλωσσών του ΤΕ.ΠΑ.Κ.. Προσωπικό, γονείς και μαθητές του σχολείου διαμαρτύρονται για πιθανή απόφαση τερματισμού της λειτουργίας του σχολείου.
2019: Το Κέντρο Γλωσσών μεταφέρεται και το παλαιό κτήριο χρησιμοποιείται και πάλι από τους μαθητές του σχολείου.
2023: Το Γ΄ Δημοτικό Λεμεσού συμπληρώνει 100 χρόνια ζωής! Επιβίωσε μέσα από πολλές αντιξοότητες, συνεχίζοντας να προσφέρει στην τοπική κοινωνία. Η ιστορία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία του τόπου.
**Στο άρθρο παρατίθεται το ερευνητικό υλικό που συγκέντρωσε η εκπαιδευτικός Γεωργία Γεωργίου Ιωαννίδου.
Πηγές:
Α. Παυλίδη (1993), Ιστορία της Νήσου Κύπρου. Λευκωσία, Φιλόκυπρος
C. Spyridakis, (1954), The Educational Policy of the English Government in Cyprus (1878-1954), The Cyprus Ethnarchy Office.
https://archeia.moec.gov.cy/sm/969/kypros_kata_tin_proimi_anglokratia_kai_ton_mesopolemo.pdf
http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=815&-V=limmata
https://www.catisart.gr/i-ekchorisi-tis-kyproy-sti-vretaniki-aytokratoria-apo-toys-othomanoys/
https://pressarchive.cy/s/el/item/543581#?c=&m=&s=&cv=3&xywh=-161%2C1684%2C4940%2C2875
