Η φονική πυρκαγιά που ξέσπασε τον Ιούλιο του 2025 στην ορεινή Λεμεσό, προκάλεσε ανυπολόγιστες καταστροφές. Ανθρώπινες απώλειες, υλικές ζημιές, καταστροφή ιδιωτικών περιουσιών και γεωργικών υποδομών, καθώς και εκτεταμένη οικολογική υποβάθμιση, συνθέτουν ένα σκηνικό εθνικής τραγωδίας. Πέραν του συναισθηματικού και κοινωνικού αντίκτυπου, οι πληγέντες πολίτες βρίσκονται αντιμέτωποι με την ανάγκη αποκατάστασης της ζημιάς τους και τη δίκαιη διεκδίκηση αποζημίωσης. Το ερώτημα που εύλογα ανακύπτει είναι κατά πόσον, και υπό ποιες προϋποθέσεις, το κράτος φέρει ευθύνη και υποχρέωση να αποζημιώσει τους πληγέντες πολίτες.
Η ευθύνη του κράτους σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, όπως οι πυρκαγιές, δεν είναι εκ των προτέρων αυτονόητη. Η ύπαρξη μεγάλης καταστροφής, λόγω πρόκλησης της πυρκαγιάς, δεν αρκεί για τη στοιχειοθέτηση υποχρέωσης αποζημίωσης, εκ μέρους της Πολιτείας. Ωστόσο, όταν από τα πραγματικά γεγονότα και δεδομένα, προκύπτει ότι οι αρμόδιες αρχές επέδειξαν αμέλεια ή αδράνεια ή δεν μερίμνησαν για την πρόληψη ή την καταστολή ή τη διαχείριση του κινδύνου, τότε είναι δυνατό να στοιχειοθετηθεί αδικοπρακτική ευθύνη του κράτους. Η βάση μιας τέτοιας ευθύνης, μπορεί να βασιστεί στον περί Αστικών Αδικημάτων Νόμο, ο οποίος προβλέπει ευθύνη για ζημιές που προκύπτουν από αμέλεια ή παράλειψη καθήκοντος, αλλά και στο Σύνταγμα, το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα στην ιδιοκτησία και τη ζωή. Επιπρόσθετα, σε περιπτώσεις κρατικής ολιγωρίας που οδηγούν σε απώλεια ζωών ή σε σοβαρό κίνδυνο, μπορεί να εγερθεί και ευθύνη, με βάση το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ, που προβλέπει όχι μόνο την αποχή από αυθαίρετη στέρηση ζωής, αλλά και τη θετική υποχρέωση των κρατών να προστατεύουν τη ζωή των πολιτών σε καταστάσεις κινδύνου.
Για να στοιχειοθετηθεί νομικά ευθύνη της Πολιτείας, θα πρέπει να αποδειχθεί ότι υπήρξαν παραλείψεις από πλευράς των αρμοδίων αρχών, όπως, μεταξύ άλλων, η απουσία ή η ανεπαρκής εφαρμογή σχεδίου εκκένωσης, η μη έγκαιρη κινητοποίηση των πυροσβεστικών δυνάμεων, η έλλειψη προληπτικών μέτρων (π.χ. αντιπυρικών ζωνών ή καθαρισμού επικίνδυνης βλάστησης) ή ακόμη και η μη έγκαιρη ενημέρωση/προειδοποίηση των κατοίκων. Εάν οι παραλείψεις αυτές συνδέονται αιτιωδώς με τις ζημίες που υπέστη ένας πολίτης, τότε καθίσταται νομικά δυνατή η διεκδίκηση αποζημίωσης.
Οι πληγέντες πολίτες έχουν ενώπιόν τους, διάφορες επιλογές. Πρώτον, μπορούν να υποβάλουν εξώδικη αίτηση αποζημίωσης προς το αρμόδιο Υπουργείο ή άλλο κρατικό φορέα, εφόσον έχει συσταθεί σχετικός μηχανισμός κρατικής αρωγής. Αν η αίτηση απορριφθεί ή δεν ικανοποιηθεί επαρκώς, παρέχεται το δικαίωμα προσφυγής στη δικαιοσύνη. Η αγωγή αποζημίωσης κατά του κράτους, καταχωρείται με εναγόμενο τον Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας και βασίζεται στις σχετικές διατάξεις, περί αδικοπραξίας.
Σημαντικό είναι επίσης, να τονιστεί ότι το απαιτούμενο βάρος απόδειξης, το φέρει ο ενάγων πολίτης. Οφείλει να αποδείξει την ύπαρξη και την έκταση της ζημιάς, τη σχέση αιτίου και αποτελέσματος ως προς τις πράξεις ή τις παραλείψεις των αρχών, καθώς και την ύπαρξη αμέλειας ή παράβασης νομικών υποχρεώσεων. Χρήσιμα αποδεικτικά μέσα σε τέτοιες περιπτώσεις είναι, μεταξύ άλλων, φωτογραφίες, τιμολόγια, εκθέσεις πραγματογνωμόνων, καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων και δημοσιεύματα. Η προθεσμία άσκησης τέτοιας αγωγής, είναι τρία έτη από την ημέρα της ζημιάς, σύμφωνα με τον περί Παραγραφής Αγώγιμων Δικαιωμάτων Νόμο του 2012.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, η διεκδίκηση αποζημιώσεων, δεν αποκλείει τη δυνατότητα παράλληλης λήψης κρατικής βοήθειας, μέσω διοικητικών μηχανισμών. Το κράτος, δύναται να προβεί σε καταβολή εκτάκτων επιδομάτων, παροχή στέγης, αναστολή φορολογικών ή δανειακών υποχρεώσεων, καθώς και άλλα μέτρα στήριξης, τα οποία όμως, δεν υποκαθιστούν τη δυνατότητα δικαστικής προσφυγής. Σε περίπτωση κατά την οποία η κρατική ενίσχυση καλύπτει μόνον μέρος της ζημιάς που υπέστησαν, οι πληγέντες διατηρούν το δικαίωμα να κινηθούν νομικά, προκειμένου να διεκδικήσουν αποζημίωση για το υπολειπόμενο ποσό.
Η μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στις 23 Ιουλίου, στην επαρχία Λεμεσού, αλλά και προηγούμενες παρόμοιες καταστροφές, υπενθυμίζουν την ανάγκη ύπαρξης μιας Διοίκησης που ενεργεί προληπτικά, άμεσα και υπεύθυνα. Η προστασία της ανθρώπινης ζωής, της ιδιοκτησίας και του περιβάλλοντος, αποτελεί θεμελιώδη υποχρέωση της Πολιτείας. Όταν η υποχρέωση αυτή δεν εκπληρώνεται, το κράτος οφείλει να λογοδοτεί, τόσο θεσμικά, όσο και δικαστικά.
Το δικαίωμα των πολιτών να διεκδικήσουν αποκατάσταση της ζημιάς τους, δεν είναι απλώς νομικό εργαλείο, είναι και πράξη ευθύνης, τόσο απέναντι στον εαυτό τους όσο και απέναντι στην κοινωνία, με στόχο τη διαφύλαξη της έννομης τάξης και την ενίσχυση της λογοδοσίας της εκάστοτε Κυβέρνησης.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΛΥΚΗΣ – ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ/ΣΥΝΕΤΑΙΡΟΣ
ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΝΕΟΚΛΕΟΥΣ – ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ, ΓΡΑΦΕΙΟ ΛΕΜΕΣΟΥ
ELIAS NEOCLEOUS & CO LLC
