Η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Κύπρο αποτελεί ιστορική τομή που έθεσε τα θεμέλια για πιο σύγχρονες και αποτελεσματικές τοπικές αρχές. Το πρώτο έτος εφαρμογής ανέδειξε τα πλεονεκτήματα ενός ενιαίου συστήματος, αλλά και τις δυσκολίες που συνοδεύουν μια τόσο μεγάλη αλλαγή. Με στοχευμένες βελτιώσεις στη θεσμική σαφήνεια, την οικονομική αυτονομία, τη στελέχωση, τη συμμετοχή, τον ρόλο των αντιδημάρχων και τον ψηφιακό μετασχηματισμό, η μεταρρύθμιση μπορεί να εξελιχθεί σε θεμέλιο για την τοπική ανάπτυξη, την ενίσχυση της δημοκρατίας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Ένα χρόνο μετά, είναι ορθό να αποτιμηθούν τα αποτελέσματα, τα θετικά βήματα αλλά και οι δυσκολίες που αναδείχθηκαν.
Θετικά αποτελέσματα
Η συνένωση πολλών μικρών δήμων και κοινοτήτων σε μεγαλύτερες οντότητες μείωσε τον κατακερματισμό και δημιούργησε οικονομίες κλίμακας. Αυτό οδήγησε σε πιο συντονισμένη παροχή υπηρεσιών, καλύτερη αξιοποίηση πόρων και δυνατότητα υλοποίησης μεγαλύτερων έργων υποδομής που παλαιότερα ήταν αδύνατα.
Οι ΕΟΑ βελτίωσαν την ομοιομορφία και την ταχύτητα σε σημαντικούς τομείς, όπως η πολεοδομία, οι άδειες οικοδομής, η υδατοπρομήθεια, η διαχείριση αποβλήτων και τα αποχετευτικά. Η εισαγωγή κεντρικών διαδικασιών και κοινών προτύπων περιόρισε τη γραφειοκρατία, αν και εξακολουθούν να υπάρχουν καθυστερήσεις λόγω υποστελέχωσης.
Τα συμπλέγματα κοινοτήτων βοήθησαν μικρές αγροτικές περιοχές να διατηρήσουν τις υπηρεσίες τους και να έχουν πρόσβαση σε τεχνογνωσία που προηγουμένως ήταν αδύνατη.
Η συνεργασία ενίσχυσε το πνεύμα αλληλεγγύης και την τοπική ταυτότητα.
Η μεταρρύθμιση εισήγαγε μεγαλύτερη διαφάνεια στη λειτουργία των τοπικών αρχών. Η ανάρτηση αποφάσεων, η ύπαρξη εσωτερικών μηχανισμών ελέγχου και η ψηφιοποίηση των διαδικασιών αποτελούν βήματα προς μια πιο ανοιχτή και υπόλογη διοίκηση.
Η αλλαγή ενίσχυσε την αντίληψη των πολιτών ότι η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης και όχι μόνο μηχανισμό εξυπηρέτησης καθημερινών αναγκών. Η ανάληψη ευρύτερων αρμοδιοτήτων από τους δήμους και η στενότερη συνεργασία με το κράτος άνοιξε νέες προοπτικές σε τομείς όπως ο πολιτισμός, η πράσινη ανάπτυξη και η κοινωνική πολιτική.
Προβλήματα και αδυναμίες
Η συνένωση δήμων και η δημιουργία νέων δομών προχώρησε χωρίς να αποσαφηνιστούν πλήρως οι αρμοδιότητες, με αποτέλεσμα αλληλεπικαλύψεις και διοικητική αβεβαιότητα.
Το οικονομικό κόστος της μετάβασης αποδείχθηκε υψηλότερο του αναμενομένου, αφού ανήλθε πέραν των €320 εκ. Οι νέες δομές απαιτούν σημαντικούς πόρους για στελέχωση και λειτουργία, ενώ τα έσοδα των δήμων συχνά δεν επαρκούν για τις αυξημένες υποχρεώσεις. Συνεπώς, η εξάρτηση από κρατικές επιχορηγήσεις ενισχύθηκε, περιορίζοντας την επιθυμητή οικονομική αυτονομία.
Ένα ακόμη ζήτημα είναι η υποστελέχωση, ειδικά στους ΕΟΑ. Πολλές θέσεις καλύπτονται προσωρινά, γεγονός που προκαλεί καθυστερήσεις και υπερφόρτωση του υπάρχοντος προσωπικού. Η έλλειψη κατάλληλης εκπαίδευσης και εξειδίκευσης δημιουργεί κινδύνους για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Ένα επιπρόσθετο σοβαρό ζήτημα αφορά τον θεσμό των αντιδημάρχων, οι οποίοι σε αρκετές περιπτώσεις λειτουργούν περισσότερο ως πολιτικοί εκπρόσωποι, παρά ως διοικητικά στελέχη, επιβαρύνοντας την ομαλή λειτουργία των δήμων και προσθέτουν επιπλέον κόστος.
Παράλληλα, οι πολίτες εξέφρασαν δυσαρέσκεια για την περιορισμένη διαβούλευση πριν την εφαρμογή. Οι αλλαγές θεωρήθηκαν επιβεβλημένες “από τα πάνω”, χωρίς ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Αυτό επηρέασε την εμπιστοσύνη και τη διάθεση συνεργασίας, ιδιαίτερα σε μικρές κοινότητες που φοβούνται απώλεια της ταυτότητάς τους.
Τέλος, αναδείχθηκαν ανισότητες ανάμεσα σε αστικές και αγροτικές περιοχές. Οι μεγάλες πόλεις διαθέτουν περισσότερους πόρους και διοικητική ικανότητα, ενώ τα μικρότερα συμπλέγματα δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις αυξημένες υποχρεώσεις.
Εισηγήσεις βελτίωσης
Με βάση την εμπειρία του πρώτου έτους, προκύπτουν ορισμένες εισηγήσεις, όπως: (1) θεσμική σαφήνεια, ώστε να αποσαφηνιστούν πλήρως οι αρμοδιότητες κάθε αρχής για να αποφευχθούν επικαλύψεις και να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα, (2) οικονομική αυτονομία, για να δημιουργηθούν μηχανισμοί ανακατανομής πόρων και να δοθεί στους δήμους μεγαλύτερη δυνατότητα άντλησης εσόδων, μειώνοντας την εξάρτηση από το κράτος, (3) στελέχωση και εκπαίδευση, για να προχωρήσει άμεσα η μόνιμη στελέχωση με κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό και να ενισχυθεί η συνεχής εκπαίδευση, (4) συμμετοχή και διαβούλευση, για να εισαχθούν θεσμοθετημένες διαδικασίες διαβούλευσης με πολίτες και φορείς, ώστε οι αποφάσεις να αντανακλούν πραγματικές ανάγκες, (5) ισορροπημένη ανάπτυξη, για να εφαρμοστούν πολιτικές στήριξης αγροτικών περιοχών για μείωση ανισοτήτων και διασφάλιση βιωσιμότητας όλων των συμπλεγμάτων, (6) ψηφιακός μετασχηματισμός, για να ολοκληρωθεί η ψηφιοποίηση υπηρεσιών για ενίσχυση της διαφάνειας, μείωση της γραφειοκρατίας και ταχύτερη εξυπηρέτηση πολιτών και επιχειρήσεων, και (7) αναθεώρηση του ρόλου των αντιδημάρχων, για να καθοριστούν με σαφήνεια οι αρμοδιότητες τους ώστε να λειτουργούν επικουρικά και όχι ανταγωνιστικά προς τον δήμαρχο.
Δικηγόρος στη Λάρνακα*
