Η αναζήτηση για την κατανόηση και την αναπαραγωγή της ανθρώπινης νοημοσύνης είναι μια ιστορία που χάνεται στο βάθος της αρχαιότητας και συνυφαίνεται με τον ίδιο τον ιστό της ανθρώπινης περιέργειας και καινοτομίας.
Αυτό το ταξίδι, που εκτείνεται από τους αρχαίους μύθους έως τη σύγχρονη τεχνολογία αιχμής, αποκαλύπτει τη βαθιά ριζωμένη επιθυμία μας ως ανθρώπινο είδος, να δημιουργήσουμε όντα «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» με μας, ίσως αναδεικνύει τη δική μας αγωνία να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που μας αποδίδει την ανθρώπινη μας ιδιότητα, τι είναι εν τέλει αυτό που μας χαρακτηρίζει ως ανθρώπους και έλλογα όντα με συνείδηση και ενσυναίσθηση, ποιος είναι βαθιά μέσα μας ο πυρήνας και το κύριο στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης και ουσίας μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία.
Οι βοηθοί του Ήφαιστου και ο Τάλως
Η έννοια της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι προϊόν της σύγχρονης εποχής αλλά έχει ρίζες στην αρχαία μυθολογία και φιλοσοφία. Οι αρχαίοι Έλληνες φαντασιώνονταν και φαντάζονταν τα «αυτόματα» και τις αυτοκινούμενες συσκευές, με πολλές αναφορές σε αρχαία κείμενα, όπως είναι η Ιλιάδα, για τέτοια μυθολογικά όντα, όπως ήταν οι μεταλλικοί βοηθοί του Ηφαίστου ή ο μεταλλικός γίγαντας, φύλακας Τάλω.
Σχετικά με την προέλευση του Τάλω, υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές. Η πιο γνωστή, από τον Απολλόδωρο, λέει πως τον κατασκεύασε ο θεός Ήφαιστος και τον χάρισε στον βασιλιά Μίνωα, για να προστατεύει την Κρήτη. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος αναφέρει ότι ήταν δώρο του Δία στην Ευρώπη, η οποία μετά τον χάρισε στον γιο της, Μίνωα.
Η ιστορία του Τάλω εμπεριέχει και συνθέτει ένα μείγμα της ανθρώπινης αγωνίας, που έχει ως υπόβαθρό της ζητήματα δημιουργικότητας καθαυτής, με πρώτιστο στόχο, όμως, την πρακτική του χρησιμότητα και εν προκειμένω την προστασία μας, η οποία πηγάζει από την αγωνία της θνητότητας μας.
Η ίδια η ιστορία του Τάλω, μαζί με την «ανθρωπομορφική» επιθυμία του να ξεφύγει από τη «φύση» του και να γίνει άνθρωπος, εμπεριέχει επίσης τη διασταύρωση μαγείας και τεχνολογίας, αναδεικνύοντας τη γοητεία των αρχαίων Ελλήνων με την ιδέα των ρεαλιστικών, αυτοματοποιημένων μηχανών και τις δυνατότητες αλλά επίσης και τους κινδύνους δημιουργίας τέτοιων όντων που θέλουν να ξεφύγουν από τη μηχανιστική τους «φύση» και ιδιότητα.
Ο μύθος του είναι μια πρώιμη αντανάκλαση του μακροχρόνιου ενδιαφέροντος της ανθρωπότητας για την τεχνητή νοημοσύνη και την περίπλοκη σχέση μεταξύ των δημιουργών και των δημιουργιών τους.
Στη σφαίρα της φιλοσοφίας, στοχαστές όπως ο Αριστοτέλης διερεύνησαν τις αρχές του αυτοματισμού και της λογικής, θέτοντας θεμελιώδεις ιδέες που θα υποστήριζαν αιώνες αργότερα την υπολογιστική θεωρία.
Η εργασία του στους «συλλογισμούς», για παράδειγμα, παρείχε έναν δομημένο τρόπο σκέψης σχετικά με τις διαδικασίες συλλογισμού, μια ουσιαστική πτυχή του προγραμματισμού AI αφού αυτό που προσπάθησε στην ουσία να κάνει και να παράξει ο Αριστοτέλης είναι μια μορφή αλγόριθμου ο οποίος θα προέβαινε σε μια πρώιμη επεξεργασία των πληροφοριών που τον τροφοδοτούσε ο χρήστης και μέσω μιας αυτοματοποιημένης επεξεργασίας θα παρέδιδε το αποτέλεσμα.
Η εξέλιξη, οι προοπτικές και οι ανησυχίες
Στη σύγχρονη εποχή, το θεωρητικό υπόβαθρο για την τεχνητή νοημοσύνη τέθηκε τον 20ο αιώνα από μαθηματικούς και οραματιστές όπως ο Άλαν Τούρινγκ, του οποίου το περίφημο Τεστ Turing πρότεινε ένα κριτήριο για την ικανότητα μιας μηχανής να επιδεικνύει ευφυή συμπεριφορά που δεν διακρίνεται από αυτήν του ανθρώπου.
Η εμφάνιση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στα μέσα του 20ού αιώνα παρείχε τα απαραίτητα εργαλεία για την ανάπτυξη των πρώτων προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης, που οδήγησαν στην καθιέρωση του τομέα της τεχνητής νοημοσύνης στις δεκαετίες του 1950 και του 1960.
Καθώς τα συστήματα AI (artificial intelligence) έχουν γίνει πιο ικανά, οι ανησυχίες για τους πιθανούς κινδύνους τους έχουν αυξηθεί. Άτομα υψηλού προφίλ στην επιστήμη και την τεχνολογία έχουν εκφράσει ανησυχίες για την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης, που οδηγεί σε σενάρια όπου οι μηχανές θα μπορούσαν να υπερβούν τον ανθρώπινο έλεγχο ή να προκαλέσουν βλάβες. Ζητήματα όπως η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, η διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων και η ηθική μεταχείριση των ίδιων των οντοτήτων τεχνητής νοημοσύνης είναι πλέον ζητήματα πραγματικότητας και όχι επιστημονικής φαντασίας.
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) μπορεί να ωφελήσει ευρύ φάσμα τομέων, όπως η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η κατανάλωση ενέργειας, η ασφάλεια των αυτοκινήτων, η γεωργία, η κλιματική αλλαγή και η διαχείριση των χρηματοοικονομικών κινδύνων. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί επίσης να συμβάλει στον εντοπισμό περιπτώσεων απάτης και απειλών για την κυβερνοασφάλεια και βοηθά τις αρχές επιβολής του νόμου να καταπολεμούν αποτελεσματικότερα την εγκληματικότητα.
Ωστόσο, οι κίνδυνοι από τη χρήση και κατάχρηση της ίδιας της ΤΝ, ακόμα και του δυστοπικού σεναρίου της αναβάθμισης της σε AGI, ενός ελλόγου όντος με πρόθεση να επικυριαρχίσει επί των ανθρώπων, είναι μια πιθανή πραγματικότητα.
Οι εφευρέσεις του Λεονάρντο Ντα Βίντσι
Στη σύγχρονη εποχή της επανακάλυψης της κλασικής αρχαιότητας στην Αναγέννηση του 15ου αιώνα, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ήταν αυτό που θα ονομάζαμε μεγαλοφυία, αφού, εκτός από την απαράμιλλη συνεισφορά του στην τέχνη, υπήρξε και ένας κορυφαίος εφευρέτης.
Πολλές από τις επαναστατικές μηχανικές εφευρέσεις του αντικατοπτρίζουν αυτό που ήδη αναφέρθηκε, το ενδιαφέρον και την προσπάθεια δημιουργίας τεχνητής νοημοσύνης και αυτό που θα ονομάζαμε σήμερα ρομποτικής.
Μεταξύ των πιο αξιοσημείωτων δημιουργιών του ήταν ο μηχανικός ιππότης, ένα πρωτοποριακό «αυτόματο» ρομπότ που σχεδίασε το 1495, ικανό να μιμείται ανθρώπινες χειρονομίες, να κάθεται, να στέκεται και να κινεί τα χέρια του, τροφοδοτούμενο από ένα εξελιγμένο σύστημα καλωδίων και τροχαλιών. Αυτό το πρώιμο πρωτότυπο ενός ρομπότ αποτελεί παράδειγμα της βαθιάς κατανόησης του Λεονάρντο για την ανθρώπινη ανατομία και τη φιλοδοξία του να αναπαράγει τη ζωή μέσω της μηχανικής.
Ο νέος κανονισμός από την Ευρωβουλή
Τον Απρίλιο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε το πρώτο ρυθμιστικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη. Προτείνει τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διαφορετικές εφαρμογές να αναλυθούν και να ταξινομηθούν ανάλογα με τον κίνδυνο που ενέχουν για τους χρήστες. Τα διαφορετικά επίπεδα κινδύνου θα σημαίνουν περισσότερη ή λιγότερη ρύθμιση.
Προ λίγων ημερών, στις 13/4/2024, το Κοινοβούλιο ενέκρινε τον κανονισμό περί τεχνητής νοημοσύνης, που κατοχυρώνει την ασφάλεια των χρηστών και την τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ενώ ενισχύει την καινοτομία.
Στόχος της νέας νομοθεσίας είναι να προστατέψει τα θεμελιώδη δικαιώματα, τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα από τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου, αλλά και να ενισχύσει παράλληλα την καινοτομία και να αναδείξει την Ευρώπη ως πρωτοπόρο δύναμη στον τομέα αυτό.
Γι’ αυτόν τον σκοπό, ο κανονισμός ορίζει διαφορετικές υποχρεώσεις για τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, ανάλογα με τους πιθανούς κινδύνους και τις επιπτώσεις που ενέχει η χρήση τους.
