Η Λευκωσία γνώριζε από καιρό για την επιλογή του Γιοχάνες Χαν στη θέση του ειδικού απεσταλμένου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Κυπριακό. Καθόλου τυχαία η συνάντηση της Βαλένθιας , στη διάρκεια του του ΕΛΚ, του Προέδρου Χριστοδουλίδη και του πρώην Αυστριακού Επίτροπου. Η αρχική σκέψη ήταν η ανακοίνωση να γινει νωρίτερα (μία ή δύο εβδομάδες), σύμφωνα με πληροφορίες μας. Οι λόγοι της καθυστέρησης, όπως μας έχει λεχθεί είχαν να κάνουν με τις εσωτερικές διαδικασίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Κολλεγίου. Δεν αποκλείεται όμως η ευρωπαϊκή πλευρά να ήθελε να επισημοποιηθεί η ανακοίνωση του επαναδιορισμού της Μαρία Άνχελα Ολγκίν Κουεγιάρ από πλευράς Ηνωμένων Εθνών, προτού γίνει η δική τους ανακοίνωση. Η ανακοίνωση διορισμού του Γιοχάνες Χαν, δύο ημέρες μετά την επίσημη ανακοίνωση του διορισμού της Ολγκίν, φέρνει ουσιαστικά τους δύο κρίκους – Κυπριακό και ευρωτουρκικά – στο να δένουν μεταξύ τους.
Γιατί είναι σημαντική εξέλιξη
Το Κυπριακό βρισκόταν πάντα κάτω από την ομπρέλα των Ηνωμένων Εθνών και είναι κοινά αποδεκτό ότι εκεί θα βρίσκεται μέχρι και τη λύση του. Ωστόσο διαχρονικά μια σειρά από άλλα γεγονότα επηρέαζαν τις εξελίξεις γύρω από το πρόβλημα της Κύπρου. Η Τουρκία χρησιμοποιούσε την εμπλοκή της σε άλλους οργανισμούς (π.χ. ΝΑΤΟ) αλλά και τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή, προκειμένου να αποκομίσει οφέλη κατά τις συζητήσεις στο Κυπριακό.
Ο παράγοντας Ευρωπαϊκή Ένωση, ως προς τις προσπάθειες λύσης τους Κυπριακού τα προηγούμενα χρόνια λειτουργούσε είτε ως εργαλείο (όσον αφορά την ελληνοκυπριακή πλευρά που έβλεπε την ΕΕ ως εκείνο το όργανο που θα έλυνε τα πάντα δια μαγείας), είτε ως δικαιολογία (όσον αφορά την τουρκοκυπριακή πλευρά η οποία έψαχνε συνεχώς άλλοθι για να αποφύγει το διάλογο). Αλλά και η ίδια η ΕΕ δεν έβλεπε να έχει κάποιο ρόλο ή ανάμιξη στο Κυπριακό και φρόντιζε να διαμηνύει (προς ικανοποίηση του τουρκικού ακροατηρίου) προς τη Λευκωσία πως είναι θέμα των Ηνωμένων Εθνών. Με την νέα τροπή που παίρνουν τα γεγονότα είναι εμφανές ότι η ΕΕ παραδέχεται πως έχει ρόλο που μπορεί να παίξει υποστηρικτικά και αποτελεσματικά. Σημαντικό στοιχεί και το γεγονός ότι ο Χαν θα υπάγεται απευθείας στην Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Τι σημαίνει ο διορισμός Χαν
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με τα Συμπεράσματα του Απριλίου 2024, διατύπωσε τη θέση πως η πρόοδος στο Κυπριακό αποτελεί δομικό προαπαιτούμενο για τη βελτίωση των ευρωτουρκικών σχέσεων. Το μήνυμα των ηγετών της Ένωσης ήταν αρκούντως ξεκάθαρο: Δεν μπορεί να συνεχίσει μια πορεία στρατηγικής αναβάθμισης των σχέσεων με την Τουρκία, εάν η τελευταία παραμένει αδρανής ή αρνητική στο θέμα της επίλυσης του Κυπριακού. Ο διορισμός του Γιοχάνες Χαν, όπως σημειώνουν κυβερνητικές πηγές στη Λευκωσία, εμπλουτίζει αυτή τη στρατηγική με πολιτικό βάθος και πρακτική τεχνογνωσία. Υπογραμμίζουν ακόμα το γεγονός πως «όχι μόνο γνωρίζει τις διαδρομές μέσα από τις οποίες κινείται η τουρκική εξωτερική πολιτική,, αλλά και πως να αναζητήσει κοινά σημεία επαφής χωρίς εκπτώσεις στις ευρωπαϊκές θέσεις αρχής».
Τρία σημεία αναφοράς
Σε ένα διάστημα δύο ετών – από την εκλογή του Νίκου Χριστοδουλίδη το 2023 μέχρι και τον Μάρτιο του 2025 – καταγράφονται τρία σημαντικά σημεία αναφοράς τα οποία καταδεικνύουν ότι η ΕΕ αντιλαμβάνεται ότι έχει ρόλο και λόγο στο Κυπριακό.
⦁ Συμπεράσματα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ιουλίου 2023: Ετοιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συμβάλει ενεργά στην υποστήριξη όλων των σταδίων της διαδικασίας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με όλα τα κατάλληλα μέσα που διαθέτει.
⦁ Συμπεράσματα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Απριλίου 2024: Σαφής διασύνδεση προόδου των Ευρωτουρκικών με αντίστοιχη πρόοδο στις Κυπρογενείς υποχρεώσεις της Τουρκίας με σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο.
⦁ Κοινή επιστολή Προέδρων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το ΓΓ ΟΗΕ, τον Μάρτιο του 2025: α) Αναδεικνύει και υπογραμμίζει το Κυπριακό ως ένα ευρωπαϊκό ζήτημα που έχει τεράστια σημαία για την ίδια την ΕΕ. β) Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκφράζει την ετοιμότητά της για ακόμα μια φορά να διαδραματίσει το ρόλο της, να συμβάλει ενεργά αλλά και να κλιμακώσει ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες της για στήριξη της διαδικασίας που ηγείται ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών.
Ο παράγοντας VDL
Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης είχε από νωρίς αναπτύξει μια σχέση συνεργασίας με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν η οποία εκ των εξελίξεων φαίνεται ότι έχει αποδώσει. Δεν είναι τυχαίο που στη Λευκωσία κυβερνητικοί αξιωματούχοι στις τοποθετήσεις επί του διορισμού Γιοχάνες Χαν φροντίζουν τις τελευταίες ημέρες να υποδεικνύουν αυτό το γεγονός.
Για τις Βρυξέλλες και την ίδια την VDL έπαιξε ρόλο η συνεργασία που είχε με τη Λευκωσία και τον Κύπριο Πρόεδρο τον περασμένο χρόνο, στη διάρκεια της προεκλογικής για τις ευρωεκλογές. Συνεργασία η οποία έφερε την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην Κύπρο για τις προσπάθειες αποστολής βοήθειας προς τη Γάζα αλλά και για την προώθηση μιας συμφωνίας με το Λίβανο σε σχέση με την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης. Αυτή η σχέση συνεργασίας που ανέπτυξαν ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας και η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συνέβαλαν στο θέσει η ίδια το Κυπριακό κάτω από την ομπρέλα της και παράλληλα να προχωρήσει το θέμα του διορισμού απεσταλμένου.
Τον Οκτώβριου του 2024, στο περιθώριο της συνόδου των 9 Μεσογειακών κρατών μελών της ΕΕ, που διοργανώθηκε στην Κύπρο, ΠτΔ και VDL συζήτησαν κατ’ ιδίαν τον επικείμενο διορισμό υπό των φως και των εξελίξεων στο Κυπριακό (ακολουθούσε ως γνωστό το δείπνο στη Νέα Υόρκη ανάμεσα στον ΓΓ ΟΗΕ και τους δύο ηγέτες).
Με βαρύ βιογραφικό
Σημαντικό στοιχείο στον διορισμό αποτελεί το γεγονός ότι ο Γιοχάνες Χαν είναι μια πολιτική προσωπικότητα με μακρά εμπειρία.
⦁ Επίτροπος Περιφερειακής Πολιτικής, 2010-2014
⦁ Επίτροπος Διεύρυνσης και Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας, 2014-2019
⦁ Επίτροπος Προϋπολογισμού και Διοίκησης, 2019-2024
Είναι ένας από τους λίγους ενεργούς Ευρωπαίους αξιωματούχους που έχει διατηρήσει απευθείας επαφές με την τουρκική πολιτική και διοικητική ηγεσία, σε συνθήκες κρίσης και αστάθειας, έχοντας διαδραματίσει διαμεσολαβητικό ρόλο με πρακτικό αντίκρισμα.
Σημεία αναφοράς αποτελούν και τα εξής:
Α) Συνδιαχειρίστηκε την εφαρμογή της Συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας για το Προσφυγικό, το 2016 η οποία προέβλεπε την ευρωπαϊκή οικονομική στήριξη για φιλοξενία Σύρων προσφύγων επί τουρκικού εδάφους.
Β) Διατήρησε επικοινωνία με τα κέντρα εξουσίας στην Τουρκία, επιδιώκοντας την αποτροπή πλήρους αποσύνδεσης της Άγκυρας από τον ευρωπαϊκό θεσμικό διάλογο.
Γ) Γνωρίζει σε βάθος τις τουρκικές αφηγήσεις και στρατηγικές, αποκτώντας εμπειρία για τη διαχείριση περίπλοκων και ευαίσθητων θεμάτων.
Η Λευκωσία εκτιμά πως αυτή η πολιτική πρόσβαση αποτελεί εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο στον παρόν πλαίσιο του Κυπριακού, αλλά και στα ευρωτουρκικά.
Ο παράγοντας ΕΛΚ
Από τη ρολή των εξελίξεων δεν μπορεί να μην καταγραφεί και ο ρόλος που έρχεται να παίξει το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα.
Ο Γιοχάνες Χαν είναι Αυστριακός πολιτικός και μέλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.
Η Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν είναι Γερμανίδα πολιτικός είναι επίσης μέλος του ΕΛΚ.
Ο Νίκος Χριστοδουλίδης, ευθύς μετά την εκλογή του στην Προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας επέλεξε την πολιτική ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.
Η ομπρέλα του ΕΛΚ αποδεικνύεται αποτελεσματική ως προς τις προσπάθειες στο Κυπριακό, λαμβάνοντας υπόψη τη σχέση που έχει αναπτύξει ο Νίκος Χριστοδουλίδης (πέραν των ηγετών κυβερνήσεων) τόσο με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν όσο και με τον Μάνφρεντ Βέμπερ.
Ένας ακόμα παίχτης στο Κυπριακό
Οι σχεδόν ταυτόχρονες ανακοινώσεις, από πλευράς Ηνωμένων Εθνών της Μαρία Άνχελα Ολγκίν Κουεγιάρ, και από πλευράς Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Γιοχάνες Χαν έχουν τη δική τους σημειολογία. Η μεταξύ τους συνεργασία θεωρείται κομβικής σημασίας για την μετέπειτα πορεία των εξελίξεων. Σε αντίθεση με την προσέγγιση που είχαν τα Ηνωμένα Έθνη στο παρελθόν, τα προηγούμενα χρόνια και ειδικότερα κατά την προηγούμενη έντονη προσπάθεια τους στο Κυπριακό, είχαν αντιληφθεί πως η ΕΕ έχει ένα ρόλο να παίξει στο Κυπριακό.
Στην πρώτη αντίδραση του για το διορισμό Χαν ο διεθνής οργανισμός ανέφερε ότι πως τα Ηνωμένα Έθνη ανυπομονούν να συνεργαστούν με τον ειδικό απεσταλμένο της ΕΕ στο Κυπριακό. Το κλειδί σ’ αυτή τη συνεργασία το κρατά η Ολγκίν από την οποία θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό εάν θα μπορέσουν οι δύο να συνυπάρξουν.
Οι τουρκικές αντιδράσεις δείχνουν ότι η Άγκυρα και κατ’ επέκταση η τουρκοκυπριακή ηγεσία δεν ήθελαν ένα ακόμα παίχτη στο Κυπριακό. Και δεν ήθελαν ένα ακόμα παίχτη ο οποίος προέρχεται από την ΕΕ. Επιπρόσθετα ο διορισμός Χαν έρχεται να ακυρώσει και το τουρκικό αφήγημα περί της μη συνδεσιμότητας ανάμεσα στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας και Κυπριακό.
Βάζει πίεση και προς τους δύο
Καθόλου τυχαίο ότι το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών στην ανακοίνωσή του έκανε λόγο για απόφαση που είναι «εσωτερικό ζήτημα της ΕΕ», θέλοντας να περάσει και το μήνυμα ότι δεν ήταν κάτι το οποίο θα μπορούσε η Άγκυρα να αποτρέψει. Και προσθέτει ακόμα: «Παρατηρούμε ότι η μεροληπτική προσέγγιση της ΕΕ, η οποία υπερασπίζεται αποκλειστικά τις θέσεις και τους ισχυρισμούς της ελληνοκυπριακής πλευράς σχετικά με το Κυπριακό, έχει ενισχυθεί περαιτέρω το τελευταίο διάστημα».
Η αρνητική αυτή προσέγγιση βάζει δύσκολα στην αποστολή Χαν αλλά εν μέρη και στην αποστολή της Ολγκίν η οποία αναμένεται να ξεκινήσει στο τέλος αυτής της εβδομάδας, οπόταν αναμένεται να βρεθεί στη Λευκωσία για τον πρώτο κύκλο επαφών.
Η τουρκική αντίδραση εμπεριέχει και το στοιχείο της αντίφασης: βλέπει αρνητικά και αντιδρά στον διορισμό εκείνου του προσώπου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το οποίο θα κάνει και την έκθεση για την πτυχή του Κυπριακού. Γιατί παρά τις τουρκικές ερμηνείες και τοποθετήσεις το Κυπριακό είναι μια από τις προϋποθέσεις στον ευρωτουρκικό διάλογο.
