Δημήτρης Τάρλοου: Ο κόσμος μας εξακολουθεί να είναι αντρικός

 

Στο «Ευχαριστημένο», η μητέρα σας Μαρίνα Καραγάτση γράφει για όσα τραυμάτισαν και στοίχειωσαν την οικογένειά σας. Όταν σας πρότεινε να συνεργαστείτε για το ανέβασμα του έργου, είχατε κάποιους ενδοιασμούς; Βέβαια, είχα έντονους ενδοιασμούς. Η σχέση μου με τον Καραγάτση δεν είναι τόσο βιωματική, γιατί δεν τον γνώρισα και δεν είναι εν ζωή. Από τη στιγμή όμως που αποφάσισα να ανεβάσουμε το έργο, ασχολούμαι με αυτό σαν να μην έχω καμιά σχέση συγγενική. 

 

Προσπαθήσατε δηλαδή να αποστασιοποιηθείτε συναισθηματικά από το θεατρικό; Ενώ το έργο περιλαμβάνει αληθινά πρόσωπα που ήταν συγγενείς μου, τους οποίους όμως δεν γνώρισα, αναγκάστηκα να το δω από μια απόσταση. Χρησιμοποίησα αυτό το τούλι που καλύπτει όλη τη σκηνή, για να πάρω τις αναγκαίες αποστάσεις. Όπως και η μικρή Μαρίνα παίρνει τις δικές της αποστάσεις από τα πρόσωπα, προκειμένου να αφηγηθεί την ιστορία της με επίκεντρο την υπηρέτρια Λασκαρώ.

 

Είναι αλήθεια ότι ο παππούς σας ήταν σκληρός, αυταρχικός, τυραννικός, νευρικός… Ο αστικός μύθος λέει ότι ο Καραγάτσης ήταν όλα αυτά. Εγώ θα σας πω ότι ο Καραγάτσης ήταν και πολλά άλλα. Ήταν εξίσου αστείος, ενδιαφέρων, όχι βαρετός, καλός αφηγητής, καλός στην παρέα, παραμυθάς. Αυτά τα μεταφέρουν όσοι τον γνώρισαν, οι συγγενείς, η μάνα μου, η γιαγιά μου Νίκη Καραγάτση – εξαίρετη ζωγράφος με την οποία έζησα μέχρι τα είκοσί μου. Και τα ίδια τα μυθιστορήματά του είναι μια πολύ αξιόλογη πηγή, καθώς βάζει τον εαυτό του πολλές φορές μέσα στις ιστορίες του. Για παράδειγμα, ο Γιούγκερμαν που έγραψε ο παππούς μου, είναι ένας άνθρωπος με εξαιρετικά ευαίσθητο νευρικό σύστημα, με πολύ ευαίσθητο ύπνο. Αν κάτι χαρακτήριζε τον Καραγάτση, ήταν η συνεχής έλλειψη ύπνου με απότομες αλλαγές θυμικού. Ήταν κυκλοθυμικός άνθρωπος. Ήταν επίσης πολύ δίκαιος και έντιμος, κάτι που λείπει στην εποχή μας.

 

Η μητέρα σας, απ’ ό,τι είπε, είχε μια τραυματική σχέση με τον πατέρα της. Οι σχέσεις μας με τους γονείς μας δεν είναι πάντα ανέφελες. Νομίζω πως μια τέτοια αντίληψη θα ήταν πουριτανική ή ουτοπική. Οι σχέσεις με τους γονείς είναι ταραχώδεις, γι’ αυτό μας σημαδεύουν. Εξαιτίας των γονιών μας κάνουμε ή δεν κάνουμε πράγματα. Η μητέρα μου δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από αυτό τον κανόνα, ιδιαίτερα με μια τέτοια ισχυρή προσωπικότητα όπως ο Καραγάτσης. Νομίζω πως η συμβίωση μαζί του της προσέφερε και πολλά εφόδια και ευκαιρίες να γνωρίσει ανθρώπους, καλλιτέχνες, της έδωσε τα γονίδια της συγγραφής και του χιούμορ. 

 

Το έργο αναδεικνύει ζητήματα που αφορούν το γυναικείο φύλο; Εγώ δεν αντιμετώπισα το έργο ως μια γυναικεία τραγωδία. Όλα συνυπάρχουν. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν η Μαρίνα Καραγάτση ή η Λασκαρώ είναι δυσκολίες ανθρώπινες και όχι αποκλειστικά γυναικείες. Αν και πρέπει να ομολογήσω, ότι το μυθιστόρημα της μάνας μου μιλά πολύ για τη γυναικεία δυσκολία μέσα σε έναν αντρικό κόσμο. Αυτό δεν θέλησα να το υπερτονίσω γιατί υπάρχει ήδη. 

 

Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα από τότε έως σήμερα; Ο κόσμος μας ακόμα και σήμερα είναι ένας αντρικός κόσμος. Η νοοτροπία της υφηλίου είναι μια αντρική νοοτροπία. Ακόμα και οι γυναίκες που κυριαρχούν, συνήθως χρησιμοποιούν αντρικά χαρακτηριστικά προκειμένου να επιβληθούν ή να επιζήσουν σ’ έναν αντρικό κόσμο. Δεν θα έλεγα ότι η γυναικεία δύναμη έχει επικρατήσει.

 

Κεντρικό πρόσωπο του έργου είναι η Λασκαρώ, η υπηρέτρια που έζησε στο σπίτι του Καραγάτση. Τι θαυμάζετε σ’ αυτόν τον χαρακτήρα; Η Λασκαρώ ανήκει σ’ έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια. Η έννοια της παραδουλεύτρας, του κοριτσιού που φεύγει αναγκαστικά από το σπίτι του σε μικρή ηλικία και πάει να δουλέψει σε ξένο σπίτι ή τόπους, ήταν μια πολύ γνωστή κατάσταση πριν από μισό αιώνα. Νομίζω ότι το χαρακτηριστικό της Λασκαρώς -Δέσποινα λεγόταν- που έμεινε κοντά στους Καραγάτσηδες για χρόνια, είναι μια ήρεμη δύναμη. Είχε μια αξιοπρέπεια και μια επιμονή για να υπάρξει και αυτή σ’ ένα τόσο δύσκολο και αφιλόξενο κόσμο και μια εσωτερική ευγένεια. Αυτό που ο Καραγάτσης κάνει συχνά στα μυθιστορήματά του και το κάνει και η μητέρα μου, είναι να βάζει τους χαρακτήρες να είναι ευγενικής ιδιοσύστασης. Η Λασκαρώ ανήκει στους ευγενείς, όχι όμως λόγω καταγωγής.

 

Ποια στοιχεία την έκαναν να ξεχωρίζει; Μέσα σ’ ένα χυδαίο κόσμο, η Λασκαρώ ξεχωρίζει για το ήθος της, την ευγένειά της, το χιούμορ της, την ικανότητά της να αφηγείται. Οι λαϊκοί άνθρωποι όπως η Λασκαρώ, είχαν την ικανότητα να είναι πολύ καλοί αφηγητές. Γι’ αυτό η ηθοποιός Καίτη Μανωλιδάκη είχε ένα δύσκολο έργο στον ρόλο της υπηρέτριας. Έπρεπε να εξασκηθεί σ’ αυτή τη λαϊκή αφήγηση. Για παράδειγμα, αφηγείται ένα περιστατικό όπου πήγε στο πανηγύρι στην Άνδρο και γυρίζοντας τρώει ξύλο από τον άντρα της ή περιστατικά που μπερδεύουν τον μύθο με την πραγματικότητα. 

 

Ζει δηλαδή κάποιες ακραίες καταστάσεις; Ναι, μέσα  από αυτή τη δύσκολη κατάσταση, που υπάρχει ανδρική εκμετάλλευση, σεξουαλική, βία, καταπίεση, φτώχεια, ζει σχεδόν ακραίες καταστάσεις. Η γυναίκα αυτή τρώει ξύλο από έναν ημίτυφλο σύζυγο στην Άνδρο, της στερούν τα παιδιά της, την έχουν στείλει στην Αίγυπτο όπου την έχει κακοποιήσει το αφεντικό της σε σχεδόν παιδική ηλικία… Σήμερα νομίζουμε ότι η ζωή είναι πολύ πιο καλή. Όμως αυτά συμβαίνουν και σε σύγχρονες κοινωνίες. Μου έκανε εντύπωση ότι, φτιάχνοντας την παράσταση, όλοι οι ηθοποιοί είχαν να αφηγηθούν προσωπικές ιστορίες βίας και κακοποίησης. Τις εμπειρίες αυτές προσπαθήσαμε να τις μετασχηματίσουμε. 

 

Θα μπορούσε κάποιος να κάνει παραλληλισμούς της Λασκαρώς και της μητέρας σας, με τις ηρωίδες του Μεξικανού σκηνοθέτη, Αλφόνσο Κουαρόν, στην ταινία «Roma»; Δεν σας κρύβω ότι έκανα κάποιους παραλληλισμούς όταν είδα την ταινία. Η υπηρέτρια του Κουαρόν είναι λίγο Λασκαρώ. 

*«Το Ευχαριστημένο», το μυθιστόρημα της Μαρίνας Καραγάτση που απέσπασε το Βραβείο του περιοδικού «Διαβάζω» το 2009, παρουσιάζει το Θέατρο ΠΟΡΕΙΑ, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου, για μια μόνο παράσταση στο Θέατρο Ριάλτο, στις 5 Μαρτίου, 8μ.μ., τηλ. 77 77 77 45, www.rialto.com.cy

 

maria.panayiotou@phileleftheros.com