Ο Τάκης Χατζηδημητρίου, ο μέχρι πριν λίγες μέρες Πρόεδρος της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική μας Κληρονομιά που θα βραβευτεί για την προσφορά του την ερχόμενη Πέμπτη με το Μετάλλιο Εξέχουσας Προσφοράς από την Κυπριακή Δημοκρατία, πιστεύει πως έχει πράξει στη ζωή του το αυτονόητο.
– Γιατί αποφασίσατε πως τώρα έπρεπε να παραιτηθείτε από την Προεδρία της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική μας Κληρονομιά; Γιατί όχι πιο πριν ή πιο μετά; Κάποτε έρχεται η στιγμή που πρέπει να παίρνεις τις αποφάσεις σου. Τα 14 χρόνια που μεσολάβησαν από την ίδρυση της Τεχνικής Επιτροπής ήταν αρκετά για να δώσει δείγματα προσανατολισμού και αποδοτικότητας. Ολοκληρώνεται, κατά κάποιο τρόπο, ένας κύκλος της Επιτροπής -έπειτα και από την σπουδαία βράβευση της «Europa Nostra»- ενώ διασφαλίζεται και η συνέχιση του έργου της χωρίς προσκόμματα. Απ’ την άλλη, υπάρχουν και τα μηνύματα του χρόνου που δεν πρέπει κανείς να παραγνωρίζει· είμαι 87 ετών.
– Θυμάστε ποιο ήταν το πρώτο έργο που είδατε να αποκαθίσταται; Το πρώτο μνημείο που παραλάβαμε ήταν η εκκλησία της Παναγίας, στο Τραχώνι της Κυθραίας. Ήταν αρχές Δεκεμβρίου, θυμάμαι, μια μέρα θυελλώδης, με κρύο, με βροχές και, παρά τις καιρικές συνθήκες, γέμισε η εκκλησία από πολύ κόσμο, από ανθρώπους που επισκέπτονταν το χωριό τους για πρώτη φορά μετά την εισβολή, ως τάμα στην εκκλησία τους. Στεκόταν ένας άνθρωπος, θυμάμαι, μέσα στο ναό, στη διάρκεια της λειτουργίας και γύρισε και μου είπε: «Εδώ ερχόμουν όταν ήμουν μικρός και σήμερα είναι η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου!». Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, ποιο δεσμό έχουν οι άνθρωποι με τα μνημεία τους, με τις εκκλησίες τους· τα μνημεία υπάρχουν για τους ανθρώπους και οι άνθρωποι για τα μνημεία.
– Πόσα μνημεία αποκαταστάθηκαν μέχρι σήμερα; 99 μνημεία συνολικά, άλλα μεγαλύτερου άλλα μικρότερου μεγέθους· όλα ιστορικής και πολιτιστικής σπουδαιότητας. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη 31 έργα, ενώ ήδη γίνεται προεργασία και για άλλα 23. Πέραν όλων αυτών των μνημείων, έγιναν εκτιμήσεις και για άλλα 19 μνημεία.
– Γιατί, στα 80 σας χρόνια, ασχολιόσασταν με ένα έργο που απαιτούσε τόση πολλή δουλειά και κόπο και δεν παραμένατε στο σπίτι σας, στα εγγόνια σας, στα διαβάσματά σας – στην ησυχία σας; Οι άνθρωποι διαλέγουμε το δρόμο της ζωής μας και προχωράμε σ’ αυτόν. Εγώ, ξέρετε, δεν γνώριζα άλλο δρόμο, από τότε που ήμουν παιδί, από το να μάχομαι, να αγωνίζομαι, να προσπαθώ.
– Έχετε προσωπικό συναισθηματικό δέσιμο με κάποιο από αυτά τα μνημεία; Αισθάνομαι λίγο σαν τη μάνα με τα παιδιά, όταν τη ρωτούν «ποιο αγαπάς περισσότερο;». Όμως, σίγουρα, υπάρχουν μνημεία που είχαν ευρύτερη απήχηση και προκάλεσαν μεγάλη συγκίνηση. Ως τέτοια, μπορώ να αναφέρω τις δύο παρεμβάσεις που έγιναν στη Σαλαμίνα, που παραλάβαμε τον Άγιο Επιφάνιο και την Καμπανόπετρα – πιθανόν να είναι το σημαντικότερο έργο, από άποψη ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας, που συντήρησε η Τεχνική Επιτροπή. Υπάρχει, βεβαίως, και ο Απόστολος Ανδρέας που έχει ένα συμβολικό χαρακτήρα για ολόκληρη την Κύπρο, που κάθε άνθρωπος αυτού του νησιού έχει μια ιστορία συνδεδεμένη μ’ αυτόν, όπως κι εγώ ο ίδιος – όταν ο πατέρας μου, ο Ευστάθιος Χατζηδημητρίου, συνελήφθη αιχμάλωτος το 1922, όσο ήταν στρατιώτης στην Τουρκία, μετά την καταστροφή, είδε στο όνειρό του τον Απόστολο Ανδρέα κι αυτό του έδωσε τη δύναμη να δραπετεύσει. Επίσης, το Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα, στο Διόριος, έχει τεράστια σημασία, τα μωσαϊκά της Αγίας Τριάδας, ο Άγιος Φίλωνας κ.λπ. – όλα αυτά τα μνημεία, τα οποία έχουν θέση στην παγκόσμια ιστορία, στην εποχή της μετάβασης από τον παγανισμό στον χριστιανισμό, είναι δεκάδες και δεν θέλω να αδικήσω κάποιο.
– Θα λέγατε πως είστε ήσυχος με την συνείδησή σας, από την πορεία σας, όλα αυτά τα χρόνια; Ανήκω στη γενιά που είχε το όραμα της εθνικής ολοκλήρωσης, που οραματιζόταν μια άλλη πορεία για τον ελληνισμό και μία εξέχουσα θέση της Κύπρου μέσα σ’ αυτόν. Αντιλαμβάνεστε πως από τότε, σήμερα βρισκόμαστε σε μία πατρίδα κατεχόμενη και γυρίζουμε μέσα σε ερείπια προσπαθώντας να περισώσουμε ό,τι είναι δυνατόν να σωθεί. Δεν είναι θέμα συνείδησης, είναι θέμα πόνου και καημού για την Κύπρο, ενός μοναδικού τόπου, πλούσιου σε ιστορία και σε μνήμες, που η δική μας η γενιά δεν στάθηκε άξια να την διασώσει και αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή πρόβλημα ύπαρξης· και ο τόπος και ο λαός του, ως σύνολο. Επειδή, όμως, είμαι μελετητής -και της ιστορίας και της ζωής-, ποτέ δεν θα υποκύψω σε αρνητισμό και στην ηττοπάθεια. Ο αγώνας συνεχίζεται. Και πρέπει να κρατάμε το φως της ελπίδας και της προοπτικής αναμμένο. Αυτό που κάνουμε με την Τεχνική Επιτροπή, μπορεί να μην λύνει το Κυπριακό, αλλά είναι ένα υπόβαθρο επάνω στο οποίο μπορεί να στηριχθεί η λύση· είναι ένα φως που μας δείχνει την πορεία. Εξάλλου, στην ιστορία, τα πράγματα δεν εξελίσσονται με ευθύ γραφικό τρόπο αλλά με σκαμπανεβάσματα· θέλω, λοιπόν, να υπολογίζω στο αναπάντεχο της ιστορίας για το οποίο πρέπει να είμαστε έτοιμοι να το δούμε, να το δεχτούμε και να το αξιοποιήσουμε. Φτάνει να είμαστε σε θέση να το αντιληφθούμε, καταρχήν…
– Έχει σημασία για εσάς, αυτό το Μετάλλιο Εξέχουσας Προσφοράς που θα σας αποδοθεί από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας την ερχόμενη Πέμπτη; Είναι συγκινητικό. Και τον ευχαριστώ θερμά γι’ αυτό. Ωστόσο, αυτό το βραβείο δεν είναι προσωπικό· ανήκει σε όλα τα μέλη της Τεχνικής Επιτροπής, του Συμβουλευτικού Σώματος, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους μαζί. Πλάι μας, και συμμέτοχοι στην κοινή προσπάθεια, οι εμπειρογνώμονες, οι τεχνικοί, οι απλοί εργάτες, ο λαός της Κύπρου, στο σύνολο του, που μας έδειξε τόση αφοσίωση και μας στήριξε, ώστε να αντιμετωπίσουμε πολλές αντιξοότητες. Είναι σε όλους αυτούς που αφιερώνω τη βράβευση.
– Κάτι τελευταίο: Είναι αλήθεια πως δεν πληρωθήκατε ποτέ για το έργο σας, αυτά τα 14 χρόνια; Σ’ αυτά δεν αναφέρομαι δημόσια, αλλά επειδή έχω αποχωρήσει πια, θα σας πω πως ισχύει. Όχι μόνο εργάστηκα αμισθί -δεν καταδέχτηκα να πάρω ούτε ένα ευρώ γι’ αυτό το εθνικό θέμα του τόπου μου όλα αυτά τα χρόνια- αλλά ακόμη και τα έξοδα λειτουργίας της Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική μας Κληρονομιά, τα καταβάλλαμε όλα τα μέλη της Επιτροπής εξ ιδίων πόρων– βενζίνες, υπολογιστές, γραφική ύλη, επικοινωνία κ.λπ. Μπορεί να μην είχαμε οίκημα, αλλά το σπίτι μου ήταν όλα αυτά τα χρόνια πάντα ανοιχτό στον κάθε κοινοτάρχη, στον κάθε Κύπριο, που ήθελε να εκφράσει το αίτημά του και την ελπίδα του για το μνημείο που πιο πολύ τον πονούσε μέσα στην καρδιά του και πάλευε για να σωθεί, για να το καμαρώνουν στο μέλλον τα παιδιά, τα εγγόνια του και η ιστορία του τόπου του.
xatzigeorgiou@yahoo.com
Ελεύθερα, 30.1.2022.
