«Ξεκίνησε με δανεικά στη Νέα Υόρκη μια γκαλερί που δεν έφερε αρχικά το όνομά του. Η Αμερική ήταν πολύ δύσκολη για αυτόν και για τους σουρεαλιστές την εποχή εκείνη. Έτσι, έπεισε τους χρηματοδότες του και σημαντικούς συλλέκτες ότι έπρεπε να ανοιχτούν στην Ευρώπη. Στην Ευρώπη αγαπήθηκε και έχτισε στο Παρίσι και τη Γενεύη, στο Μιλάνο, στη Ρώμη και στη Μαδρίτη ένα εξαιρετικό όνομα, ενώ δούλευε πια με δικά του χρήματα. Όλοι οι συλλέκτες τoν εμπιστεύονταν για τους καλλιτέχνες που τους πρότεινε».
– Τι σας ώθησε να γράψετε τη βιογραφία του θείου και νονού σας Ιόλα; Η αφορμή είχε να κάνει με το γεγονός ότι διάβαζα ανακρίβειες επί τακτά χρονικά διαστήματα, πράγμα που με ενοχλούσε αφόρητα. Αρκετές φορές προσπάθησα να κάνω διορθώσεις, αλλά κανείς δεν ενδιαφερόταν να ακούσει κάτι διαφορετικό. Το κατανοώ από μια πλευρά. Στην εποχή της ταχύτητας, το copy-paste βοηθάει στη γρήγορη αναπαραγωγή ειδήσεων. Επίσης οι ψευδές πληροφορίες έλαμπαν περισσότερο από τις αληθινές. Έτσι αποφάσισα να γράψω ένα τεκμηριωμένο βιβλίο. Μου πήρε τουλάχιστον τρία χρόνια.
– Σας ενδιέφερε να ξεκαθαρίσετε τον μύθο από την πραγματικότητα; Ναι, ήθελα να παρουσιάσω και την ανθρώπινη πλευρά του χαρακτήρα του και να φωτίσω την πραγματικότητα. Τίποτα δεν έγινε μαγικά, όπως παρουσιάζεται συνήθως. Αγωνίστηκε επί χρόνια, άλλαξε καριέρα και συχνά ήταν σαν να περπατούσε πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί. Τα χρυσά χρόνια διήρκησαν μια δεκαετία, 1960-1970. Ήθελα επίσης να αφήσω μια παρακαταθήκη στα παιδιά μου, που δεν γνώρισαν κανένα μέλος της οικογένειάς μου. Χαίρομαι που το έγραψα αυτά τα χρόνια. Είχα πάρει μια απόσταση, έτσι μπορούσα να είμαι όσο πιο αντικειμενική γίνεται, και είχα αναπτύξει την απαραίτητη ωριμότητα. Στα 28 μου, που μου ζήτησε να του γράψω την βιογραφία του, δεν θα είχε την ολοκληρωμένη εικόνα που πιστεύω ότι έχει σήμερα.
– Πώς ήταν η σχέση σας μαζί του; Σας είχε αδυναμία; Ήταν ιδιαίτερος άνθρωπος και αυτό φαινόταν σε κάθε του εκδήλωση. Θέλω να πω ότι και η αδυναμία του ήταν ιδιαίτερη. Είχε και στοιχεία αυστηρότητας (και καλά έκανε), γιατί γλίτωσα από το να γίνω κακομαθημένη, αλλά ήταν και ιδιαίτερα τρυφερός.
- Εσείς τι θαυμάζατε στο χαρακτήρα του; Την εργατικότητά του, το ότι πάντα ήταν ευγνώμων για όποιον τον βοήθησε στη ζωή του, και ξεχνούσε τα αρνητικά.
– Ποιες ήταν οι αρετές του; Εργατικός, εύστροφος, προσαρμοστικός, είχε ταλέντο να διαλέγει στον επαγγελματικό του χώρο εξαιρετικούς ανθρώπους. Πολύ χιούμορ. Έπειθε τους συλλέκτες για το όραμά του.
– Και ποια τα ελαττώματά του; Με μεγάλη ευκολία άνοιγε την πόρτα του σπιτιού του και δεν ήξερε σε ποιους έπρεπε να την κλείσει μια για πάντα. Δεν είχε συναίσθηση των χρημάτων. Ομολογούσε ότι δεν ήταν «λογιστής».
– Πώς κατάφερε να αναπτύξει στενές φιλίες με τόσους ανθρώπους της τέχνης και της διανόησης, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό; Ήταν εξαιρετικός φίλος, αγαπούσε τους καλλιτέχνες του σαν να ήταν μέλη της οικογένειάς του.
– Είχε ανοίξει γκαλερί στο Παρίσι, το Μιλάνο, τη Γενεύη, τη Ρώμη και τη Νέα Υόρκη. Πόσο πετυχημένες ήταν αυτές οι γκαλερί; Ξεκίνησε με δανεικά στη Νέα Υόρκη μια γκαλερί που δεν έφερε αρχικά το όνομά του. Η Αμερική ήταν πολύ δύσκολη για αυτόν και για τους σουρεαλιστές την εποχή εκείνη. Έτσι, έπεισε τους χρηματοδότες του και σημαντικούς συλλέκτες ότι έπρεπε να ανοιχτούν στην Ευρώπη. Στην Ευρώπη αγαπήθηκε και έχτισε στο Παρίσι και τη Γενεύη, στο Μιλάνο, στη Ρώμη και στη Μαδρίτη ένα εξαιρετικό όνομα, ενώ δούλευε πια με δικά του χρήματα. Όλοι οι συλλέκτες τoν εμπιστεύονταν για τους καλλιτέχνες που τους πρότεινε.
– Τι ρόλο έπαιξε ο Ιόλας στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης; Προώθησε τον σουρεαλισμό πολύ νωρίς στη Νέα Υόρκη και στη συνέχεια στην Ευρώπη. Είχε τη δική του συμβολή στην Arte Povera και την Pop Art παγκοσμίως.
– Σας είχε μιλήσει για τη γνωριμία του με τον Ντε Κίρικο, τον Πικάσο, τον Αντρέ Μπρετόν και άλλους σπουδαίους καλλιτέχνες; Όχι μόνο μου είχε μιλήσει αλλά και τους γνώρισα και από κοντά. Πηγαίναμε συχνά πυκνά να επισκεφτούμε τους καλλιτέχνες στη χώρα ή στην πόλη που ζούσαν. Εγώ τον ακολουθούσα τα καλοκαίρια, μόλις έκλειναν τα σχολεία.
– Γνωρίσατε εμβληματικούς καλλιτέχνες μέσω του θείου σας. Τι κρατάτε από αυτές τις γνωριμίες; Την απλότητά τους, την αγάπη που που έδειχναν. Ήταν πολύ εντυπωσιακό να τους βλέπω μέσα στο ατελιέ τους. Ο καθένας είχε τον δικό του τρόπο να ζωγραφίζει. Ο Magritte, π.χ., ζωγράφιζε κουστουμαρισμένος και με γραβάτα. Πολύ τακτικός και δεν λέρωνε πουθενά.
– Ποια είναι η μεγαλύτερη παρεξήγηση για τον θείο σας; Οι παρεξηγήσεις υπήρξαν μόνο όταν γύρισε στη Ιθάκη. Αμφισβητήθηκε η καλή του πρόθεση και αυτό τον πλήγωσε σε τέτοιο βαθμό που έγινε προκλητικός, λέγοντας πράγματα που ο ίδιος δεν πίστευε. Δεν περίμενε ποτέ να έχει μια τέτοια αντιμετώπιση. Δεν τον δικαιολογώ γιατί ξέφυγε σε μια συνέντευξη που άνοιξε το μονοπάτι για τον γκρεμό. Στο βιβλίο μου εξηγώ τον βασικό λόγο που επέλεξε την Ελλάδα για να καταρρεύσει το οικοδόμημα που είχε χτίσει με μεγάλο κόπο.
– Τι ρόλο έπαιξε η «Αυριανή» στην αποδόμηση του ονόματός του; Η «Αυριανή», αλλά θα έλεγα καλύτερα γενικά ο Αυριανισμός, ήταν ένα χυδαίο κύμα που παρέσυρε όχι μόνο τον θείο μου. Έβαλλε κατά της ταυτότητας των ανθρώπων και δεν ενδιαφερόταν για το έργο τους.
– Γράφετε στο βιβλίο ότι το σημαντικότερο επεισόδιο που σχετιζόταν με τον Ιόλα ήταν η κατηγορία για αρχαιοκαπηλία εις βάρος του το 1985. Τι απέγινε η μεγάλη συλλογή με αρχαία που είχε; Πριν πεθάνει ο Ιόλας, η αδελφή του και θεία μου, Νίκη Στάιφελ, σφράγισε το σπίτι γιατί νοσηλευόταν ο θείος μου στη Νέα Υόρκη. Λίγο πριν πεθάνει ο Ιόλας, το αποσφράγισε η Νίκη και αφαίρεσε 14 σημαντικά έργα τέχνης και έναν μεγάλης αξίας μπουφέ, τα οποία έστειλε στο εξωτερικό. Σε ένα διάστημα 4-5 ετών, και ενώ το σπίτι και όλα του τα περιεχόμενα ήταν υπό τη δικαστική μεσεγγύηση του Φώτη Κουβέλη, έγιναν 6-7 διαρρήξεις και κλοπές. Σε μια από αυτές αφαιρέθηκαν 628 αρχαία αντικείμενα από ένα σύνολο 854 καταγεγραμμένων αρχαίων της συλλογής του. Επειδή ήδη, προ αυτής της κλοπής του 1989, έλειπαν 90 αρχαία κατά την αποσφράγιση του σπιτιού, τελικά περιήλθαν στους δύο κληρονόμους 136 αρχαία το 2012. Σημειώνω ότι από τα 90 αρχαία, τα μισά βρέθηκαν και κατασχέθηκαν στο σπίτι της Νικης σε έρευνες που έγιναν το 1989 και 1990. Από τα μοντέρνα, έμειναν πολύ λίγα, είτε από κλοπές, είτε από βανδαλισμούς. Έβαζαν π.χ. φωτιά και έκαιγαν έργα και καταλόγους.
maria.panayiotou@phileleftheros.com
Ελεύθερα, 1.1.2021.
