Ανδρέας Τσέλεπος: Στα δύσκολα ο πολιτισμός είναι πρώτος

 

Αρχές του Μάη, πρώτη μέρα της μερικής εξόδου από τη συλλογική καραντίνα, ο Ανδρέας με περίμενε στη βεράντα του σπιτιού του στη Μακεδονίτισσα. Ήταν ανήσυχος, και έμοιαζε να κάθεται σε αναμμένα κάρβουνα για το πώς θα είναι η επόμενη μέρα για τις θεατρικές πρόβες, για τα γυρίσματα ταινιών και τηλεοπτικών παραγωγών. Η αγωνία του μεγάλη αφού, όπως μου εξήγησε, μόλις πρόσφατα ανέλαβε ως πρόεδρος στην Ένωση Ηθοποιών Κύπρου, και προτού καλά-καλά αρχίσει να ενημερώνεται για τα θέματα του χώρου, ο κορωνοϊός ανέτρεψε τα πάντα, οδηγώντας το θέατρο σε μια νέα συνθήκη. 

 

Πολλά θεατρικά κείμενα προσεγγίζουν μεγάλες καταστροφές στην ιστορία του ανθρώπου. Πώς ένιωσες που ξαφνικά βρέθηκες κι εσύ στη δίνη μιας τέτοιας ιστορίας; 
Ένιωσα σαν να είμαστε μέσα σε ταινία επιστημονικής φαντασίας του ’80, στην οποία κλειδωθήκαμε σπίτι, έκλεισαν τα πάντα και ήταν σαν να περιμέναμε την Αποκάλυψη. Κανείς από εμάς δεν ξανάζησε κάτι τέτοιο, οπόταν ο καθένας μας αντέδρασε πολύ διαφορετικά. Ήρθαν τα πάνω κάτω στη ζωή μας και μπήκαν άλλες προτεραιότητες. Για μας τους ηθοποιούς ήταν μια μεγάλη παύση της δημιουργίας. 

 

Σε ποια επαγγελματική φάση σε βρήκε η καραντίνα; 
Ήμουν σε πρόβες για την «Προδοσία» του Πίντερ, με τη Νιόβη Χαραλάμπους και τον Ανδρέα Αραούζο, ένα θεατρικό που σκηνοθετεί ο Βαρνάβας Κυριαζής για την Alpha Square, και ταυτόχρονα σε γυρίσματα για την τηλεοπτική σειρά «Χάλκινα Χρόνια». Θυμάμαι που ήμουν σε μια συνάντηση στον ΘΟΚ ως πρόεδρος της Ένωσης Ηθοποιών, κατά την οποία συζητούσαμε θέματα που εκκρεμούν στη σύμβαση ηθοποιών – ΘΟΚ. Η συνάντηση διακόπηκε και μας ανακοίνωσαν ότι πρέπει να κλείσουν τα θέατρα. Αυτό ήταν το πρώτο μεγάλο σοκ.

 

Τι σου λείπει από το θέατρο; 
Μου λείπει η τριβή της πρόβας. Το θέατρο είναι η άλλη οικογένειά μας, την οποία χάσαμε όλη αυτή την περίοδο. Ανακαλύψαμε έναν νέο τρόπο επικοινωνίας μέσα από την τεχνολογία, που όμως δεν μπορεί να αντικαταστήσει το τετ-α-τετ. 

 

Έχεις δει κάποιες παραστάσεις διαδικτυακά; 
Είδα τις «Τρωάδες» του Τερζόπουλου, μια εξαιρετική παράσταση, καθώς και παραστάσεις του NT Live και του ΘΟΚ. Τίποτα όμως δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη μαγεία του να πηγαίνεις στο θέατρο για να παρακολουθήσεις μια παράσταση. Υπάρχει η ζωντανή επικοινωνία ηθοποιού – κοινού, και για τον ηθοποιό η παράσταση είναι ένα ζωντανό ταξίδι.

 

Πιστεύεις ότι θα γραφτούν θεατρικά γι’ αυτό που ζούμε; 
Πιστεύω πως ήδη έχουν γραφεί κάποια. Αλλά και άνθρωποι από άλλες τέχνες θα αντλήσουν έμπνευση από την πανδημία. 

 

Ο πολιτισμός είναι ένα στήριγμα για τον κόσμο; 
Στα δύσκολα, πάλι ο πολιτισμός είναι πρώτος. Και παρά τις δυσκολίες που μπορεί να έχουν οι καλλιτέχνες, ξεκίνησαν ήδη μέσα από τα σπίτια τους να δημιουργούν και να παρουσιάζουν τη δουλειά τους στον κόσμο. 

 

Ακόμα και το 2013, παρά την κρίση, υπήρξε μια άνθηση στο θέατρο. Πώς το εξηγείς; 
Ναι, είναι αλήθεια ότι δημιουργήθηκαν πολλά θεατρικά σχήματα. Δεν θα ξεχάσω το γεγονός ότι την ημέρα που κάναμε πρεμιέρα με το «True West» με την Αθηνά Κάσιου, υπήρχαν άλλες έξι, νομίζω, πρεμιέρες. Και όμως, ήταν όλες γεμάτες κόσμο. Οι άνθρωποι διψούσαν για θέατρο. Φανταστείτε τώρα, μετά από δύο μήνες που είμαστε κλεισμένοι στο σπίτι… 

 

Πρακτικά, είναι δύσκολο να γίνουν παραστάσεις το καλοκαίρι σε εξωτερικούς χώρους;
Πιστεύω πως πρέπει να ξεφύγουμε από ό,τι θεωρούσαμε δεδομένο ως τώρα. Θα πρέπει να επινοήσουμε ένα νέο τρόπο για να λειτουργήσει το θέατρο ξανά. Σύμφωνα με το διάταγμα, στις 9 του Ιούνη θα επιτρέπεται η λειτουργία ανοιχτών θεάτρων. Δυστυχώς όμως δεν έχει γίνει καμία αναφορά από τις αρμόδιες αρχές για το πότε μπορούμε να ξεκινήσουμε τις πρόβες μας είτε τα γυρίσματά μας. Εμείς προσπαθούμε να προτείνουμε τρόπους ώστε να επιστρέψουμε άμεσα. Και οι λύσεις υπάρχουν. Είμαστε σε συνεχή επικοινωνία με την Ένωση Σκηνοθετών Κύπρου, με τον ΘΟΚ και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς, και όλοι μας έχουμε έτοιμες προτάσεις για την ασφαλή επιστροφή μας στους χώρους εργασίας μας. 

 

Είστε ενήμεροι για το πώς σκέφτονται στο εξωτερικό να ανεβάσουν παραστάσεις ή να γυρίσουν ταινίες; 
Ναι, για παράδειγμα για την παραγωγή ταινιών στο εξωτερικό έχουμε μάθει ότι όλοι οι συντελεστές θα κάνουν το τεστ Covid-19. Θα μπαίνουν για δύο βδομάδες σε καραντίνα και μετά θα ξεκινούν κανονικά τα γυρίσματά τους. Αλλά όλοι θα μένουν σε ξενοδοχείο, σαν ένα χωριό παραγωγής, και μόνο όταν τελειώσουν θα επιστρέφουν στις οικογένειές τους.

 

Θα είναι δύσκολα τα πράγματα για το θέατρο το φθινόπωρο; 
Τα πράγματα ήδη είναι δύσκολα στον χώρο του θεάτρου, αλλά αν υπάρχει η θέληση και ακολουθούμε τους κανόνες υγιεινής, τα θέατρα στις κλειστές αίθουσες θα μπορέσουν να λειτουργήσουν ξανά. Στην τηλεδιάσκεψη που είχαμε με τον ΥΠΠΑΝ, του ανέφερα ότι εμείς πρώτοι θέλουμε να επιστρέψουμε στην εργασία μας. Πιστεύω ότι ακόμη και ελάχιστοι θεατές να έρθουν στην αρχή, εμείς θα πρέπει να βγούμε στη σκηνή. Μην ξεχνάμε πως οι εξωτερικοί χώροι, ειδικά στην Κύπρο, προσφέρονται σχεδόν όλες τις εποχές του χρόνου. Αυτό που χρειάζεται είναι να σκεφτούμε έξω από το κουτί.

 

Εσύ πώς διαχειρίστηκες όλον αυτό τον ελεύθερο χρόνο που είχες;
Δεν μπορώ να πω ότι είχα πολύ ελεύθερο χρόνο. Είχα τις καθημερινές βόλτες στη γειτονιά με την κόρη, τη σύζυγο και τον σκύλο μας, αλλά είχα ταυτόχρονα πολλή δουλειά. Ανέλαβα πρόεδρος της Ένωσης Ηθοποιών λίγο πριν ξεκινήσει η πανδημία και προχωρήσουμε σε lockdown. Επιδίωξα να είμαι σε επαφή με τα μέλη της ΕΗΚ, τους ανθρώπους του θεάτρου, της τηλεόρασης και του κινηματογράφου, αλλά και με όλους τους οργανωμένους φορείς των καλλιτεχνών, για να καταγράψουμε τα προβλήματα των ανθρώπων του χώρου και να ανταλλάσσουμε απόψεις για το πώς θα διαχειριστούμε την κρίση. Πολλές νύχτες ήμασταν σε τηλεδιασκέψεις με όλους τους φορείς και ομάδες εργασίας που δημιουργήσαμε, για να δούμε πώς μπορούν οι καλλιτέχνες να κερδίσουν ξανά τα αυτονόητα. Πρέπει να πω ένα τεράστιο ευχαριστώ σε όλα τα μέλη μας, τα οποία αφιέρωσαν μερόνυχτα παρακολουθώντας και διαβάζοντας τι γίνεται στο εξωτερικό με τις παραστατικές τέχνες και την οπτικοακουστική βιομηχανία. 

Απογοητευτήκατε από τους χειρισμούς της πολιτείας, αλλά και των κομμάτων, για τα προβλήματα των καλλιτεχνών; 
Όταν ξεκίνησε όλο αυτό, προσπάθησα να επικοινωνήσω ακόμα και με πολιτικούς για να μπορέσουμε να ανοίξουμε ένα δίαυλο επικοινωνίας με το κράτος. Δυστυχώς, αυτό που διαπίστωσα είναι ότι, με εξαίρεση ένα-δυο κόμματα, τα περισσότερα δεν έχουν καθαρή πολιτική γραμμή για τον πολιτισμό στο καταστατικό τους. Συνειδητοποίησα ότι θα έπρεπε να εξηγήσουμε σε όλους τι σημαίνει καλλιτέχνης και, στη δική μας περίπτωση, τι είναι ο ηθοποιός. Είναι μια δουλειά, το έχουμε σπουδάσει και ζούμε από αυτό. 

Υπάρχει η αντίληψη ότι κάνετε το χόμπι σας; 
Λανθασμένα το πιστεύουν πολλοί αυτό. Έχει παρεξηγηθεί το ότι σπουδάσαμε κάτι που αγαπάμε πολύ. Είμαστε τυχεροί γιατί κάνουμε μια δουλειά με την οποία είμαστε παθιασμένοι. Ξυπνούμε το πρωί και θέλουμε να πάμε στην πρόβα, στο γύρισμα με χαρά. Πληρώνουμε τους φόρους μας, είμαστε συνεπείς πολίτες, ωστόσο στις δύσκολες στιγμές είμαστε πάντα στο περιθώριο για το κράτος. Και όμως, εμείς είμαστε αυτοί που πάντα πρώτοι δίνουμε στήριξη στον κόσμο. Αν δεν ήταν η τέχνη, τι θα κάναμε όλοι μας τους μήνες τις καραντίνας; Τα βιβλία, οι ταινίες, το θέατρο, η μουσική, ο χορός, όλα αυτά είναι που συντρόφευαν τον κόσμο τις μέρες του περιορισμού. 

Οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του υπουργείου Παιδείας έχουν εγκρίνει για τους καλλιτέχνες ένα επίδομα 900 ευρώ για μια περίοδο τριών μηνών. Είναι αρκετό αυτό; 
Είναι ένα πρώτο βήμα, αλλά σίγουρα δεν είναι αρκετό μόνο αυτό. Σε συνεννόηση με όλους τους οργανωμένους φορείς των καλλιτεχνών, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, εικαστικοί, χορευτές, μουσικοί και άλλοι ενώσαμε δυνάμεις από την πρώτη στιγμή και είπαμε ότι πρέπει από κοινού να θέσουμε τα αιτήματά μας. Είμαστε τώρα σχεδόν 2.000 άτομα. Αναπτύξαμε τα προβλήματα μας, προτείναμε κάποιες λύσεις, και η αλήθεια είναι ότι ο ΥΠΠΑΝ Πρόδρομος Προδρόμου ανταποκρίθηκε στο κάλεσμά μας, παρέθεσε μάλιστα και ο ίδιος δικές του προτάσεις. Το σημαντικό είναι ότι υπάρχει διάλογος με τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες και περιμένουμε τα επόμενα βήματα. 

Πώς εξηγείς το γεγονός ότι μέχρι τώρα δεν έχει αναγνωριστεί και κατοχυρωθεί η ιδιότητα του καλλιτέχνη ως επάγγελμα; 
Είναι ένα θέμα που κυνηγούμε χρόνια. Το θέσαμε στον υπουργό και υποσχέθηκε ότι θα προωθηθεί άμεσα. Θέλω να πιστεύω ότι η πανδημία θα γίνει αιτία να δοθούν λύσεις σε χρόνια προβλήματα του χώρου. Εξηγήσαμε στον υπουργό ότι σ’ όλες αυτές τις επιτροπές για τον πολιτισμό θα πρέπει να συμμετέχουν και άνθρωποι που ζουν από τις τέχνες. Ζούμε κάτι πρωτόγνωρο και πιστεύω πως τελικά θα βγει κάτι θετικό απ’ όλο αυτό. 

 

Στα 10 χρόνια περίπου της πορείας σου, από τότε που γύρισες από τις σπουδές σου στην Αμερική, κατάφερες να έχεις συνέχεια δουλειά. Θα έλεγες πως είσαι από τους τυχερούς του θεατρικού χώρου; 
Δεν πιστεύω στην τύχη. Στην Αμερική οι καθηγητές μάς έλεγαν ότι η επιτυχία δεν έχει να κάνει με την τύχη. Χρειάζεται σκληρή δουλειά συνέχεια. Είναι ένα μάθημα σε εξέλιξη η ζωή του καλλιτέχνη. Το τελευταίο μάθημα ενός ηθοποιού είναι ο θάνατος. 

Έπαιξες σε off-Broadway παραγωγές στη Νέα Υόρκη. Πώς ήταν αυτή η εμπειρία; 
Είχα την ευκαιρία να είμαι μέλος του Actors Equity όταν ζούσα και δούλευα στη Ν. Υόρκη. Εκεί έζησα από κοντά τη δύναμη της Ένωσης των Ηθοποιών, όπου οι συμβάσεις είναι απαραίτητες. Η εμπειρία που είχα είναι αξέχαστη.

 
Υπήρξαν άνθρωποι από τις σπουδές σου που σε έχουν επηρεάσει; 
Βέβαια, ο Royston Coppenger, ένας από τους πολύ αγαπημένους μου καθηγητές και μέντοράς μου. Δούλεψα ως ηθοποιός κοντά του και ήταν αυτός που μου έδειξε τον δρόμο για να ακολουθήσω και τη σκηνοθεσία και να αγαπήσω το κλασικό θέατρο. Επίσης ο Austin Pendleton, καθηγητής μου στο Actors Studio, ο οποίος σκεφτόταν πάντα outside the box, τρόπος σκέψης που προσπαθώ να ακολουθώ μέχρι σήμερα. 

Κυνήγησες το Αμερικανικό Όνειρο και τελικά γύρισες στην Κύπρο. Μετάνιωσες που δεν έμεινες εκεί;
Δύσκολη ερώτηση. Έπρεπε να επιστρέψω λόγω κάποιου σοβαρού οικογενειακού προβλήματος. Προσπάθησα όμως να μην τα βάλω κάτω, δούλευα σε παραγωγές διαφήμισης, ταινίες μικρού μήκους και ταυτόχρονα κατάφερα και έκανα ακρόαση στον ΘΟΚ, όπου και με προσέλαβαν. Αυτή η στιγμή ήταν πολύ σημαντική στη ζωή μου. Είχα την ευκαιρία να προσθέσω στο βιογραφικό μου παράσταση του κρατικού μας θεάτρου. 

Έζησες περιόδους ανασφάλειας για το αν θα έχεις δουλειά; 
Ποιος δεν το έχει περάσει; Όμως, όπως είπα και πριν, το σημαντικό είναι να μην τα βάζουμε κάτω.

Το 2017 πήρες το Βραβείο Δημιουργού στο πλαίσιο των Βραβείων του ΘΟΚ. Τι σημαίνει αυτή η βράβευση για σένα; 
Είναι πολύ σημαντική. Όταν τελειώνει μια παράσταση, δεν έχει σημασία απλώς το χειροκρότημα αλλά το πώς θα χειροκροτήσει το κοινό. Εκείνη την ώρα ξέρεις αν η παράσταση έχει πάει καλά: από το χειροκρότημα. Τα Κρατικά Βραβεία αντιστοιχούν στο χειροκρότημα από το κράτος, παρόλο που δεν συμφωνώ ακριβώς με τον τρόπο που δίνονται. Δηλαδή, δεν μπορείς να βάζεις στην ίδια κατηγορία σκηνοθέτες, ηθοποιούς, χορογράφους κ.ά. Όλοι μας είμαστε δημιουργοί, αλλά και διαφορετικοί τεχνίτες. Το κράτος πρέπει να το αναγνωρίσει αυτό, και εδώ έρχεται και η κατοχύρωση του στάτους του καλλιτέχνη.  

Είσαι από τους ηθοποιούς που δεν τυποποιήθηκαν. Πώς το πέτυχες;
Στις σπουδές μου είχαμε συγκεκριμένο μάθημα για το πώς να μην τυποποιηθείς και να λειτουργείς έξω από τις παραμέτρους. Ο ηθοποιός μπορεί να μεταμορφωθεί, και είναι πολύ σημαντικό να μην παρασύρεται και να μην επαναλαμβάνει τον εαυτό του – ή αυτό που λέμε στο θέατρο «μανιέρα». 

 

Τι σου έχει δώσει το ταξίδι στον χώρο του θεάτρου; 
Όταν διαβάζω ένα κείμενο, πολλές φορές νιώθω μια σύνδεση με αυτό. Πιστεύω ότι, όταν συμμετέχω σε μια παράσταση ή σε μια ταινία, έχω την ευκαιρία να λύσω κάποια θέματα που με απασχολούν. Η τέχνη λειτουργεί σαν ένας μεσάζων που σε βοηθά να ξεκαθαρίσεις πράγματα μέσα σου. 

 

Ποιοι ρόλοι σε έχουν αγγίξει περισσότερο; 
Στο «Patchwork», την τελευταία ταινία που έλαβα μέρος, σε σκηνοθεσία Πέτρου Χαραλάμπους και Janine Teerling, είχα την τιμή να συνεργαστώ με την Αγγελική Παπούλια, μια εξαιρετική ηθοποιό. Ξέρεις, με ενδιαφέρει πάντα, όταν αναλαμβάνω ένα νέο πρότζεκτ, να μπορώ να μαθαίνω. Όταν τελειώσαμε τα γυρίσματα, ο Αντρέας -ο ρόλος που υποδυόμουν- έμεινε μαζί μου λίγο περισσότερο απ’ ό,τι περίμενα. Ζούσα και ανέπνεα με τον Αντρέα, ο οποίος είναι σε μια οικογένεια που διαλύεται. Ήταν ο χειρότερος εφιάλτης μου να συμβεί σ’ εμένα. 

 

Μετά από 16 χρόνια στο θέατρο, νιώθεις σιγουριά ανεβαίνοντας στη σκηνή; 
Όχι, δεν μπορώ να επαναπαύομαι. Ακόμη και μετά τις πρόβες, στην παράσταση, συνεχίζει να υπάρχει η αγωνία για τον ρόλο. 

 

Θα βγούμε καλύτεροι από αυτή την εμπειρία; 
Σε μια έκτακτη ανάγκη όπως αυτή, πολλά πράγματα βγαίνουν από τα σκοτάδια, και καλά και κακά. Αναγνωρίζεις ξαφνικά καταστάσεις που δεν επέτρεπαν να πάνε τα πράγματα καλύτερα, και τώρα είναι η ευκαιρία να διορθωθούν. Δυστυχώς, κάποιοι επιμένουν να τις υποστηρίζουν. Η συλλογικότητα -το να παλεύουμε μαζί για το καλό- είναι πολύ σημαντική. Ακόμη και αν υπάρχουν διαμάχες μεταξύ μας, προδοσίες, πιστεύω ότι στο τέλος θα αναγκαστούμε όλοι να προχωρήσουμε προς το καλύτερο. 

maria.panayiotou@phileleftheros.com