Κάθε φορά σχεδόν που πληρώνω λογαριασμό με μετρητά σε κάποιο κατάστημα, βιώνω μια μικρή κωμωδία αριθμητικής. Δεν πρόκειται για τίποτε περίπλοκο, απλώς θέλω να αποφύγω τα ψιλά που γεμίζουν άσκοπα τις τσέπες μου. Αν για παράδειγμα ο λογαριασμός είναι €15,20 και δώσω €20,20, η πράξη είναι απλή: Θα πρέπει να πάρω πίσω πέντε ευρώ σε χαρτονόμισμα. Πιο απλά μαθηματικά δεν υπάρχουν. Κι όμως, τη στιγμή που τείνω το χέρι μου με το «παράδοξο» ποσό, ο ταμίας με κοιτάζει σαν να του ζητώ να λύσει τη δυσκολότερη μαθηματική εξίσωση του αιώνα. Η παύση, το βλέμμα του, η αμηχανία του, όλα φανερώνουν ένα μυαλό που αδυνατεί να επεξεργαστεί κάτι τόσο απλό.
Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως η αμηχανία πηγάζει από το ίδιο το μέσο πληρωμής. Στην εποχή που οι περισσότεροι ακουμπάμε την κάρτα ή το κινητό μας πάνω στο τερματικό πληρωμών και φεύγουμε χωρίς να δούμε καν το ποσό, το μετρητό φαντάζει σαν αναχρονισμός. Όμως το επιχείρημα αυτό καταρρίπτεται εύκολα αν και δεν είναι το θέμα μας. Πολλοί ταμίες, ακόμα κι όταν αναγνωρίζουν το τελικό ποσό που τους δίνεις, σε ρωτούν οι ίδιοι: «Πόσα είναι τα ρέστα;» Δηλαδή παραδίδουν την αριθμητική διαδικασία πίσω σε σένα, σαν να μην μπορούν ούτε καν να την προσεγγίσουν. Δεν μιλάμε για πολύπλοκους υπολογισμούς, αλλά για αφαιρέσεις που διδάσκονται στις πρώτες τάξεις του δημοτικού.
Η αδράνεια του μυαλού
Και εδώ έρχεται το ουσιαστικότερο ζήτημα: Η αδρανοποίηση του ανθρώπινου μυαλού. Το βλέπουμε να εκδηλώνεται στην καθημερινότητα, στις μικρές πράξεις που κάποτε θεωρούνταν αυτονόητες, και τώρα μοιάζουν βουνό. Ο άνθρωπος εξοικειώθηκε με την άνεση, με την τεχνολογία που σκέφτεται για λογαριασμό του. Αντί να γυμνάζουμε το μυαλό μας, το αφήνουμε να ατονήσει, όπως το σώμα που αδρανεί στον καναπέ.
Κι αν αυτό είναι φανερό στο ταμείο του σούπερ μάρκετ, του περιπτέρου κ.ο.κ., γίνεται ακόμη πιο ανησυχητικό όταν μιλάμε για τα μεγάλα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης. Το περιβόητο chat GPT, στο οποίο στρεφόμαστε όλοι για να μας δώσει απαντήσεις, λύσεις, ακόμα και συναισθηματικές συμβουλές, λειτουργεί σαν το απόλυτο δεκανίκι. Δεν χρειάζεται να σκεφτούμε, να ψάξουμε, να αναρωτηθούμε. Απλώς ρωτάμε, κι εκείνο μας απαντά. Από τη δουλειά μέχρι τις προσωπικές μας σχέσεις, το μυαλό μας απλώς καταναλώνει έτοιμη τροφή.
Φυσικά, το εργαλείο αυτό πλέον αντιμετωπίζεται ως θαυμαστό και αποδοτικό. Μας γλιτώνει χρόνο, μας παρέχει γνώσεις -που κατά μία άποψη δεν αποθηκεύονται στον σκληρό δίσκο της ανθρώπινης μνήμης-, μας δίνει ευκολίες που πριν λίγα χρόνια δεν φανταζόμασταν. Όμως, η εξάρτηση κρύβει έναν πολύ σοβαρό κίνδυνο. Όπως ο ταμίας που δεν μπορεί να υπολογίσει το πιο απλά ρέστα, έτσι κι εμείς μπορεί να βρεθούμε ανίκανοι να σκεφτούμε χωρίς τον «προσωπικό μας αλγόριθμο». Το σενάριο δεν είναι απλώς φοβιτσιάρικο, είναι τρομακτικά ρεαλιστικό: Ένα μέλλον όπου δεν θα μιλάμε, δεν θα γράφουμε, δεν θα σκεφτόμαστε χωρίς να περνάμε μέσα από την οθόνη της τεχνητής νοημοσύνης.
Κι έτσι, από το απλό χαρτονόμισμα των πέντε ευρώ φτάνουμε να συζητάμε για το μέλλον της ανθρώπινης νόησης. Η τεχνολογία είναι μέσο, όχι σκοπός. Αν αφήσουμε το μυαλό μας να σκουριάσει, τότε ούτε τα απλά ούτε τα σύνθετα θα μπορούμε να διαχειριστούμε. Και τότε, πράγματι, το «φοβητσιάρικο» σενάριο θα γίνει η καθημερινότητά μας.
