Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι απλώς παρατηρητής στο Κυπριακό. Είναι καθοριστικός παράγοντας που η τουρκική πλευρά προσπαθεί εντέχνως να αποκρύψει, αλλά που κανείς δεν μπορεί πλέον να αγνοήσει. Οποιαδήποτε λύση βρεθεί θα κινείται υποχρεωτικά εντός του ευρωπαϊκού πλαισίου-όχι επειδή το θέλουμε, αλλά επειδή το επιβάλλει η πραγματικότητα.
Το παράδειγμα του χαλλουμιού που συζητήθηκε την Πέμπτη μεταξύ των δύο ηγετών το αποδεικνύει με τον πιο χειροπιαστό τρόπο. Επιστρέφοντας στα κατεχόμενα, ο Τουφάν Έρχιουρμαν ανακοίνωσε με ενθουσιασμό ότι η διαδικασία κατοχύρωσης θα ολοκληρωθεί μέχρι τέλος Ιανουαρίου. Παρουσίασε τη συμφωνία ως επιτυχία για την κοινότητά του. Όμως παρέλειψε σκόπιμα το ουσιώδες: τις διαβουλεύσεις με την Κομισιόν δεν τις κάνει το κατοχικό καθεστώς, αλλά η Κυπριακή Δημοκρατία ως μέλος της ΕΕ. Ταυτόχρονα, ο Νίκος Χριστοδουλίδης τόνιζε ακριβώς αυτό: ότι η Κυπριακή Δημοκρατία θα συζητήσει με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το θέμα.
Αυτή η «λεπτομέρεια» που ο Έρχιουρμαν προσπέρασε αποκαλύπτει τον πραγματικό ρόλο της Ένωσης: καθορίζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται υποχρεωτικά όλοι. Το χαλλούμι είναι μόνο ένα παράδειγμα. Η ΕΕ επηρεάζει θέματα που εκτείνονται από την παραγωγή προϊόντων μέχρι τις συνταγματικές ρυθμίσεις και τα θεμελιώδη δικαιώματα.
Για χρόνια ακούγαμε τις «αρχές και αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης» ως κούφιο σύνθημα. Σήμερα όμως, αυτές οι αρχές έχουν μετατραπεί σε συγκεκριμένο πλαίσιο που επηρεάζει κάθε πτυχή των διαπραγματεύσεων. Το ευρωπαϊκό κεκτημένο δεν είναι διαπραγματεύσιμο-είναι η βάση πάνω στην οποία μπορεί να οικοδομηθεί οποιαδήποτε συμφωνία.
Αυτό το γνωρίζουν καλά όσοι κινούνται συνεχώς μεταξύ Βρυξελλών και Λευκωσίας. «Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν μπορεί να υπάρξει λύση χωρίς την Ευρωπαϊκή Ένωση», μου επανέλαβε πρόσφατα Ευρωπαίος αξιωματούχος, εξαιτίας και της επίσκεψης του Γιοχάνες Χαν στο νησί. Δεν είναι νέα διαπίστωση-επαναλαμβάνεται σταθερά εδώ και χρόνια, από τότε που στη Λευκωσία κατάλαβαν ότι η ΕΕ δεν θα γράψει τη λύση του Κυπριακού, αλλά θα την καθορίσει σε μεγάλο βαθμό.
Η Ένωση δεν ήθελε πάντα αυτόν τον ενεργό ρόλο. Για δεκαετίες, οι Κύπριοι αξιωματούχοι αντιμετώπιζαν συστηματική απροθυμία στις Βρυξέλλες. Η απάντηση ήταν πάντα η ίδια: «Το Κυπριακό είναι θέμα των Ηνωμένων Εθνών». Η τότε πολιτική ηγεσία της Κύπρου χρησιμοποιούσε την ΕΕ περισσότερο ως σύνθημα παρά ως ουσιαστικό εργαλείο. Ακόμα και στο δημοψήφισμα του 2004, η Ένωση έπαιξε περιορισμένο ρόλο.
Όμως όταν Ευρωπαίοι αξιωματούχοι πήραν στα χέρια τους τα κείμενα των διαπραγματεύσεων και διάβασαν τι είδους κράτος σχεδιαζόταν να δημιουργηθεί στην Κύπρο, η στάση άλλαξε ριζικά. Κατάλαβαν ότι δεν μπορούν να μείνουν απλοί παρατηρητές. Γι’ αυτό σήμερα η ΕΕ έχει πιο ενεργό ρόλο. Γι’ αυτό έστειλε στο παιχνίδι άτομα όπως τον Γιοχάνες Χαν, που αντιλαμβάνεται πώς ο ευρωπαϊκός παράγοντας μπορεί να ξεμπλοκάρει ζητήματα-από τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης μέχρι την ίδια την ουσία του προβλήματος.
Η τουρκική πλευρά προσπαθεί να κρύψει από το ακροατήριό της τον ευρωπαϊκό παράγοντα. Είναι κατανοητό-δεν θέλει να παραδεχτεί ότι η λύση θα κινείται εντός του ευρωπαϊκού πλαισίου. Αλλά αυτό δεν αλλάζει την πραγματικότητα. Η ΕΕ είναι εδώ, είναι ενεργή, και ξέρει πλέον ότι χωρίς τη συμμετοχή της δεν μπορεί να υπάρξει βιώσιμη λύση στο Κυπριακό. Όσο νωρίτερα το αντιληφθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι, τόσο πιο γρήγορα θα προχωρήσουμε.
