Η δημόσια συζήτηση για τις συντάξεις έρχεται και φεύγει, όμως η πραγματικότητα μένει: το σημερινό σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην Κύπρο δεν επαρκεί για να εγγυηθεί ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης στους αυριανούς συνταξιούχους. Οι αριθμοί είναι ξεκάθαροι — κι αν θέλουμε να ζήσουμε τα τελευταία μας χρόνια με ασφάλεια και αξιοπρέπεια, πρέπει να αναλάβουμε δράση τώρα.
Το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΤΚΑ) δεν είναι κουμπαράς που κρατά τις εισφορές μας μέχρι να τις χρειαστούμε. Είναι ένα διανεμητικό σύστημα: οι εισφορές των σημερινών εργαζομένων πληρώνουν τις συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων. Άρα, η βιωσιμότητά του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους — και αυτή η ισορροπία καταρρέει.
Η Κύπρος γερνά. Οι γεννήσεις μειώνονται, οι νέοι φεύγουν και οι συνταξιούχοι αυξάνονται. Το 2023, για κάθε 100 άτομα ηλικίας 20–64 ετών, υπήρχαν 24 άτομα ηλικίας 65+. Μέχρι το 2050, αυτός ο αριθμός θα ξεπεράσει τους 45. Ταυτόχρονα, το προσδόκιμο ζωής για τις γυναίκες θα φτάσει τα 85,6 χρόνια, ενώ για τους άνδρες το 2050 εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 81,2 χρόνια. Περισσότερα χρόνια ζωής σημαίνουν περισσότερα χρόνια σύνταξης — αλλά χωρίς τους αντίστοιχους πόρους.
Οι στατιστικές είναι αποκαλυπτικές: μέχρι το 2050, τέσσερις στους δέκα Κύπριους θα είναι ηλικιωμένοι. Οι δαπάνες για συντάξεις αναμένεται να φτάσουν το 12,6% του ΑΕΠ, ενώ το συνολικό κόστος του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης μπορεί να ξεπεράσει το 20%. Ποιος θα πληρώσει αυτόν τον λογαριασμό;
Ήδη από το 2009, διεθνείς οργανισμοί και Κύπριοι ειδικοί προειδοποιούν για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων. Κάποιες αυξήσεις στις εισφορές έγιναν τα τελευταία χρόνια, όμως οι υπόλοιπες αναγκαίες μεταρρυθμίσεις δεν έχουν εφαρμοστεί πλήρως, αφήνοντας το σύστημα ευάλωτο. Η ενίσχυση του συστήματος απαιτεί μια συνολική προσέγγιση που να περιλαμβάνει τόσο τη βιωσιμότητα των πόρων του, όσο και τη διασφάλιση καλύτερων συνθηκών για τους αυριανούς συνταξιούχους. Η προσαρμογή στα όρια ηλικίας, αν και αποτελεί σημαντικό κομμάτι, δεν είναι το μοναδικό βήμα. Η βιωσιμότητα εξαρτάται από τη σταθερή και στρατηγική αντιμετώπιση των προκλήσεων που ανακύπτουν με την ηλικιακή γήρανση και την οικονομική πραγματικότητα.
Το 2006, το 52% των Κυπρίων άνω των 65 ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας — το υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε. Η κρίση του 2013, η ανεργία και οι διαχρονικές καθυστερήσεις σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις επιδείνωσαν ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Το Ταμείο σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπο με μειωμένα έσοδα και αυξημένες υποχρεώσεις.
Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, στην πρόσφατη έκθεση του, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Το 2013 το κράτος χρωστούσε στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων €9 δισεκατομμύρια. Το 2022 το χρέος ξεπέρασε τα €10,6 δισ. και στο τέλος του 2023 εκτινάχθηκε στα €12,03 δισ. – 35% του ΑΕΠ. Αντί να μειώνεται, μεγαλώνει. Τα χρήματα δεν είναι διαθέσιμα. Κανείς δεν ξέρει αν –και πότε– θα επιστραφούν. Αυτό το βάρος σέρνει το Ταμείο πιο κοντά στην κατάρρευση.
Ο αναλογιστής Φίλιππος Μαννάρης στις 18 Δεκεμβρίου 2024 στην εκπομπή Alpha Ενημέρωση επισημαίνει: τα συστήματα είχαν σχεδιαστεί για να αναπληρώνουν το 70% του τελευταίου μισθού. Σήμερα, η πραγματική αναπλήρωση είναι 45–55% για τους χαμηλά αμειβόμενους και μόλις 20% για τους υψηλόμισθους. Οι αριθμοί δεν βγαίνουν. Το Ταμείο δεν μπορεί πλέον να εγγυηθεί αξιοπρεπείς συντάξεις.
Το κράτος απέτυχε. Είτε δεν μπορεί, είτε δεν θέλει, είτε απλώς αδιαφορεί – για σένα το ίδιο κάνει. Δεν πρόκειται να σου προσφέρει αξιοπρεπή σύνταξη. Όποιος περιμένει λύση από εκεί, αυταπατάται. Κι όταν το καταλάβεις, μάλλον θα είναι αργά. Η ευθύνη είναι πια δική σου. Η μόνη διέξοδος είναι ο προσωπικός συνταξιοδοτικός σχεδιασμός.
Δεν είναι εύκολο. Χρειάζεται πειθαρχία, ενημέρωση, και κυρίως απόφαση. Απόφαση ότι δεν θα αφήσουμε το μέλλον μας στην τύχη. Ότι δεν θα επιτρέψουμε στα τελευταία μας χρόνια να είναι γεμάτα αβεβαιότητα και εξαρτήσεις. Ότι θα χτίσουμε το αύριο με τα μέσα που διαθέτουμε σήμερα.
Αυτή είναι η ώρα της αλήθειας. Μην αφήνεις τη ζωή να περάσει χωρίς προετοιμασία για το μέλλον. Πάρε την κατάσταση στα χέρια σου και σχεδίασε τη σύνταξή σου. Γιατί η σύνταξη δεν είναι ένα δώρο — είναι το αποτέλεσμα των επιλογών σου.
Όπως έλεγε ο Χέμινγουεϊ:
«Η γήρανση είναι μια ήττα που τη χρειαζόμαστε όλοι, αλλά και αυτή η ήττα αξίζει να τη διαχειριστούμε με γενναιότητα.»
Όλοι μας είδαμε δικούς μας ηλικιωμένους να υποφέρουν στην ένδεια λόγω ανεπαρκών συντάξεων, αλλά αυτοί έχουν το δικαιολογητικό ότι κανένας τότε δεν τους είπε τι έπρεπε να κάνουν και εφησύχασαν στη ψευδαίσθηση της κρατικής σύνταξης.
Εσύ όμως;
Και για να θυμηθούμε τον Ναζίμ Χικμέτ:
«Κι εσύ, αδελφέ μου, φταις λιγάκι…»
Ασφαλιστικός Σύμβουλος
y.ioannides@yahoo.com
