Είναι πολλά τα ερωτήματα που εγείρονται με την ξαφνική μαζική χρήση των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης, όπως το Chat GPT και το Gemini. Η «νοήμων μηχανή» είναι αδιαμφισβήτητα ένα δυνατό εργαλείο που μπορεί να μας εξυπηρετεί με πολλούς τρόπους, μιμούμενη την ανθρώπινη ευφυία. Ένας από αυτούς είναι η παραγωγή πνευματικής εργασίας. Ξαφνικά, άνθρωποι -που δεν έχουν ξανακάνει κάτι τέτοιο- μπορούν να παράγουν και να δημοσιεύουν τραγούδια, ποιήματα, ιστορίες μέσα από διάφορες μορφές γραφής. Μάλιστα, μπορεί να μην αναφέρεται, ούτε να πάει το μυαλό κανενός στο ότι τα δημιουργήματα αυτά είναι προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης ή έχουν γίνει με τη βοήθεια της. Δεν είμαι τεχνοφοβική, όμως με ανησυχεί αυτή η έλλειψη ορίων ή κανονισμών που παρατηρείται στο πολύ σοβαρό ζήτημα της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Έχω κάνει μια δοκιμή. Ζήτησα από το Chat GPT να μου γράψει ένα ποίημα για τη ζωή και τον θάνατο σε στιλ Οδυσσέα Ελύτη. Σε κλάσματα δευτερολέπτων μου παρουσίασε ένα «πρωτότυπο ποίημα, εμπνευσμένο από τη λυρική, φωτεινή αλλά και υπερβατική γραφή του Οδυσσέα Ελύτη, όπου η ζωή και ο θάνατος μπλέκονται σαν δύο όψεις του ίδιου φωτός.» Αυτή ήταν η εισαγωγή του. Ακολουθούσε το ποίημα με τίτλο «Σαν να ‘ταν όλα ένα κύμα», πλούσιο σε εικόνες και μεταφορές, που σχεδόν σε άγγιζε, αν και είχε μια εμφανή υπερβολή και του έλειπε κάτι. Με ρώτησε στη συνέχεια αν θέλω να μου γράψει «μια δεύτερη εκδοχή πιο κοντά στον ελεύθερο ρυθμό και τα έντονα μεταφορικά άλματα που χρησιμοποιούσε ο Ελύτης». Του έδωσα την άδεια και ακολούθησε, πάλι σε κλάσματα δευτερολέπτου, μια δεύτερη εκδοχή, κάπως άτσαλη, με πιο έντονο το στοιχείο της υπερβολής, αφύσικες μεταφορές, σαν να είχε προσπαθήσει κάποιος «μηχανικά» να φτιάξει εικόνες με λέξεις αντί να πει μέσα από λέξεις κάτι ουσιαστικό και ενδόμυχο. Εκείνο που του έλειπε, δεν ήταν μόνο η ψυχή του ποιητή, αλλά και η λογική. Ένα ποίημα δε γράφεται έτσι. Ξεκινά από μια εσωτερική κίνηση ως απάντηση σε ένα βίωμα, από αυτό που πάντα ονομάζαμε «έμπνευση» και που το συνδέουμε με κάτι ανώτερο, με το πνεύμα, με το θείο. Αυτό που πηγάζει από τον εσωτερικό κόσμο του ποιητή επεξεργάζεται στη συνέχεια από τον μοναδικό τρόπο σκέψης του.

Το Chat GPT με ρωτούσε αν ήθελα να συνεχίσει σε τρίτη εκδοχή. Αν το επιθυμούσα, θα το δουλεύαμε το ποίημα, μέχρι να βγει κάτι που να μοιάζει με ανθρώπινο δημιούργημα, το οποίο στη συνέχεια, θα μπορούσα να δημοσιεύσω ως δικό μου.

Τα κόκκαλα του Ελύτη θα τρίζουν στο άκουσμα τέτοιων τερατουργημάτων, τα οποία παράγονται με αυτοματοποιημένο τρόπο στο όνομά του. Θεωρώ ότι υπάρχουν σημαντικές παραλείψεις όσον αφορά στη χρήση αυτών των εφαρμογών. Έχουν δοθεί «δικαιώματα» στην Τ.Ν. που δε θα ’πρεπε. Αισθάνομαι μια έλλειψη σεβασμού προς τους πραγματικούς δημιουργούς, ζώντες ή μη. Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο στα ελλαδικά «Νέα», τα μοντέλα αυτά δεν έχουν πραγματική νοημοσύνη, ούτε αποτελούν ένα «σύστημα λογικής». Δεν είναι παρά «ένας αλγόριθμος, που προσπαθεί με διάφορους τεχνικούς τρόπους να μιμηθεί συμπεριφορές». Ένας μαθηματικός μπορεί να αισθάνεται ότι παραβιάζεται η δική του διαδικασία επίλυσης ενός περίπλοκου μαθηματικού προβλήματος, ακόμα και η ίδια του η υπόσταση, όταν ένα μηχάνημα μπορεί να βρει τη λύση σε κλάσματα δευτερολέπτου. Το ίδιο θα αισθάνεται και ένας συγγραφέας κάθε είδους, ο οποίος αποτυπώνει στο δημιούργημα την ψυχή του, κάτι που ένα μηχάνημα δεν μπορεί να κάνει. Η συγγραφή, στην όποια μορφή της, είναι μια ανθρώπινη, πολυδιάστατη διαδικασία. Κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται με αυτό το χάρισμα και είναι αυτό που τους κάνει να ξεχωρίζουν. Είναι κάπως περίεργο να χρησιμοποιεί κάποιος την τεχνητή νοημοσύνη για να παρουσιάζεται ως κάτι που δεν είναι. Είναι ανησυχητική αυτή η μηχανοποιημένη παραγωγή λογοτεχνικού λόγου και ο τρόπος με τον οποίο σιγά σιγά καταλαμβάνει θέση στον χώρο της τέχνης.

Οι άνθρωποι εκπαιδεύονται να δέχονται κατώτερης ποιότητας υλικό ως κάτι το αξιόλογο και αυτό κάνει το αυθεντικό να χάνει την αξία του. Χρειάζεται η ευθυκρισία μπροστά σε τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο. Σε αυτό το στάδιο, ίσως να είμαστε ακόμα σε θέση να την ασκήσουμε. Σιγά σιγά, αυτοί που θα μπορούν να το κάνουν ίσως εκλείψουν. Αισθάνομαι ότι εξαναγκαζόμαστε να διευκρινίζουμε κάτω από τα γραφόμενά μας ότι είναι ανθρώπινο δημιούργημα. Ειλικρίνεια, όμως, χρειάζεται και από τη μεριά όσων δημιουργούν με τη βοήθεια της Τ.Ν., ώστε να μην παραλείπουν να το αναφέρουν. Ίσως είναι ο μόνος τρόπος να τεθούν κάποια όρια.

*Ένα πολυδιάστατο ανθρώπινο δημιούργημα