Κάθε χρόνο, την 1η Οκτωβρίου, γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Καφέ, μια μέρα που τιμά όχι μόνο το ρόφημα που μας συνοδεύει καθημερινά, αλλά και τους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από αυτό. Από τους καλλιεργητές στις χώρες παραγωγής, μέχρι τους μπαρίστα στις καφετέρειες της γειτονιάς μας, ο καφές ενώνει κοινωνίες, κουλτούρες και γενιές γι’ αυτό και συχνά περιγράφεται ως γέφυρα επικοινωνίας και πολιτισμού. Πίσω όμως από κάθε φλιτζάνι κρύβονται ιστορίες που παραμένουν συχνά αόρατες: οι ιστορίες των γυναικών.
Εκατομμύρια γυναίκες σε όλο τον κόσμο εργάζονται στον καφέ, σε όλα τα στάδια της αλυσίδας παραγωγής και διάθεσης. Από τις αγρότισσες που καλλιεργούν και συλλέγουν τον καρπό, μέχρι τις μπαρίστα που τον σερβίρουν καθημερινά σε εκατομμύρια πελάτες και τις επιχειρηματίες που τολμούν να δημιουργήσουν δικές τους εταιρείες. Οι γυναίκες αποτελούν θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη και το μέλλον του κλάδου. Κι όμως, η παρουσία τους δεν αναγνωρίζεται όσο θα έπρεπε και οι δυνατότητές τους συχνά μένουν αναξιοποίητες.
Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, περίπου το 70% της χειρωνακτικής εργασίας στις φυτείες καφέ γίνεται από γυναίκες. Είναι εκείνες που φυτεύουν, φροντίζουν και συλλέγουν τον καρπό που αργότερα θα φτάσει στο φλιτζάνι μας. Παρ’ όλα αυτά, ελάχιστες κατέχουν τη γη που καλλιεργούν, δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε χρηματοδότηση ή εμπορικά δίκτυα και σπανίως συμμετέχουν στις αποφάσεις που καθορίζουν την αγορά.
Στις αναπτυγμένες χώρες η εικόνα δεν είναι πολύ διαφορετική. Οι γυναίκες μπαρίστα και επαγγελματίες του καφέ βρίσκονται στην «πρώτη γραμμή» επαφής με τον καταναλωτή. Ωστόσο, λίγες έχουν την ευκαιρία να εξελιχθούν σε θέσεις διεύθυνσης, εκπαίδευσης ή ηγεσίας. Η γυναικεία παρουσία είναι καθοριστική, αλλά η αναγνώριση περιορισμένη.
Η ενδυνάμωση των γυναικών στην βιομηχανία του καφέ δεν είναι απλώς μια πράξη κοινωνικής δικαιοσύνης: είναι αναγκαιότητα για τη βιωσιμότητα του κλάδου. Ενδυνάμωση σημαίνει να δίνεται φωνή και ορατότητα στις γυναίκες, να αναγνωρίζεται η συμβολή τους και να ακούγεται η εμπειρία τους. Σημαίνει πρόσβαση στην εκπαίδευση, κατάρτιση και πιστοποιήσεις που θα τις βοηθήσουν να εξελιχθούν. Σημαίνει δυνατότητα να διεκδικούν και να καταλαμβάνουν ηγετικές θέσεις. Σημαίνει ισότητα στις αμοιβές και στις συνθήκες εργασίας, αλλά και συμμετοχή σε δίκτυα συνεργασίας που θα τις ενδυναμώσουν ακόμη περισσότερο.
Έρευνες, όπως αυτή των Miller, Tsoka και Reichert (2017), δείχνουν ότι όταν οι γυναίκες έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, τα οφέλη αντανακλώνται σε όλη την οικογένεια: αυξάνεται το εισόδημα, βελτιώνεται η διατροφή των παιδιών και ενισχύονται η υγεία και η ευημερία της κοινότητας. Η διαπίστωση αυτή ευθυγραμμίζεται με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, οι οποίοι υπογραμμίζουν ότι η ισότητα των φύλων και η αξιοπρεπής εργασία αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για βιώσιμες κοινωνίες. Με άλλα λόγια, η ισότητα δεν είναι μόνο ζήτημα ηθικής τάξης: είναι ζήτημα ανάπτυξης. Ο καφές, ένα προϊόν που ταξιδεύει στον κόσμο από τον Νότο στον Βορρά και από τη φάρμα στο φλιτζάνι, δείχνει ξεκάθαρα πώς η ισότητα σε έναν κλάδο μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο σε ολόκληρη την κοινωνία.
Η Κύπρος έχει μια βαθιά ριζωμένη κουλτούρα καφέ. Από τα παραδοσιακά καφενεία μέχρι τις σύγχρονες καφετέρειες, ο καφές αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Αυτή η παράδοση μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία: να αναδειχθούν οι γυναίκες επαγγελματίες σε όλο το φάσμα της βιομηχανίας, από τις μπαρίστα που ξεκινούν θεωρώντας το επάγγελμα προσωρινό μέχρι τις επιχειρηματίες που επενδύουν και καινοτομούν.
Η ενδυνάμωση όμως δεν περιορίζεται μόνο στη συμμετοχή σε ηγετικές θέσεις. Αφορά και τα βασικά εργασιακά δικαιώματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η νομοθεσία περί ορθοστασίας, σύμφωνα με το άρθρο 27 του Κυπριακού Νόμου 165(Ι)2023 περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία, που προστατεύει εργαζόμενους σε επαγγέλματα όπως αυτό του μπαρίστα, όπου η πολύωρη όρθια εργασία είναι καθημερινότητα. Η εντατική ενημέρωση για τέτοιες ρυθμίσεις και η εφαρμογή τους στην πράξη είναι κρίσιμες προϋποθέσεις για να διασφαλιστούν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας.
Πρακτικά βήματα προς την κατεύθυνση της ισότητας είναι η ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων ειδικά για γυναίκες ώστε να αναπτύξουν τις γνώσεις και δεξιότητές τους, είναι η δημιουργία δικτύων mentoring που θα συνδέουν νέες επαγγελματίες με πιο έμπειρες, είναι η ανάδειξη ιστοριών επιτυχίας γυναικών που μπορούν να εμπνεύσουν τις επόμενες γενιές αλλά και η συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς ώστε η Κύπρος να αποτελέσει ενεργό κομμάτι του παγκόσμιου διαλόγου για ισότητα και βιωσιμότητα.
Η συζήτηση για την ισότητα στον καφέ αφορά αναπόφευκτα και τους εργοδότες. Οι επιχειρήσεις που επενδύουν στην εκπαίδευση, και διασφαλίζουν δίκαιες συνθήκες εργασίας, κερδίζουν σε αποδοτικότητα, σε φήμη και σε πιστότητα προσωπικού. Η εφαρμογή της νομοθεσίας –όπως οι πρόνοιες για την ορθοστασία και την ασφάλεια στην εργασία– και η παροχή ίσων ευκαιριών δεν αποτελούν βάρος· αντίθετα, δημιουργούν πιο υγιείς και βιώσιμες επιχειρήσεις. Παράλληλα, η ανάδειξη γυναικών σε ρόλους ευθύνης ενισχύει την καινοτομία και αναβαθμίζει την εμπειρία του πελάτη, προσφέροντας προστιθέμενη αξία σε ολόκληρο τον κλάδο.
Η Παγκόσμια Ημέρα Καφέ είναι μια γιορτή για το αγαπημένο μας ρόφημα, αλλά μπορεί και πρέπει να είναι κάτι περισσότερο: μια αφορμή να ανοίξουμε δημόσιο διάλογο. Να μιλήσουμε για τη συμβολή των γυναικών σε έναν κλάδο που μας ενώνει όλους, άντρες και γυναίκες, και να σκεφτούμε πώς μπορούμε να κάνουμε αυτή τη συμβολή πιο ορατή, πιο δίκαιη και πιο ισχυρή. Ο καφές είναι ιστορίες, πρόσωπα, όνειρα και κόποι ανθρώπων – και πολλές από αυτές τις ιστορίες ανήκουν σε γυναίκες που αξίζουν να έχουν φωνή.
Ας απολαύσουμε τον καφέ μας κάθε μέρα με περισσότερη συνείδηση: για τις γυναίκες που εργάζονται σιωπηλά στις φυτείες, για τις μπαρίστα που μας καλωσορίζουν με χαμόγελο, για τις επιχειρηματίες που ανοίγουν νέους δρόμους σε μια απαιτητική αγορά.
Γιατί όταν οι γυναίκες στον καφέ έχουν φωνή, τότε ο καφές έχει μέλλον. Και μαζί του, ένα πιο δίκαιο και ισότιμο αύριο για όλους.
*Certified Barista Trainer
