Μιλά με έμφαση για την ανάγκη διαμόρφωσης συνθηκών συνέχισης των προσπαθειών για λύση του Κυπριακού. Προτρέπει να ξαναβρούμε τα νήματα που θα επιτρέψουν επιτέλους τη λύση. Παραδέχεται πως το momentum εξαντλείται, πως αν καταφέρουμε κάτι, θα είναι στην παράταση ή στις καθυστερήσεις. Το κρίσιμο ζητούμενο για τον πρέσβη Ανδρέα Δ. Μαυρογιάννη, διαπραγματευτή της ελληνοκυπριακής κοινότητας, είναι πώς θα σφυρηλατήσουμε αυτόν τον κρίκο που λείπει, γιατί εξ αντικειμένου εξαντλείται ο φυσιολογικός ορίζοντας αυτής της προσπάθειας. 

-Πώς ήταν το πρόσφατο ταξίδι σας στη Νέα Υόρκη; Κάθε φορά πιο δύσκολα; 
-Στη Νέα Υόρκη εκτός από τις συνήθεις ενέργειες και διαβουλεύσεις και την προσπάθεια για διασφάλιση ομαλής ανανέωσης της θητείας της Ειρηνευτικής Δύναμης UNFICYP, και το σχετικό ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας (που υιοθετήθηκε την Τρίτη 30 Ιανουαρίου) με ένα αξιοπρεπές και εποικοδομητικό περιεχόμενο, επικεντρωνόμαστε στη διαμόρφωση των συνθηκών για τη συνέχιση της διακοπείσας διαδικασίας επίλυσης του Κυπριακού. Ενεργούμε εντός του πλαισίου που περιέγραψε ο Γενικός Γραμματέας που απαιτεί κοινή δέσμευση όλων και συρροή των παραγόντων εκείνων που θα επιτρέψουν την επαναδραστηριοποίηση της αποστολής καλών υπηρεσιών του.

-Αναμένει ο ΓΓ του ΟΗΕ να ζητήσουν οι δυο πλευρές από κοινού την επανέναρξη συνομιλιών; 
-Το «από κοινού» είναι λίγο παρεξηγημένο, δεν σημαίνει γραπτό προσύμφωνο με τους Τουρκοκύπριους που θα του κοινοποιηθεί. Πρέπει να υπάρχει προσήλωση στη διαδικασία υπό τον ΟΗΕ, πολιτική βούληση για λύση, συναντίληψη, κοινή επιθυμία και επιδίωξη, συγκλίνοντα σήματα. Η πλευρά μας έχει μεταδώσει επανειλημμένα το μήνυμα αυτό.

-Εδώ και μήνες δεν υπάρχει ούτε στοιχειώδης επικοινωνία. Πώς θα δημιουργηθεί συναντίληψη; 
-Το κρίσιμο ακριβώς ζητούμενο είναι πώς θα σφυρηλατήσουμε αυτόν τον κρίκο που λείπει.

-Πού εστιάζεται η δυσκολία; 
-Η θέση του Γενικού Γραμματέα, όπως την αναφέραμε πιο πάνω, εξυπακούει άμεσα ή έμμεσα έναν αριθμό προϋποθέσεων, τόσο επί της ουσίας όσο και διαδικαστικές, όσον αφορά στο πότε και το πώς. Μπορούμε να φτάσουμε σ’ αυτό το σημείο ωρίμανσης και πώς; Η πλευρά μας είχε εισηγηθεί στο παρελθόν την αναγκαία προετοιμασία μέσα από ενός είδους διπλωματία πήγαινε-έλα.

-Ποιος θα κάνει τη διπλωματία πήγαινε-έλα; 
-Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τον Σεπτέμβριο στα Ηνωμένα Έθνη είχε εισηγηθεί το Συμβούλιο Ασφαλείας ή μόνιμα μέλη του ή μεγάλες ενδιαφερόμενες χώρες ή εκπρόσωπο του ΓΓ. Θεωρούμε πως πρώτος στόχος είναι να επιδιώξουμε ενεργά να φτάσουμε σε εκείνο το σημείο και αυτό που συζητούμε και διερευνούμε και προωθούμε τώρα είναι το πώς· όλοι έχουμε συναίσθηση πως δεν θα γίνει εκ θαύματος.

-Τα πράγματα δυσκολεύουν, αυτό φάνηκε από την ομιλία του κ. Γκουτέρες προς τη Γενική Συνέλευση, μίλησε για τα πάντα αποφεύγοντας οποιαδήποτε μνεία στο Κυπριακό. Αυτό τι λέει; 
-Ο ΓΓ επικεντρώθηκε σε κάποια επίκαιρα οξεία σημεία αποσταθεροποίησης και όχι σε εξαντλητικό κατάλογο προβλημάτων. Δεν σημαίνει αδιαφορία, αλλά δεν είναι στην παρούσα συγκυρία φυσιολογικά και αναμενόμενα το Κυπριακό πρώτη προτεραιότητα της διεθνούς κοινότητας. Δική μας απόλυτη προτεραιότητα είναι βεβαίως και παραμένει μέχρι την οριστική του λύση και η συνδρομή της διεθνούς κοινότητας παραμένει ουσιώδης όσο ποτέ.

-Για πρώτη φορά περιλαμβάνεται το θέμα των υδρογονανθράκων στην έκθεση του ΓΓ για ανανέωση της Ειρηνευτικής Δύναμης UNFICYP. 
-Εμένα δεν με ξενίζουν ιδιαίτερα αναφορές στους υδρογονάνθρακες, όλοι ανησυχούμε από τις ενέργειες της Τουρκίας, χωρίς όμως να ακυρώνονται οι σχεδιασμοί μας ή να επηρεάζεται η άσκηση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. Ήταν ωστόσο εκτός τόπου η συγκεκριμένη αναφορά, δεν είχε θέση σε μια έκθεση για την ανανέωση της θητείας της UNFICYP, όπως δεν είναι μέρος των καλών υπηρεσιών και της διαδικασίας των συνομιλιών. 

-Τους το αναφέρατε; 
-Βεβαίως, έχει τεθεί από την πλευρά μας και πιστεύω πως το μήνυμα ελήφθη!

-Το momentum χάθηκε; 
-Ναι, δυστυχώς εξαντλείται, αν καταφέρουμε κάτι, θα είναι στην παράταση ή στις καθυστερήσεις. Εξ αντικειμένου εξαντλείται ο φυσιολογικός ορίζοντας αυτής της προσπάθειας. 

-Θεωρείτε ότι η παρούσα συγκυρία δεν είναι απλώς μια τεχνική διακοπή των συνομιλιών για εξωγενείς λόγους αλλά μια κρίση; Μπορεί να ξεπεραστεί;

-Είναι κρίση διότι η αποτυχία δεν οφειλόταν σε εξωγενείς παράγοντες, αλλά στη μεγάλη διάσταση θέσεων ανάμεσα στις πλευρές. Αδιέξοδο λόγω θεμελιώδους διαφωνίας προκαλεί κρίση. Σ’ αυτήν προστίθενται σκλήρυνση θέσεων, εμπρηστικές δηλώσεις, νέα τετελεσμένα επί του εδάφους, διαδικαστικές και ουσιαστικές διαφοροποιήσεις, πλειοδοσία απαιτήσεων από την τουρκική πλευρά και μεγάλη δυσκολία διατήρησης του κεκτημένου της διαδικασίας. Ελπίζω πως θα μπορέσουμε να την ξεπεράσουμε -αυτή είναι η άμεση επιδίωξή μας- με σύνεση και αποφασιστικότητα.

-Η έλλειψη συνομιλιών και ελπίδας μετά το Κραν Μοντάνα λένε ότι ενίσχυσε τον εθνικισμό και έβαλε το κόμμα των εποίκων στη «βουλή» των κατεχομένων; 
-Σίγουρα η αποτυχία εύκολα χρεώνεται στις δυνάμεις της λύσης. Η κοινωνιολογική ανάλυση των εξελίξεων είναι αρκετά πολύπλοκη. Μην παραβλέπουμε όμως όπως παρά την ενδυνάμωση των εθνικιστικών κομμάτων, δημιουργήθηκε προοπτική για ένα νέο σχηματισμό εξουσίας, πιο φιλικό προς τη διαπραγματευτική προσπάθεια, που ενδεχομένως θα δώσει μεγαλύτερα περιθώρια κινήσεων στον κ. Ακιντζί. Καταστροφικότερος για τις προοπτικές λύσης θα ήταν σχηματισμός εξουσίας που να ακολουθεί τον δρόμο της διαίρεσης και/ή της προσάρτησης από την Τουρκία.

-Βέβαια, μετά τις επιθέσεις στην εφημερίδα Αφρίκα; 
-Σε ευθεία γραμμή από τις δολοφονίες Ισαάκ και Σολωμού, λύκοι που ουρλιάζουν, απολυταρχισμός της ισχύος Ερντογάν, η δημαγωγική έκκληση για λιντσάρισμα, για φίμωση, για κατάργηση της έννοιας «Τουρκοκύπριος». Οι Τούρκοι και οι Τουρκοκύπριοι αξίζουν κάτι καλύτερο. Η ευρωπαϊκή λύση του Κυπριακού θα είναι ακριβώς και η χειραφέτηση των Τουρκοκυπρίων και η ενσωμάτωσή τους σε ένα χώρο δημοκρατίας και σεβασμού.

-Περιμένατε το 17% που πήρε ο τέως διαπραγματευτής Κουντρέτ Οζερσάι με το Κόμμα του Λαού; 
-Ναι, το περίμενα. Εκπροσωπεί μια νεότερη, αξιόλογη, γενιά Τουρκοκυπρίων πολιτικών που επιζητεί να απεγκλωβιστεί από πελατειακές σχέσεις και φαινόμενα διαφθοράς. Φέρει έναν αρκετά σύγχρονο και δημοκρατικό πολιτικό λόγο, ανεξάρτητα και παρά τη σε βάθος διαφωνία μου με συγκυριακές πολιτικές του τοποθετήσεις. Είναι ένας άνθρωπος κοσμικός, δυτικόστροφος, με αξίες κοντά στις δικές μας. Αφήνει ένα ενδιαφέρον αποτύπωμα για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της τουρκοκυπριακής κοινότητας και τη διαφύλαξη της πολιτισμικής της ταυτότητας, της αυτοτέλειας, των αξιών της. 

-Σήμερα εκλέγεται ο νέος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τι να περιμένουμε αύριο;
-Οφείλουμε να ξαναβρούμε τα νήματα που θα επιτρέψουν επιτέλους την επίλυση του Κυπριακού. Δεν είναι τόσο στα δικά μας χέρια αλλά έχει αρκετά να κάνει και με τη γενικότερη αντίληψη της ελληνοκυπριακής κοινότητας, ανεξάρτητα από τις τοποθετήσεις επί της φύσης και μορφής της λύσης. Αμφισβητεί κανείς την ανάγκη εξεύρεσης λύσης, την απελευθέρωση, τη δημοκρατία, τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των Κυπρίων; Όλα τα άλλα είναι επιμέρους, θεμιτές εκτιμήσεις και αξιολογικές κρίσεις. Θα πρέπει πολύ σύντομα να μπούμε σε εκείνες τις ενέργειες και διεργασίες που θα επιτρέψουν τη συνέχιση της διαπραγμάτευσης για τη λύση του Κυπριακού. Υπογραμμίζω βέβαια για ακόμα μια φορά πως αν και η δική μας ετοιμότητα και εγρήγορση είναι δεδομένες, δεν εξαρτάται μόνο από εμάς. Δεν χωρεί αδράνεια στη συνεχή δυσμενή αλλοίωση των δεδομένων, στα επιδεινούμενα τετελεσμένα και τις τραγικές για τον τόπο προεκτάσεις τους.

-Θα αλλάξουν οι διαπραγματευτές; 
-Μπορεί να αλλάξουν πρόσωπα και εδώ και στην τουρκοκυπριακή κοινότητα που είχε την ευλογία να έχει τον Οζντίλ Ναμί, θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε, αλλά δεν είναι τόσο θέμα προσώπων όσο της εξεύρεσης της μεθοδολογίας και του τρόπου συνέχισης των προσπαθειών επίλυσης του Κυπριακού. Με την ολοκλήρωση των εκλογικών διαδικασιών απόψε, αναμένω πως θα πάμε προς αυτή την κατεύθυνση.

-Πού βρίσκεται η διαδικασία για το Brexit σε σχέση με το θέμα των ρυθμίσεων για τις Βάσεις στην Κύπρο; 
-Προσπαθούμε να βρούμε τις δέουσες ρυθμίσεις. Το θεωρώ απόλυτα εφικτό αφού ήδη όταν το Ηνωμένο Βασίλειο εντάχθηκε στην ΕΕ, οι Βάσεις είχαν διατηρηθεί εκτός, όταν εμείς μπήκαμε στην ΕΕ, πάλι οι Βάσεις έμειναν έξω, αλλά το έδαφός τους ανήκει στην Τελωνειακή Ένωση, και επίσης και κάποιες άλλες πολιτικές της ΕΕ τυγχάνουν εφαρμογής, τηρουμένων των ειδικών περιστάσεων. Είχαν γίνει ειδικές ρυθμίσεις, που περιελήφθησαν στο Πρωτόκολλο 3. Τώρα πλέον οι ρυθμίσεις αυτές θα πρέπει να γίνουν με αντίστροφο τρόπο για να καλύπτουν ομαλά το καθεστώς, οικονομικό και εμπορικό, που θα διέπει το έδαφος των Βάσεων. Θεωρώ όμως επίσης πως τώρα, την ανάγκην φιλοτιμίαν ποιούμενοι, θα πρέπει μέσα από το Brexit να διασφαλίσουμε την ισχυρή μας σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο τόσο διμερώς όσο και εντός της Κοινοπολιτείας, αλλά και να αξιοποιήσουμε κάθε ευκαιρία στον οικονομικό και εμπορικό τομέα, και πόσω μάλλον και για περαιτέρω ενδυνάμωση της συνεργασίας για θέματα εξωτερικής πολιτικής, πολιτικής άμυνας και ασφάλειας, ανατολικής Μεσογείου, Μέσης Ανατολής κ.λπ. που ενδιαφέρουν και αφορούν τόσο το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και την Ευρωπαϊκή Ένωση και εμάς. 

-Μπορεί η Κύπρος να καταστεί σημείο συρροής και κοινή συνισταμένη μεταξύ ΕΕ και ΗΒ και κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ; 
-Βεβαίως και αυτό πρέπει να είναι το όραμα και η επιδίωξή μας. Μπορούμε και οφείλουμε να παίξουμε καθοριστικό ρόλο και ως χώρα μέσα από την πολιτική μας, ως κράτος-μέλος της ΕΕ και ως χώρος στην Ανατολική Μεσόγειο και θα τολμούσα να πω ακόμα και στο πλαίσιο της λύσης του Κυπριακού.

Το 2018 θα είναι κατ’ εξοχήν έτος επιστροφής της Ευρώπης

-Ο ΓΓ του ΟΗΕ κάλεσε στην ομιλία του τους Ευρωπαίους ηγέτες να δείξουν ότι η ήπειρος μπορεί να ανταποκριθεί στα ιδανικά της κοινής ευημερίας και ειρηνικής συνύπαρξης. Δύσκολη χρονιά το 2018 για την Ευρώπη; 
-Όχι, πιστεύω πως το 2018 θα είναι κατ’ εξοχήν έτος επιστροφής της Ευρώπης. Η Ευρώπη επανέρχεται, ανακάμπτει και εκτός δραματικού απροόπτου, θα βγει ενδυναμωμένη αυτή τη χρονιά. Ακόμα υπάρχουν δυσκολίες και ζητήματα -πάντα θα υπάρχουν- είναι παρά πολύ ατυχές το ότι έχουμε το Brexit και μικρές άλλες κρίσεις. Με ανησυχούν όμως πολύ λιγότερο από ό,τι πριν 2-3 χρόνια. Πιστεύω ότι ο κύκλος της Ευρώπης έχει πάρει την ανιούσα, η Ευρώπη ενδυναμώνεται, οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά, η Ευρώπη εμπνέει και πάλι, οι διεργασίες για προαγωγή της περαιτέρω ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα αναζωογονούνται. 

-Με μια Ευρωζώνη να ανασυντάσσεται; 
-Ναι, προχωρεί, αυξάνεται και βελτιώνεται η ολοκλήρωση της οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης, η τραπεζική ένωση, η εποπτεία και οι μηχανισμοί διασφάλισης της οικονομικής σταθερότητας. Στον διεθνή στίβο η Ευρώπη εμπεδώνει επίσης την παρουσία της σε όλους τους τομείς. Βλέπουμε επιτέλους τα αποτελέσματα των προσπαθειών που καταβάλλει η ΕΕ την τελευταία δεκαετία για να εξοπλιστεί με τα αναγκαία εργαλεία για αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων, τα οποία δεν είχαμε το 2008 όταν ξεκίνησε η κρίση. Τώρα πια υπάρχουν και λειτουργούν αποτελεσματικά. 

-Όμως ξεκινά μια άλλη Ευρώπη χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο. 
-Δυστυχώς, δεν ήταν επιλογή των χωρών-μελών της ΕΕ αλλά πρέπει να σεβαστούμε την απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου και ταυτόχρονα να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε μαζί του μια νέα σχέση, η οποία να είναι αμοιβαία επωφελής και κυρίως να κρατεί ανοικτές τις γέφυρες επικοινωνίας και ένα μικρό παράθυρο για το μέλλον.

-Γίνονται δεύτερες σκέψεις στο Ηνωμένο Βασίλειο για το Brexit; 
-Ως ΕΕ θα είμαστε πανευτυχείς αν κάποια μέρα μας πει το Ηνωμένο Βασίλειο ότι διαφοροποιεί το αίτημα για έξοδο. Ωστόσο διαφορετικές σκέψεις υπήρχαν πάντα, ο βρετανικός λαός ήταν μοιρασμένος, εκείνο όμως που μετρά είναι η θεσμική έκφραση της κυριαρχίας του Ηνωμένου Βασιλείου.

-Τώρα όμως βγήκε στο φως ότι κέρδισε το Brexit με ψευδείς ειδήσεις. 
-Ψευδείς ή όχι αυτό είναι εσωτερικό θέμα των Βρετανών, για εμάς η ουσία είναι ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει μια θεσμική θέση που πρέπει να γίνει σεβαστή. Η βρετανική κυβέρνηση έχει εντολή να οδηγήσει τη χώρα εκτός ΕΕ. Θεωρώ πολύ δύσκολο, αλλά και ενός είδους ζαβολιά, να παρεμβληθούν προσκόμματα σ’ αυτή την πορεία. Ο μηχανισμός εξόδου τέθηκε σε κίνηση με το αποτέλεσμα δημοψηφίσματος. Το Brexit αναιρείται μόνο με νεότερη, αντίστοιχη απόφαση παραμονής.

-Το πιο δύσκολο κομμάτι των διαπραγματεύσεων δεν έχει ακόμη φθάσει; 
-Έχει τελειώσει η πρώτη φάση και θα ξεκινήσει η δεύτερη. Η πρώτη φάση ασχολήθηκε με 3 θεμελιώδη ζητήματα που είναι τα κεκτημένα δικαιώματα των Ευρωπαίων στο Ηνωμένο Βασίλειο και των Βρετανών στην ΕΕ, τα διαμεθοριακά θέματα που προκύπτουν για την Ιρλανδία και την ανάγκη αποφυγής «σκληρού συνόρου» –σε συνάρτηση και συνάφεια με το θέμα της Βορείου Ιρλανδίας (το ιστορικό του, τις προοπτικές του, τις ιδιαιτερότητές του, την ισορροπία ανάμεσα στον ιρλανδικό αλυτρωτισμό και την πραγματιστικό σεβασμό στην πλειοψηφική βούληση, τον καταλυτικό ρόλο της συμμετοχής στην ΕΕ)-  και με τις οικονομικές διαστάσεις και τις συναφείς υποχρεώσεις του Ηνωμένου Βασιλείου. Και τα τρία αυτά ζητήματα έχουν ρυθμιστεί επί της αρχής. Στη δεύτερη φάση η βασική επικέντρωση είναι σε 2 θέματα αρχίζοντας από τη διαπραγμάτευση της μελλοντικής οικονομικής σχέσης του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ. Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν ασπάζεται τη δική μας θεώρηση για την εσωτερική αγορά. Δηλώνει πως το ενδιαφέρει η πρόσβαση στην εσωτερική αγορά από εμπορικής και οικονομικής πλευράς, αλλά απορρίπτει τις 4 ελευθερίες και τη ρυθμιστική και δικαστική εποπτεία, που η Ευρώπη θεωρεί ως άρρηκτη συνθήκη. 

-Το άλλο μεγάλο ζήτημα που μένει; 
-Είναι το θέμα της μεταβατικής περιόδου, αυτό που εσχάτως ο Βρετανός Διαπραγματευτής κ. Davis αποκαλεί περίοδο εφαρμογής, που θα διέπει τη σχέση στα αρχικά στάδια ισχύος του Brexit. Σ’ αυτή τη  χρονική περίοδο θα πρέπει να λειτουργούν κάποιοι κανόνες της εσωτερικής αγοράς, κάποιες υφιστάμενες θεσμικές διευθετήσεις, το Ηνωμένο Βασίλειο έωλα διεκδικεί και μετά-Brexit κάποιο λόγο στο διαρκώς διαμορφούμενο κεκτημένο. Θέλουμε να αποφύγουμε το λεγόμενο hard Brexit, αλλά η διάκριση ανάμεσα στο εντός και το εκτός είναι μανιχαϊκή. Υπάρχει επίσης από μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου η επιθυμία, την οποία μοιραζόμαστε, να κρατήσει μια στενή σχέση με την ΕΕ σε ό,τι αφορά θέματα κοινής εξωτερικής πολιτικής, πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. Όλα αυτά μαζί με το ζήτημα της Ιρλανδίας, στο οποίο συμφωνήθηκαν κάποιες αρχές αλλά παραμένουν ουσιαστικές συζητήσεις, θα αποτελέσουν λίαν προσεχώς αντικείμενο διαπραγμάτευσης.

-Ποια είναι η παγίδα; 
-Υπάρχει μια λεπτή ισορροπία που πρέπει να επιτευχθεί. Συνδέεται με τη φύση και την έκταση της  εμπορικής και οικονομικής σχέσης της ΕΕ με το Ηνωμένο Βασίλειο, που σίγουρα θα είναι sui generis, όμως δεν είναι εύκολο να οριοθετηθεί, αφού συνήθως στις διεθνείς σχέσεις ασχολούμαστε με ενίσχυση συνεργασίας και όχι με αποστασιοποίηση. Τελικά μπορεί να καταλήξουμε, και αυτό είναι πραγματιστικά το πιο ευοίωνο σενάριο, σε μια σχέση που δεν θα είναι πολύ μακριά από τον ενιαίο ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο τον οποίο υποτίθεται ότι αυτή τη στιγμή το Ηνωμένο Βασίλειο δεν επιθυμεί, αλλά εφόσον εξ αντικειμένου τα πράγματα ρέπουν προς αυτή την κατεύθυνση, πιθανόν να έχει να βάλει νερό στο κρασί του σε σχέση με τις 4 ελευθερίες.

-Πού ήταν η αιτία που έφερε το Brexit; 
-Ναι, άρα πού ήσουν, πουθενά! Αυτό είναι το οξύμωρο και το κρίμα σε όλη αυτή την ιστορία, να πρέπει να διανύσουμε έναν τεράστιο κύκλο για να βρεθούμε ξανά πιθανότατα πολύ κοντά σε αυτό που χρησιμοποιήθηκε για να νομιμοποιήσει την ιδεολογία Brexit. Άνθρακες λοιπόν εν τέλει ο θησαυρός; Ας είναι. 

-Έχοντας επωμιστεί όμως όλα τα αρνητικά. 
-Ναι, κάπως αχρείαστα από δικής μας σκοπιάς και κυρίως λαμβάνοντας υπόψη ότι η συγκυρία αλλάζει και τα ζητήματα που είχαν εγερθεί, και ιδιαίτερα ο στενός δεσμός ανάμεσα στην εσωτερική αγορά και την ελευθερία διακίνησης και εγκατάστασης Ευρωπαίων πολιτών αναδύεται πλέον ως αρμονικός και οι δυσκολίες που προέκυψαν στην αγορά εργασίας, με πολίτες κυρίως από την κεντρική και ανατολική Ευρώπη έχουν ουσιαστικά υπερκερασθεί. Μα αυτό είναι η μεγάλη αντίφαση. Έτσι ξάφνου, σαν φτάνουμε στον στόχο, αποκαλύπτεται πως όλα ήταν κυρίως ένα άσκοπο και δημαγωγικό κυνήγι μαγισσών που δεν υπηρετεί τα συμφέροντα και τα οράματα κανενός. Το ίδιο ισχύει και με τη μακρόχρονη προσπάθεια να προβληθεί, ως μη έδει, η ΕΕ ως μέρος του προβλήματος και όχι ως μέρος της λύσης. 

-Προϊόν ίσως παρεξηγημένου εθνικισμού; 
-Ναι, σίγουρα παρωχημένης και παρεξηγημένης αντίληψης και εργαλειοποίησης της εθνικής διάστασης. Ας μην παραγνωρίζουμε ωστόσο τις πραγματικές ρίζες και τα γενεσιουργά αίτια, δομικά, κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και γεωγραφικά εντός του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά εν μέρει και η αδυναμία της ΕΕ να αποδεικνύεται πειστικά και συνεχώς ως φύσει σημαντική και σημαίνουσα και πολύτιμη στον Ευρωπαίο πολίτη.