Τροφική δηλητηρίαση το καλοκαίρι – Τι ισχύει

Οι τροφικές δηλητηριάσεις είναι ένα συχνό φαινόμενο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Διαβάστε τι πρέπει να προσέξετε αναλόγως της κάθε περίπτωσης.

Τι είναι η ΤΔ;
Η γαστρεντερίτιδα ή μόλυνση του εντέρου που προκαλείται συνήθως από ιούς, βακτήρια, παράσιτα ή τοξίνες. Όταν η πηγή μιας τέτοιας λοίμωξης είναι η μολυσμένη τροφή ή το νερό,  προσδιορίζετε ως τροφική δηλητηρίαση. Η γαστρεντερίτιδα μπορεί επίσης να αναφέρεται ως «γαστρική γρίπη» ή «γρίπη στομάχου». Η γαστρεντερίτιδα είναι μία πολύ κοινή πάθηση που προκαλεί μία σειρά συμπτωμάτων, στα οποία θα κάνουμε αναφορά αργότερα. Δεν είναι πάντα εύκολο να ξεχωρίσουμε την γαστρεντερίτιδα από την ΤΔ λόγο των κοινών παθογόνων οργανισμών που τις προκαλούν και της κοινής συμπτωματολογίας. Ένα καλό ιστορικό συνήθως είναι αρκετό για να διευκρινιστεί εάν πρόκειται για μία γαστρεντερίτιδα ή μία ΤΔ. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η τροφική δηλητηρίαση μπορεί να επηρεάζει ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων που κατανάλωσαν όλοι το ίδιο μολυσμένο φαγητό. Συχνότερα συμβαίνει μετά από γεύμα σε πικνίκ, σχολικές καφετέριες, μεγάλες κοινωνικές εκδηλώσεις ή εστιατόρια. Με τον όρο ¨μολυσμένη¨ εννοούμε τη τροφή ή το νερό που περιέχει μεγάλο αριθμό βακτηρίων ή τοξίνες, (δηλαδή δηλητηριώδης ουσίες που παράγονται σε ζωντανά κύτταρα ή οργανισμούς). 

Πως προκύπτουν οι ΤΔ; 
Η μόλυνση της τροφής ή του νερού όπως έχω προαναφέρει με παθογόνους μικροοργανισμούς ή τοξίνες, δεν οφείλονται μόνο στην αλλοίωση μίας τροφής. Πολλές φορές έχουν να κάνουν και με την κακή συντήρηση των τροφίμων (ψύξη, απόψυξη, προετοιμασία, μεταφορά κοκ, (γι’ αυτό και μας προκύπτουν συχνότερα το καλοκαίρι λόγο ιδανικών συνθηκών ανάπτυξης των μικροοργανισμών), αλλά και με το μαγείρεμα τους, αν δεν τηρούνται σωστά οι κανόνες υγιεινής. 
Μερικά παραδείγματα όπου τα μικρόβια μπορούν να μολύνουν το φαγητό που καταναλώνεται είναι:
– το κρέας ή τα πουλερικά, για παράδειγμα στα σφαγεία, μπορεί να έρθουν σε επαφή με βακτήρια που βρίσκονται φυσιολογικά στο έντερο ενός ζώου κατά την διάρκεια της κατεργασίας
– το νερό που χρησιμοποιείται για καλλιέργειες ή το νερό που μεταφέρεται με βυτιοφόρα μπορεί να περιέχει κοπριά ή ανθρώπινα απόβλητα
– χειρισμός ή προετοιμασία των τροφίμων σε μανάβικα, εστιατόρια ή στο σπίτι
– Οποιουδήποτε φαγητού προετοιμάστηκε από κάποιον που δεν διατηρεί βασικές αρχές καθαρισμού των χεριών
– Οποιουδήποτε φαγητού προετοιμάστηκε χρησιμοποιώντας μαγειρικά σκεύη, επιφάνειες κοπής και άλλα εργαλεία που δεν είναι εντελώς καθαρά.
– Γαλακτοκομικών προϊόντων και άλλων τροφίμων που έχουν μείνει εκτός ψυγείου για μεγάλο διάστημα
– Κατεψυγμένα ή παγωμένα τρόφιμα που δεν φυλάσσονται στην κατάλληλη θερμοκρασία ή δεν αποψύχονται κατάλληλα
– ωμά ψάρια ή οστρακοειδή
–  ωμά φρούτα ή λαχανικά που δεν έχουν πλυθεί καλά
– χυμοί λαχανικών ή φρούτων και γαλακτοκομικά που δεν είναι παστεριωμένα
– Κρέατα ή αυγά που δεν είναι καλά μαγειρεμένα
– Νερό από ένα πηγάδι ή ρυάκι, ή αστικό νερό που δεν έχει υποστεί κατεργασία

Που αναπτύσσονται αυτά τα μικρόβια; Ποιες είναι οι ιδανικές συνθήκες;
Τα βακτήρια, όπως και όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί χρειάζονται τροφή για να διατηρηθούν στη ζωή. Τα μικρόβια προτιμούν να αναπτύσσονται στο γάλα και στα προϊόντα του γάλακτος, στα αυγά, στο κρέας, στο ψάρι και στα οστρακοειδή. 
Χρειάζονται όμως και τους ακόλουθους παράγοντες για να πολλαπλασιαστούν. 
-Κατάλληλη θερμοκρασία (37 C)
– Υγρασία
-Χρόνο
Σε ιδανικές συνθήκες ένα βακτήριο μπορεί να πολλαπλασιαστεί 2.000.000 φορές σε 7 ώρες!!! Άρα για να γίνει μια τροφική δηλητηρίαση χρειάζεται μία αλυσίδα από γεγονότα (μολυσμένη τροφή – κατάλληλες συνθήκες – χρόνος). 
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα από τους πιο κοινούς τύπους τροφικής δηλητηρίασης γενικά εκδηλώνονται 2 – 6 ώρες από την κατανάλωση του φαγητού. Ο χρόνος μπορεί να είναι μεγαλύτερος (ακόμα και κάποιες ημέρες) ή μικρότερος, ανάλογα με το αίτιο της τροφικής δηλητηρίασης. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η γαστρεντερίτιδα διαρκεί 3-5 ημέρες. 

Τα πιθανά συμπτώματα περιλαμβάνουν:
–  Κοιλιακές κράμπες
– Διάρροια (μπορεί να είναι αιματηρή, μαύρα ή σαν πίσσα κόπρανα)
– Πυρετό και ρίγη
– Πονοκέφαλο
– Ναυτία και έμετο
– Αδυναμία (μπορεί να είναι σοβαρή και να οδηγεί σε αναπνευστική ανακοπή, όπως στην περίπτωση της αλλαντίασης)
– Σημάδια αφυδάτωσης όπως ξηροστομία, μειωμένη ούρηση, ζάλη η βυθισμένα μάτια.
– SOS συμπτώματα: 
-Μερική απώλεια ομιλίας η όρασης, μυϊκή
 αδυναμία ή παράλυση, δυσκολία στην κατάποση— Αλλαντίαση 
-Μυϊκοί πόνοι, δυσκαμψία αυχένα, σύγχυση, απώλεια της ισορροπίας, σπασμοί — Λιστερίωση

Αίτια

 Η ΤΔ μπορεί να προκληθεί από:

•    Καμπυλοβακτηρίδιο (πουλερικά, μη παστειριωμένο γάλα, μολυσμένο νερό)
•    E. Coli ή κολοβακτηρίδιο (κοτόπουλο, βοδινό, απαστειρίωτο γάλα, μολυσμένο νερό, χυμούς)
•    Σαλμονέλλα (πουλερικά, ωμά αυγά, το σπιτικό παγωτό, ντρέσινγκ για σαλάτα του καίσσαρα, μαγιονέζα, τα φρούτα, λαχανικά, φύτρα σπόρων/νεαροί βλαστοί), το χοιρινό, το μοσχαρίσιο κρέας)
•    Staphylococcus aureus ή Χρυσίζων Σταφυλόκοκκος- κρέμα, γλυκά, πατατοσαλάτα.
•    Clostridium botulinum ή Αλαντίαση- μέλι, φρούτα και λαχανικά που κονσερβοποιούντε σπίτι, κονσέρβες, σιρόπι καλαμποκίου, μπαγιάτικα ψάρια .
•    Clostridium perfringens-κρέας, σάλτσες, προβρασμένα φαγητά.
•    Χολέρα-  νερό, γάλακτος ή τροφών που έχουν μολυνθεί εξαιτίας των ανθυγιεινών τρόπων λειτουργίας των συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης.
•    Vibrio parahaemolytics & vulnificus και παράσιτο ανισάκις -Ανισακιαση, δηλητηρίαση από ψάρια.
•    Λιστέρια (έδαφος και νερό – λαχανικά, ζώα, μολυσμένα κρέατα και γαλακτοκομικά προϊόντα, μαλακά τυριά και αλλαντικά, μη παστεριωμένο γάλα ή ρόφημα.
•    Πολλούς διαφορετικούς ιούς- πχ νοροιός από άνθρωπο σε άνθρωπο.
•    Shigella: Πατάτες, αυγά, σαλάτες.
•    Yersinia: Γάλα, πουλερικά, χοιρινό.
•    Παράσιτα- πχ τριχίνωση: χοιρινό, λαχανικά, σαλάτες.
•    Bacillus cereus: ρύζι.

Διάγνωση

Ο γιατρός θα σας ρωτήσει για τρόφιμα που καταναλώσατε πρόσφατα και θα σας εξετάσει για σημεία τροφικής δηλητηρίασης, όπως ευαισθησία στην κοιλιά και αφυδάτωση. 
Εξετάσεις για να βρεθεί το αίτιο μπορεί να γίνουν:
– Στο αίμα
– Στα υπολείμματα του φαγητού
– Στα κόπρανα
–  Στον εμετό
Ωστόσο, ακόμα και εάν έχετε τροφική δηλητηρίαση, οι εξετάσεις αυτές μπορεί να μην μπορούν να το αποδείξουν.
Σε σπάνιες αλλά πιθανά σοβαρές περιπτώσεις, ο γιατρός σας μπορεί να ζητήσει μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες επεμβάσεις:
–  Έναν λεπτό σωλήνα, που εισάγετε στον πρωκτό, αναζητώντας την πηγή της αιμορραγίας ή της λοίμωξης (σιγμοειδοσκόπηση)
–  Μια εξέταση για τη μέτρηση των ηλεκτρικών ώσεων στους μύες (ηλεκτρομυογράφημα), κατά τον έλεγχο για αλλαντίαση
– Μια εξέταση του υγρού στη σπονδυλική στήλη (οσφυονωτιαία παρακέντηση) εάν έχετε σημεία διαταραχής του νευρικού συστήματος– λιστεριωση

Επιπλοκές

Η αφυδάτωση είναι η πιο κοινή επιπλοκή. Αυτή μπορεί να συμβεί από οποιαδήποτε αιτία τροφικής δηλητηρίασης.
Λιγότερο συνηθισμένες αλλά πολύ πιο σοβαρές επιπλοκές είναι:
–  Αρθρίτιδα (Yersinia και Salmonella)
– Αιμορραγικές διαταραχές (E. coli και άλλα)
– Θάνατος (από μανιτάρια, δηλητηριάσεις από συγκεκριμένα ψάρια ή αλλαντίαση)
– Νεφρικά προβλήματα (Shigella, E. coli)
– Διαταραχές νευρικού συστήματος (αλλαντίαση, καμπυλοβακτηρίδιο)
– Περικαρδίτιδα (Salmonella)
– Αναπνευστική δυσχέρεια, περιλαμβανομένου της ανάγκης για μηχανική υποστήριξη (αλλαντίαση)
– Οστεομυελίτιδα 

Τι να κάνω; Ποια η αντιμετώπιση;

Συνήθως δεν απαιτείται ειδική θεραπεία.
Από τις συνεχείς υδαρείς κενώσεις και τους εμέτους, μπορεί να προκληθεί αφυδάτωση και διαταραχή ηλεκτρολυτών. Πρωταρχικό ρόλο λοιπόν παίζει η ενυδάτωση του ασθενούς, από το στόμα. Αυτό το πετυχαίνουμε εάν καταναλώνουμε νερό, αφεψήματα(πχ τσάι) και ισοτονικά διαλύματα (είναι διαλύματα που περιέχουν ηλεκτρολύτες και παρέχουν ενέργεια με τη μορφή υδατανθράκων) σε μικρές ποσότητες και σε τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να αναπληρώνουμε τα υγρά.
Ο ασθενής πρέπει να αποφύγει τη λήψη στέρεων τροφών, μέχρι την πλήρη αποδρομή της διάρροιας καθώς και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα οποία μπορεί να επιδεινώσουν τη διάρροια. Όταν, όμως, νιώσετε καλύτερα μπορείτε να καταναλώσετε μικρές ποσότητες μπανάνας και μήλου, που είναι πλούσιες πηγές καλίου. Έτσι, θα αναπληρώσετε άλλον ένα «χαμένο» ηλεκτρολύτη.
Η διατροφή σας γενικά θα πρέπει να είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες (και να αποφεύγετε την κατανάλωση φρέσκων φρούτων και λαχανικών. Να δώσετε έμφαση κυρίως στους απλούς υδατάνθρακες, όπως είναι το λευκό ψωμί, τα λευκά μακαρόνια, το ρύζι και οι φρυγανιές.
Συστήνεται η κατανάλωση στήθους κοτόπουλου χωρίς πέτσα με πιλάφι ή πατάτα ή σούπα με κοτόπουλο, μοσχάρι ή ψάρι (άπαχα, βραστά ή ψητά).
Απαραίτητη η ξεκούραση και η τήρηση των κανόνων υγιεινής!

Πότε να επισκεφτώ γιατρό;

Συμβουλευθείτε άμεσα γιατρό εάν:
– έχετε διάρροιες και πυρετό πάνω από 38 ºC
– έχετε διάρροια για πάνω από 2-3 ημέρες
– έχετε ζαλάδες, στεγνά χείλη ή διψάτε υπερβολικά (σημεία  
  αφυδάτωσης)
– κάνετε συνέχεια εμετό μία ολόκληρη ημέρα ή δεν 
  μπορείτε να πιείτε υγρά 
– Έντονους πόνους στην κοιλιά που διαρκούν πάνω από 2 
   ώρες
– Εάν υπάρχει αίμα στα κόπρανα
– Εάν ανήκετε σε ευπαθείς ομάδες δηλαδή αν είστε έγκυος, θηλάζετε, βρέφη και μικρά παιδιά, ηλικιωμένοι, έχετε μια σοβαρή ιατρική πάθηση, όπως νεφροπάθεια ή διαβήτη, έχετε εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, αν είστε καρκινοπαθής, αν έχετε υποβληθεί σε εγχειρίσεις στο στομάχι, εάν έχετε ταξιδέψει στο εξωτερικό, σε περιοχές όπου υπάρχει έκθεση σε οργανισμούς που προκαλούν τροφική δηλητηρίαση (αναπτυσσόμενες χώρες)

Επισκεφθείτε τα Επείγοντα εάν:
– Έχετε υπερβολική αιμορραγία ή μαύρα κόπρανα
– υπόταση, σύγχυση
– έχετε ταχυπαλμίες, αρρυθμίες ή η καρδιά σας χάνει 
  παλμούς
– αρρωστήσατε μετά την κατανάλωση θαλασσινών, 
  μανιταριών ή κονσέρβας, δηλαδή σε περίπτωση    
  συμπτώματα αλλαντίασης, λιστερίωσης  (όπου οι τοξίνες 
  στις περιπτώσεις αυτές μπορεί να αποδειχθούν εξαιρετικά 
  επικίνδυνες)

Πότε να χρησιμοποιήσω φάρμακα;

Μην πάρετε οποιοδήποτε φάρμακο (π.χ. για τη διάρροια, έμετους, ναυτία, ηλεκτρολύτες) χωρίς τη συμβουλή γιατρού.
Τα αντιβιωτικά ενδείκνυνται σε ορισμένες περιπτώσεις π.χ λιστέρια, αλλαντίαση κοκ, πάντοτε με ιατρική συνταγή.

Ποια είναι η πρόληψη;

•    Μην καταναλώνετε τρόφιμα με αλλοιωμένα χαρακτηριστικά όπως οσμή, γεύση και χρώμα.
•    Η ορθή και ασφαλής μεταφορά και φύλαξης των τροφίμων μετά την αγορά τους από τις υπεραγορές.
•    Προσέξτε τις κονσέρβες που αγοράζετε (διόγκωση, χτυπήματα, οξειδώσεις, ελέγχετε την ημερομηνία λήξης)
•    Όταν καταναλώνετε κονσερβοποιημένα τρόφιμα καλό είναι να τα επεξεργάζεστε θερμικά πριν τα καταναλώσετε, κοινώς να τα ζεσταίνετε ικανοποιητικά.
•    Προσθέστε στις τροφές λεμόνι, δημιουργεί όξινο περιβάλλον το οποίο δεν ευνοεί την ανάπτυξη των μικροοργανισμών
•    Μαγειρέψτε καλά τα τρόφιμα αφού πρώτα έχετε πλύνει καλά τα χέρια σας. Επίσης πλένετε τα χέρια σας κάθε φορά μετά τη χρήση τουαλέτας ή αλλαγής πάνας.(με ζεστό νερό και σαπούνι)
•    Πλένετε τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά με καλό ξέπλυμα με τρεχούμενο νερό.
•    Χρησιμοποιήστε δύο σανίδες κοπής, μία για τα νωπά προϊόντα και άλλη μία για το ωμό κρέας, τα πουλερικά και τα θαλασσινά. Πλένετε επίσης τα μαχαίρια και τις σανίδες κοπής στο πλυντήριο πιάτων για να απολυμαίνονται. 
•    Αποθηκεύστε τα τρόφιμα με ασφάλεια. Διατηρήστε στο ψυγείο το κρέας, τα πουλερικά, τα αυγά, τα ψάρια, και γενικότερα τα έτοιμα προς κατανάλωση τρόφιμα και καταναλώστε τα μέσα σε 2 ώρες. Διαφορετικά τα βάζετε στην κατάψυξη.
•    Καταναλώστε το μαγειρεμένο ρύζι αμέσως μόλις έχει μαγειρευτεί. Αν δεν είναι δυνατόν, βάλτε το τότε  στο ψυγείο εντός μιας ώρας αφότου το μαγειρέψατε. Μην κρατάτε το μαγειρεμένο ρύζι στο ψυγείο περισσότερο από μία μέρα προτού το ξαναζεστάνετε. Όταν το ξαναζεστάνετε βεβαιωθείτε ότι το γεύμα σας έχει ζεσταθεί καλά ολόκληρο. Μην το ξαναζεστάνετε περισσότερο από μία φορά. 
•    Επειδή τα λιστέρια μπορεί να αναπτυχθούν στο ψυγείο, καθαρίστε τυχόν διαρροές στο ψυγείο σας από χυμούς, ωμό κρέας ή πουλερικά.
•    Διαβάζετε τις ετικέτες στις συσκευασίες των τροφίμων καθώς παρέχουν πληροφορίες σχετικά με το πότε πρέπει να καταναλωθεί και πώς πρέπει να διατηρείται στο ψυγείο. Σε περίπτωση που αμφιβάλετε, πετάξτε το.
•    Διατηρείτε τη θερμοκρασία του ψυγείου στους 4.4ºC ή χαμηλότερα και του καταψύκτη στους 1,7ºC ή χαμηλότερα.
•    Προσοχή όταν ταξιδεύετε σε αναπτυσσόμενες χώρες.

 Εάν είστε έγκυος
•    Μην τρώτε λουκάνικα, κονσερβοποιημένα κρέατα ή αλλαντικά, εκτός εάν τα ψήσετε στον ατμό.
•    Μην πίνετε μη παστεριωμένο γάλα και μην καταναλώνετε τρόφιμα που περιέχουν μη παστεριωμένο γάλα.
•    Αποφεύγετε τις σαλάτες με ζαμπόν, κοτόπουλο, αυγά, τόνο ή θαλασσινά σε εστιατόρια καθώς δεν γνωρίζετε τις συνθήκες προετοιμασίας.
•    Το κρέας πρέπει να είναι καλά ψημένο ή μαγειρεμένο (δεν πρέπει να υπάρχει κόκκινο αίμα, ενώ η σάρκα από το πουλερικό πρέπει να ξεκολλάει με ευκολία από το κόκκαλο και να μην έχει κόκκινα στίγματα).
• Αποφεύγετε την κατανάλωση τροφών, που περιέχουν ωμά αύγά (διάφορα γλυκά ή σάλτσες).
• Αποφεύγετε την κατανάλωση γαλακτοκομικών, που περιέχουν μη παστεριωμένο γάλα (όπως είναι κάποια τυριά).
• Μην καταναλώνετε τυποποιημένο φαγητό, αν η συσκευασία δεν είναι ακέραιη.
• Μη χαϊδεύετε κατοικίδια με γυμνά χέρια (ειδικά πουλιά, όπως τα κοτόπουλα ή οι πάπιες ή ερπετά, όπως οι χελώνες). Ακόμα και το νερό από κάποιο οικιακό ενυδρείο ενδέχεται να περιέχει το βακτήριο.
• Πλένετε συχνά τα χέρια σας με ζεστό νερό και σαπούνι (ειδικά, αν ήρθατε σε επαφή με κατοικίδια).
• Φοράτε γάντια μίας χρήσης, όταν παρασκευάζετε το φαγητό (ειδικά, αν έχετε ανοικτό τραύμα στο χέρι).
• Απολυμάνετε τις επιφάνειες, στις οποίες παρασκευάζετε το φαγητό, αλλά και τα εργαλεία, που χρησιμοποιείτε (όπως τα μαχαίρια).
• Τα λαχανικά, που καταναλώνετε πρέπει να είναι πολύ καλά πλυμένα ή μαγειρεμένα.

Ποια η πρόγνωση;

Η διάρκεια των συμπτωμάτων της ΤΔ εξαρτώνται από το συγκεκριμένο μικροοργανισμό που την προκάλεσε.
Τα περισσότερα άτομα ανακάμπτουν πλήρως από τους πιο κοινούς τύπους τροφικής δηλητηρίασης μέσα σε 12 – 48 ώρες. Κάποιες φορές τα συμπτώματα μπορεί να διαρκέσουν μέχρι και 7 ημέρες. Ωστόσο, σε ορισμένους ασθενείς μπορεί να προκύψουν σοβαρές επιπλοκές από συγκεκριμένους τύπους τροφικής δηλητηρίασης.

Δρ Δημήτριος Δημητρίου
Γαστρεντερολόγος-Ηπατολόγος Παθολόγος
demetrios.demetriou.gastro@gmail.com
Τηλ. 99319672