Αστέριος Κεχαγιάς: Η παγκοσμιότητα της γιορτής των Χριστουγέννων

Αναπόφευκτα οι μέρες των Χριστουγέννων είναι πολύ ιδιαιτέρες γεμάτες συμβολισμούς. Η γιορτή μέσα στην παραδοξότητά της είναι αρρηκτα συνδεδεμένη με τον καταναλωτισμό, την ίδια στιγμή που η θρησκευτικότητά της συγκινεί.

Παρά το ότι είναι μια χριστιανική γιορτή έχει αγκαλιαστεί από τους περισσότερους, ίσως γιατί έχει συνδεθεί με την αλληλεγγύη και την ανταλλαγή δώρων. «Πλέον ο περισσότερος κόσμος προσμένει τα Χριστούγεννα κυρίως για να δει την πόλη στολισμένη, για να βρεθεί με αγαπημένα πρόσωπα, για να αγοράσει-λάβει δώρα και για ένα σωρό άλλους λόγους που δεν εκκινούν θρησκευτικά», είπε στην συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο, ο Αστέριος Κεχαγιάς μεταδιδακτορικός ερευνητής Βιβλικών Σπουδών και Ασσυριολογίας στο North-West University της Νοτίου Αφρικής, εξηγώντας πως η ταπεινή γέννηση του Χριστού μετατράπηκε σε ένα παγκόσμιο εορτασμό.

Αναπόφευκτα η συζήτηση στράφηκε στο ρόλο που παίζει η θρησκεία στις μέρες μας. Όπως εξήγησε η θρησκεία σήμερα συνεχίζει να παίζει ρόλο σε ορισμένα πράγματα, όπως σε ζητήματα πολιτικής. Κάτι τέτοιο φαίνεται πιο έντονα στην ελληνική πραγματικότητα, στο Βατικανό αλλά και στον μουσουλμανικό κόσμο. Παρ’ όλ’ αυτά, η γενικότερη εικόνα, τουλάχιστον για τον δυτικό κόσμο, φανερώνει μια αποδυνάμωση της θρησκείας και της εκκλησιαστικής επιρροής στη σφαίρα της ανθρώπινης ζωής».

Αυτό δεν σημαίνει πως οι άνθρωποι δεν αναζητούν το Θεό ή πως δεν βρίσκουν εναλλακτικούς δρόμους για να τον συναντήσουν. Σύμφωνα με τον Αστέριο Κεχαγιά η θρησκεία είναι, μεταξύ άλλων και ένας μηχανισμός παραγωγής νοήματος για μια ζωή που από μόνη της φαίνεται να μην έχει κανένα νόημα. Το ανθρώπινο πνεύμα δεν μπορεί να αντέξει εύκολα τη δυνατότητα απουσίας νοήματος, για αυτό και πολλοί άνθρωποι παρά το ότι δηλώνουν πως δεν είναι πιστοί επιλέγουν να ζήσουν μια ζωή που δεν απέχει από το νόημα των ευαγγελίων. Άλλωστε, η μεγαλύτερη εσωτερική πρόκληση είναι το να καταφέρει κανείς να διάγει έναν ψύχραιμο και ευτυχισμένο βίο μέσα σε όλο τον θόρυβο που συνήθως επικρατεί για κάθε θέμα της επικαιρότητας.

-Γιατί τα Χριστούγεννα μετατράπηκαν σε μια παγκόσμια γιορτή, χάνοντας σε μεγάλο βαθμό τον ας τον πούμε χριστιανικό τους χαρακτήρα;

-Η παγκοσμιότητα της γιορτής των Χριστουγέννων οφείλεται κατά κύριο λόγο σε τρεις παράγοντες: Πρώτο, στην εξάπλωση του χριστιανισμού στο μεγαλύτερο μέρος της υφηλίου. Δεύτερο, στο ότι τα Χριστούγεννα, ως γιορτή, πάτησαν πολύ συχνά πάνω σε προϋπάρχουσες σημαντικές χειμερινές γιορτές. Μερικές απ’ αυτές τις γιορτές είχαν πολύ πιο κοσμικό χαρακτήρα, όπως αυτή του Father Christmas στην Αγγλία του 16ου αιώνα. Ο χριστιανισμός μπορεί εν τέλει να επικράτησε αλλά τα έθιμα και οι συνήθειες των ανθρώπων δεν μεταβάλλονται τόσο εύκολα. Τρίτο, στη σταδιακή μετατροπή των Χριστουγέννων σε γιορτή φιλανθρωπίας και σε αφορμή οικογενειακές συναντήσεις. Αυτή η τελευταία μετατροπή φαίνεται να πήρε πιο καθοριστική μορφή κατά τον 19ο αιώνα. Τα έργα του Ντίκενς αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Και βέβαια την ίδια εποχή γεννάται στη Βόρεια Αμερική η αντίληψη περί του Αγίου Βασίλη (Santa Claus) που μοιράζει δώρα. Όλη αυτή η αντίληψη περί δώρου και άρα αγοράς, οδήγησε σε μια εμπορευματοποίηση της συγκεκριμένης γιορτής, η οποία απ’ τη μια ενίσχυσε τον παγκόσμιο χαρακτήρα της (είναι απ’ τις πιο αγαπημένες εορτές του έτους) αλλά απ’ την άλλη οδήγησε σε μια αποσύνδεσή της από τον χριστιανικό χαρακτήρα που αποτέλεσε και την ιστορική πηγή της. Πλέον, ο περισσότερος κόσμος προσμένει τα Χριστούγεννα κυρίως για να δει την πόλη στολισμένη, για να βρεθεί με αγαπημένα πρόσωπα, για να αγοράσει-λάβει δώρα και για ένα σωρό άλλους λόγους που δεν εκκινούν θρησκευτικά.

-Κάπου διάβασα ότι το δόγμα σκότωσε τον Θεό, δηλαδή τον βάλαμε σε κουτάκια , δηλαδή τα δόγματα για να τον φέρουμε στα μέτρα μας. Συμφωνείτε με κάτι τέτοιο;

-Θεωρώ σωστή τη διαπίστωση. Η πηγή αυτής της βλάβης έγκειται στην αμφισημία της έννοιας της «απολυτότητας», η οποία συχνά ταυτίζεται, εσφαλμένως, με τη δογματικότητα. Η έννοια του Θεού χρησιμοποιείται για να δηλώσει το «απόλυτο ον». Αυτή η απολυτότητα του Θεού κατανοείται συχνά ως άτεγκτη στάση, ως προσήλωση σε μια και μόνη αλήθεια. Ο Θεός όμως είναι απόλυτος, επειδή δεν έχει όρια. Απόλυτος είναι αυτός που είναι τόσο ελεύθερος και χαλαρός ώστε δεν έχει όρια, δεν μπορεί να τον περιορίσει τίποτα. Όταν, λοιπόν, περιορίζεις το απεριόριστο βάζοντάς το σε κουτάκια, το φθείρεις και το μετατρέπεις σε κάτι διαφορετικό.

-Εν τέλει μπορεί ένας άθεος να είναι… πιστός; Υπό την έννοια ότι μπορεί να κάνει όλα αυτά που λέει ο Χριστός, ίσως πολύ περισσότερα από πολλούς Χριστιανούς, αλλά να μην βάζει θρησκευτικές ταμπέλες.

-Θα έλεγα πως ναι. Ο χριστιανισμός ή οι θρησκείες γενικότερα, δεν κατέχουν το μονοπώλιο της ηθικής ή της αξιοθεσίας. Ένας άνθρωπος μπορεί να πιστεύει στο καλό ή να φέρεται αγαπητικά προς τους άλλους, ακολουθώντας μια δική του αίσθηση ηθικής που μπορεί να μην έχει καθόλου θρησκευτικά ερείσματα. Άλλωστε, η ηθική φαίνεται να προηγείται της θρησκείας. Η θρησκεία απλώς αξιοποίησε υπάρχουσες ηθικές αντιλήψεις ή προσπάθησε να έρθει σε κόντρα με αυτές.

-Παίζει η θρησκεία καταλυτικό ρόλο ή έστω σημαντικό ρόλο σήμερα; Ή για να το πούμε πιο απλά: τι σημαίνει θρησκεία σήμερα;

-Η θρησκεία σήμερα συνεχίζει να παίζει ρόλο σε ορισμένα πράγματα, όπως σε ζητήματα πολιτικής. Κάτι τέτοιο φαίνεται πιο έντονα στην ελληνική πραγματικότητα, στο Βατικανό αλλά και στον μουσουλμανικό κόσμο, όπου ακόμη δεν έχει συμβεί ένας διαχωρισμός εκκλησίας-κράτους. Αρκετοί σύγχρονοι πόλεμοι παρακινούνται από θρησκευτικούς ηγέτες ή ενισχύονται αλλά και νομιμοποιούνται από αυτούς. Παρ’ όλ’ αυτά, η γενικότερη εικόνα -τουλάχιστον για τον δυτικό κόσμο- φανερώνει μια αποδυνάμωση της θρησκείας και της εκκλησιαστικής επιρροής στη σφαίρα της ανθρώπινης ζωής. Ο σύγχρονος θρησκευόμενος Ευρωπαίος είναι περισσότερο ένα άτομο που φέρει μια ιδία αντίληψη περί Θεού παρά ένα άτομο προσηλωμένο στο γράμμα του δόγματος και της Βίβλου.

– Με ποιο τρόπο βλέπετε να επηρεάζει η θρησκεία την πολιτική;

-Κυρίως ως μέσο νομιμοποίησης της πολιτικής εξουσίας. Αυτό ήταν εμφανές κατά τον Μεσαίωνα, όπου αρκετοί ηγεμόνες και αυτοκράτορες άλλαζαν συχνά πολιτική στάση από φόβο μήπως το ιερατείο δεν εγκρίνει την πολιτική τους και τους αφορίσει. Σήμερα, ελάχιστοι ηγέτες ανησυχούν για τις επιπτώσεις μιας αρνητικής κριτικής εκ μέρους των θρησκευτικών ηγετών. Σε πιο κοσμικά συγκείμενα, τυχόν αρνητική κριτική της επίσημης θρησκείας εναντίον ενός πολιτικού, μπορεί να τον κάνει πολύ πιο θετικά δημοφιλή. Παρ’ όλ’ αυτά, η θρησκεία συνεχίζει να καθορίζει διάφορες πολιτικές δράσεις και να παίζει τον ρόλο του νομιμοποιητή της πολιτικής εξουσίας.

-Πως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις κάποιου τον βοηθούν ή τον εμποδίζουν να κατανοήσει τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει;

-Η θρησκεία είναι, μεταξύ άλλων και ένας μηχανισμός παραγωγής νοήματος για μια ζωή που από μόνη της φαίνεται να μην έχει κανένα νόημα. Το ανθρώπινο πνεύμα δεν μπορεί να αντέξει εύκολα τη δυνατότητα απουσίας νοήματος, οπότε έχει εφεύρει ή αξιοποιήσει διάφορους μηχανισμούς παραγωγής νοήματος. Ένας απ’ αυτούς είναι η φιλοσοφία, π.χ. η ηθική φιλοσοφία. Η τεχνολογία και η επιστήμη αποτελούν επίσης τέτοιου είδους μηχανισμούς. Πολλοί άνθρωποι δεν αρκούνται και δεν βιώνουν ψυχολογικά τη φιλοσοφία ή την επιστήμη ως επαρκή μέσα νοηματοδότησης της ζωής. Θέλουν κάτι παραπάνω. Οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις, βρίσκουν στη θρησκεία μια πιο ικανοποιητική εναλλακτική, πιο υπερβατική. Υπό αυτή την οπτική, η θρησκεία βοηθάει αρκετούς ανθρώπους να δώσουν νόημα στη ζωή τους και να κατανοήσουν τα παράδοξα του κόσμου. Πολύ συχνά τους δίνει περισσότερη δύναμη για να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες της ζωής. Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες πνευματικές ανάγκες ή τις ίδιες αντοχές απέναντι στη συχνή σκληρότητα της πραγματικότητας. Εκεί που οι θρησκευτικές πεποιθήσεις αρχίζουν να εμποδίζουν την κατανόηση του κόσμου είναι όταν λαμβάνουν άτεγκτο-δογματικό χαρακτήρα, ίσως και από μια αμυντική προσπάθεια ενός πιστού να προστατέψει την αλήθεια στην οποία έχει βασίσει τη ζωή και την οπτική του για τον κόσμο. Σε κανέναν δεν αρέσει η συνειδητοποίηση ότι έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του βασισμένος σε ένα ψέμα ή σε μια εσφαλμένη κατανόηση για το περιβάλλον του. Αυτή η δογματικότητα και ο φανατισμός τυφλώνουν.

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που έχουν σήμερα να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι; Έχουν να κάνουν περισσότερο με εξωγενείς παράγοντες ή με τον εσωτερικό τους κόσμο;

-Παρότι είναι δύσκολη μια ταξινόμησή τους, θα έλεγα ότι η πιο μεγάλη εξωγενής πρόκληση είναι η επίτευξη της παγκόσμιας ειρήνης. Μια ειρήνη που δεν πρέπει να κατανοηθεί ουτοπικά ως πλήρη απουσία συγκρούσεων. Συγκρούσεις πάντα θα υπάρχουν σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο. Οι στόχοι και τα συμφέροντα των ανθρώπων διαφέρουν. Αυτές οι συγκρούσεις όμως πρέπει να μετουσιωθούν σε όσο λιγότερο βίαιες μορφές γίνεται. Να φτάσουμε σε ένα σημείο κοινωνικής ειρήνης όπου θα μπορούμε να συζητήσουμε με άνεση για κάθε θέμα του δημόσιου ή ιδιωτικού βίου, παρά τις διαφορετικές οπτικές μας, προτείνοντας έτσι λύσεις χωρίς να φοβόμαστε ότι κάποιος που διαφωνεί με την άποψή μας θα νιώσει την ανάγκη να μάς κλείσει το στόμα ή να μάς βλάψει. Αυτή η ειρήνευση της πολιτικής και κοινωνικής έντασης, αυτό το χαμήλωμα των τόνων, νομίζω ότι θα οδηγήσει σαν αλυσίδα σε μια σειρά από παράπλευρα οφέλη που θα αφορούν την αντιμετώπιση άλλων σημαντικών προβλημάτων (οικολογικών κ.λπ.). Το κλειδί είναι να αντιληφθεί κανείς ότι καμία απ’ τις υπάρχουσες ιδεολογίες και τις προτεινόμενες λύσεις τους δεν φαίνεται να μπορεί να δώσει αποτελεσματική λύση σε κάθε πρόβλημα της ανθρώπινης ζωής. Αντιστοίχως, η μεγαλύτερη εσωτερική πρόκληση είναι το να καταφέρει κανείς να διάγει έναν ψύχραιμο και ευτυχισμένο βίο μέσα σε όλο τον θόρυβο που συνήθως επικρατεί για κάθε θέμα της επικαιρότητας. Για κάτι τέτοιο όμως απαιτείται και μια ικανότητα αποσύνδεσης του προσωπικού βίου από τον συλλογικό.

–Πώς μπορεί κάποιος στην εποχή μας να αποσυνδέσει τη ζωή του από τη σύγχρονη πραγματικότητα;

-Η αποσύνδεση αυτή είναι πιο εύκολη απ’ όσο φαίνεται. Χρειάζεται να κατασκευάσει κανείς μια «φούσκα» για να μπορεί να καταφεύγει εκεί όταν η πραγματικότητα γίνεται ενοχλητική ή αβάστακτη. Πολύ συχνά, αυτή η αντίληψη περί φούσκας κατακρίνεται από αρκετές φωνές. Σε κατηγορούν ότι «είσαι σε άλλον κόσμο» και ότι «ζεις στη φούσκα σου», χωρίς να καταλαβαίνουν ότι δεν υπάρχει τίποτε κακό στο να μπορεί ο κάθε άνθρωπος να έχει ένα δικό του μέρος ή έναν προσωπικό κόσμο που θα τον κάνει να αισθάνεται καλύτερα με τον εαυτό του και για τη ζωή του, απομακρύνοντάς τον για λίγο από τις αφόρητες αποχρώσεις της εξωτερικής πραγματικότητας. Δεν είναι εφικτό να ξεφύγει κανείς εντελώς απ’ την εξωτερική πραγματικότητα και δεν θα έπρεπε να το κάνει. Είναι εφικτό όμως να μπορεί να κατασκευάσει ένα δικό του ιδιωτικό κόσμο, που μπορεί να τον μοιράζεται και με άλλα αγαπημένα πρόσωπα, αν το επιθυμεί, στον οποίο θα θέτει ο ίδιος τους κανόνες και θα μπορεί να ξεκουράζεται από τις εξωτερικές έγνοιες.

–Σε ποιο βαθμό εσείς καταφέρατε κάτι τέτοιο;

-Θεωρώ ότι το έχω καταφέρει στη ζωή μου. Το πιο σημαντικό βήμα είναι να αποφασίσει κανείς τι τον ενδιαφέρει και τι δεν τον ενδιαφέρει, τι θέλει και τι δεν θέλει από τη ζωή. Κάθε τι που δεν με ενδιαφέρει, όσο ενδιαφέρον ή κρίσιμο κι αν θεωρείται για τη ζωή εν συνόλω, δεν ασχολούμαι μαζί του. Δεν με ενδιαφέρει να πληροφορούμαι κάθε όψη της επικαιρότητας. Δεν μας φτάνει μια ζωή για να ζήσουμε αυτά που επιθυμούμε. Δεν χρειάζεται να τη σπαταλάμε ενασχολούμενοι με όσα παρουσιάζουν οι άλλοι στα μάτια μας ως αναγκαία και σημαντικά. Πρέπει να μπορούμε να αποφασίσουμε εμείς για τις ζωές μας το τι θεωρούμε σημαντικό και τι όχι. Αυτή η απόσυρση στον εσωτερικό κόσμο, βοηθάει κάποιον να πατήσει πιο γερά στα πόδια του, να βρει τι θέλει στη ζωή του και έτσι κάθε φορά που επιστρέφει μετά στον εξωτερικό κόσμο, είναι πιο συνειδητοποιημένος πολίτης και συνεπώς πιο ωφέλιμος για την ίδια την κοινωνία ως σύνολο.

Ενοχλεί η μόδα του εύκολου και γρήγορου

-Γιατί γράφετε μακροσκελείς αναρτήσεις στο Facebook;

-Με ενοχλεί η διαδεδομένη αντίληψη/μόδα του «εύκολου και γρήγορου». Η αντίληψη που λέει ότι μπορείς να καταφέρεις αξιόλογα πράγματα χωρίς κόπο και προσήλωση, εύκολα και γρήγορα. Τη θεωρώ παραπλανητική για το πώς κινείται η ζωή και η αλήθεια. Δεν επιδιώκω το μακροσκελές κείμενο. Μόνο του οδηγείται εκεί. Εγώ απλώς, αναλόγως της διάθεσής μου, επιλέγω ένα θέμα για να γράψω. Και όσο αποτυπώνω τις σκέψεις μου, αντιλαμβάνομαι το σύνθετο του ζητήματος και έτσι το κείμενο καταλήγει να γίνεται μακροσκελές, στην προσπάθειά μου να δείξω τις διάφορες όψεις του και να μην παρουσιάσω μόνο τη μια πλευρά του. Σίγουρα ένα μακροσκελές κείμενο διαβάζεται από λιγότερα άτομα αλλά έχω αποφασίσει πως μού αρέσει περισσότερο η ποιότητα παρά η ποσότητα. Προτιμώ να έχω γύρω μου συγκεντρωμένα λίγα άτομα που θα ενδιαφέρονται για κάτι πιο ποιοτικό παρά πολλά που θα επαινούν μια γενικόλογη και μονόπλευρη συντομία. Το σύντομο κείμενο είναι καλό για την πολιτική, για να παρακινήσεις περισσότερο κόσμο πιο άμεσα. Εμένα με ενδιαφέρει η ανάδειξη της αλήθειας.

-Οι αναρτήσεις σας γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς. Τι πιστεύετε πως οι αναγνώστες σας να διαβάζουν;

-Δεν είμαι σίγουρος αν γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς οι αναρτήσεις μου αλλά θα έλεγα ότι ένας απ’ τους λόγους της δημοφιλίας αρκετών απ’ αυτές έγκειται στο ότι αρκετός κόσμος, πνιγμένος μέσα σε ΜΚΔ γεμάτα υβρισμούς, γενικόλογα και ταραχή, φαίνεται να είχε ανάγκη από έναν πιο συγκροτημένο και ψύχραιμο λόγο, με επιχειρήματα και αναδείξεις μιας κάπως διαφορετικής θέασης πάνω στη ζωή. Εγώ ο ίδιος το είχα ανάγκη αυτό γιατί προφανώς δεν ήμουν πάντα έτσι. Δεν είναι πάντα εύκολο να ξεφύγεις απ’ το περιβάλλον σου και από τις τάσεις της εποχής ή της κοινωνίας στην οποία ανήκεις. Όσο μπορώ θα τους το προσφέρω. Κάνει καλό και στη δική μου ψυχολογία άλλωστε αυτή η ψυχραιμία και η μερική αποστασιοποίηση από την πραγματικότητα.

-Διαβάζετε όλα τα σχόλια κάτω από τις αναρτήσεις σας; Πως αντιδράτε όταν σας βρίζουν ή όταν αυτά που σας γράφουν δεν έχουν καμία σχέση με το τι θέλατε να πείτε;

-Όσο μου το επιτρέπει ο χρόνος μου διαβάζω όλα τα σχόλια, ναι, δεν μου αρέσει να σνομπάρω τους άλλους. Ιδίως όταν κάθονται και δίνουν αξία σε αυτά που γράφω, διαβάζοντάς τα. Θέλω να τους αντιμετωπίζω σαν ίσους συνομιλητές. Γι’ αυτόν τον λόγο, προσπαθώ να είμαι όσο πιο ψύχραιμος μπορώ ακόμη και σε αρνητικά σχόλια που δέχομαι. Είμαι ανοιχτός στη διαφωνία των άλλων και προσπαθώ να τους απαντάω με κόσμιο τρόπο, ακόμη και για ζητήματα στα οποία είμαι κάθετα αντίθετος. Η ανοχή μου τελειώνει όταν αρχίζουν τους υβρισμούς. Αυτό δεν το επιτρέπω γιατί δεν μου αρέσει η αχρείαστη ταραχή. Δεν διαγράφω τα σχόλιά τους αλλά συνήθως τους μπλοκάρω. Πριν τους μπλοκάρω όμως, τους απαντάω με ήρεμο τρόπο, δίνοντάς τους την ευκαιρία να στρέψουν τη συζήτησή μας σε πιο κόσμια μορφή. Αν δεν είναι διατεθειμένοι να το κάνουν, τότε θα μπλοκαριστούν. Με στενοχωρεί η διαπίστωση ότι κάποιοι άνθρωποι έχουν ζήσει 40-50-70 χρόνια ζωής και ακόμη δεν έχουν μάθει πώς να κάνουν έναν πολιτισμένο διάλογο.