Η ιστορία του Ριζοκαρπάσου συνδέεται βαθιά με τον αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959. Στο άκρο της χερσονήσου της Καρπασίας, σε έναν τόπο που βρέθηκε διαχρονικά σε σταυροδρόμι δοκιμασιών, γεννήθηκαν και ανδρώθηκαν δύο νέοι που σημάδεψαν την περίοδο με τη συμμετοχή και τη θυσία τους: ο Πετράκης Γιάλλουρος και ο Παναγιώτης Κάσπης.
Τα ονόματά τους δεν μνημονεύονται μόνο ως ηρωικά∙ αποτελούν μέρος της συλλογικής ιστορικής μνήμης της κυπριακής νεολαίας και ιδιαίτερα της εκπαιδευτικής κοινότητας. Μαθητές- Φοιτητές και οι δύο, δεκαεπτά και δεκαεννέα ετών αντίστοιχα, βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή ενός αγώνα που διαμόρφωσε την πορεία της σύγχρονης Κύπρου.
Το Ριζοκάρπασο σε μια εποχή ζύμωσης
Τη δεκαετία του 1950, το Ριζοκάρπασο ήταν μια ακμάζουσα ελληνική κοινότητα της Καρπασίας. Η καθημερινότητα διαμορφωνόταν από τους ρυθμούς της αγροτικής ζωής, την κοινωνία της γειτονιάς, τις εκκλησίες και τα σχολεία. Στον πυρήνα της κοινοτικής ταυτότητας βρισκόταν η εκπαίδευση, η εθνική συνείδηση και η στενή σύνδεση με την Ελλάδα, στοιχεία που ενισχύονταν από την εκπαιδευτική ζωή του χωριού και τις επαφές με τα μορφωτικά κέντρα της Αμμοχώστου και της Λευκωσίας.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον κοινωνικοποίησης και πνευματικής ζύμωσης, οι μαθητές του Ριζοκαρπάσου ενηλικιώνονταν με αναφορές στην ελληνική ιστορία, στα ιδεώδη της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης, στη μνήμη της ενωτικής διεκδίκησης και στις προσδοκίες ενός λαού υπό αποικιακή διοίκηση. Η συμμετοχή της νεολαίας στον αγώνα της ΕΟΚΑ δεν υπήρξε τυχαία∙ ήταν αποτέλεσμα μιας εποχής που επηρέασε βαθιά τη συνείδηση των τότε μαθητών.
Πετράκης Γιάλλουρος (1938–1956)
Ο πρώτος μαθητής που έπεσε κατά τον αγώνα της ΕΟΚΑ
Ο Πετράκης Γιάλλουρος, γεννημένος στο Ριζοκάρπασο τον Αύγουστο του 1938, ολοκλήρωσε την πρωτοβάθμια εκπαίδευση στο χωριό και συνέχισε στο Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Διακρίθηκε για την επίδοσή του και κατέστη σημαιοφόρος του σχολείου, ενώ εντάχθηκε ενεργά στις μαθητικές ομάδες της ΕΟΚΑ.
Η 7η Φεβρουαρίου 1956 υπήρξε καθοριστική. Μετά το κλείσιμο του Γυμνασίου Αμμοχώστου από τις αποικιακές αρχές, μαθητές διαδήλωσαν στην οδό Ερμού. Ο Γιάλλουρος τραυματίστηκε θανάσιμα από βρετανικά πυρά, σε ηλικία 17 ετών, καταγράφοντας το όνομά του ως του πρώτου μαθητή που έπεσε κατά τον αγώνα της ΕΟΚΑ.
Ο τόπος της θυσίας του ήταν η Αμμόχωστος, όμως η επιστροφή του στη γενέτειρα σφράγισε τον κύκλο της μικρής αλλά σημαίνουσας ζωής του. Τάφηκε στο Ριζοκάρπασο, στο κοιμητήριο του χωριού, όπου σήμερα βρίσκεται το μνήμα του ως σημείο αναφοράς της τοπικής μνήμης.
Παναγιώτης Κάσπης (1939–1958)
Έπεσε σε ηλικία 19 ετών στην «Γούππα»
Ο Παναγιώτης Κάσπης, γεννημένος το 1939, φοίτησε στο Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου και συμμετείχε στην Άλκιμη Νεολαία ΕΟΚΑ πριν ενταχθεί στις επιχειρησιακές ομάδες. Το 1958 αποφοίτησε και επρόκειτο να συνεχίσει τις σπουδές του στην Αθήνα στην Ανωτάτη Σχολή Σωματικής Αγωγής, στοιχείο που καταδεικνύει το εύρος των προσωπικών του επιδιώξεων.
Στις 13 Οκτωβρίου 1958, κατά τη διάρκεια επιχείρησης στην τοποθεσία «Γούππα» έξω από το Ριζοκαρπάσο, έπεσε σε ηλικία 19 ετών.
Η θυσία του έλαβε χώρα στον τόπο καταγωγής του και, όπως και ο Γιάλλουρος, τάφηκε στο κοιμητήριο του Ριζοκαρπάσου, δίπλα στον συμμαθητή και συναγωνιστή του.
Η κοινότητα του Ριζοκαρπάσου τίμησε τους δύο νέους από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Στο κοιμητήριο του χωριού ανεγέρθηκε μνημείο για τους δύο μαθητές- φοιτητές αγωνιστές, το οποίο αποτελεί έως σήμερα τόπο αναφοράς και μνήμης.
Λίγα χρόνια αργότερα, δημιουργήθηκε και δεύτερο μνημείο στην πλατεία του χωριού, απέναντι από την ιστορική εκκλησία του Αγίου Συνεσίου, ενισχύοντας το δημόσιο αποτύπωμα της θυσίας τους στην καρδιά της κοινότητας. Το μνημείο αυτό σήμερα δεν βρίσκεται στην κεντρική πλατεία της κοινότητας.
Η χωρική τοποθέτηση των μνημείων —στον τόπο ανάπαυσης και στο κέντρο της κοινωνικής ζωής— δεν υπήρξε τυχαία: αποτυπώνει τη βαθιά σχέση της τοπικής ταυτότητας με τον αγώνα και τη διαγενεακή μεταβίβαση της μνήμης.
Η συνέχιση της μνήμης μετά την εισβολή
Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και την κατοχή της Καρπασίας, οι κάτοικοι του Ριζοκαρπάσου έγιναν πρόσφυγες. Η φροντίδα της μνήμης των δύο νέων μεταφέρθηκε στις ελεύθερες περιοχές.
Το Σωματείο «Το Ριζοκάρπασον», συνεχίζοντας τον ιστορικό και κοινοτικό ρόλο του διοργανώνει τα ετήσια μνημόσυνα των δύο ηρώων, είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με άλλους φορείς και κοινοτικές αρχές.
Η πρακτική αυτή αποτελεί ζωντανή απόδειξη της επιμονής μιας κοινότητας να διαφυλάξει την ιστορική της συνέχεια, παρά τις συνθήκες εκτοπισμού.
Αύριο το ετήσιο Εθνικό Μνημόσυνο
Σε αυτό το πλαίσιο τιμής και ιστορικής μνήμης, το Σωματείο «Το Ριζοκάρπασον» και τα Κοινοτικά Συμβούλια τελούν το Εθνικό Μνημόσυνο των Πετράκη Γιάλλουρου και Παναγιώτη Κάσπη, αύριο Κυριακή, 16 Νοεμβρίου 2025, στον Ιερό Ναό Αποστόλου Βαρνάβα, Καμάρες – Λάρνακα.
Επιμνημόσυνο λόγο θα εκφωνήσει η Δρ Νάσα Παταπίου, ιστορικός-ερευνήτρια και συγχωριανή των ηρώων.
