Αιμίλιος Σολωμού: Πολλοί κερδίζουν τον αναγνώστη του σήμερα, λίγοι του αύριο

Ο συγγραφέας Αίμιλιος Σολωμού αισθάνεται ότι βαθύτερος προορισμός του είναι η επιστροφή στις ρίζες.

Τον τίτλο «Κράτα την ανάσα σου» επέλεξε ο Αιμίλιος Σολωμού για το πολυαναμενόμενο 5^ο μυθιστόρημά του, το οποίο έρχεται οκτώ χρόνια μετά το προηγούμενο. Και υπάρχει λόγος γι’ αυτό. Στο διάστημα αυτό δεν κάθισε άπραγος, καθώς, εκτός από το αμπέλι και τα δέντρα του, είχε την ευκαιρία και τον χρόνο να σκαλίσει την ίδια του την αφηγηματική τεχνοτροπία, ενώ εξέδωσε και δύο βιβλία παιδικής λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας πιστεύει ότι το μυθιστόρημα είναι εκ των πραγμάτων μια δοκιμασία. Ήρωάς του αυτή τη φορά είναι ένας εκπαιδευτικός η ζωή του οποίου καταστρέφεται όταν κατηγορείται για σεξουαλική παρενόχληση μαθήτριας, αισθάνεται αποδιοπομπαίος τράγος μιας κοινωνίας που νοσεί κι έτσι αναγκάζεται να αναζητήσει μια διαφορετική ζωή.

–Τι σε ώθησε σ’ αυτή τη θεματολογία; Το κεντρικό θέμα του βιβλίου δεν είναι η παρενόχληση μιας μαθήτριας από έναν εκπαιδευτικό. Άλλωστε, αν συνέβη πραγματικά μέσα στο βιβλίο, παραμένει σε μια γκρίζα ζώνη. Είναι, όμως, το πρόσχημα για να ξεδιπλωθεί μια ιστορία με τις συνέπειές της. Η ανατροπή, η οποία μέσα σε μια στιγμή μπορεί να οδηγήσει σε αλυσιδωτές επιπτώσεις, στην πτώση, όπως αυτή του Καλλέργη. Το βιβλίο εξετάζει μια ευρύτερη θεματολογία: διαπροσωπικές σχέσεις, διαπλοκή πολιτικής και οικονομικού παρασκηνίου, αναζήτηση ενός αποδιοπομπαίου τράγου κατά την Παλαιά Διαθήκη ή του Φαρμακού κατά την αρχαιοελληνική πρακτική, για να του φορτωθούν οι συλλογικές αμαρτίες, η διαφορετική κατεύθυνση που μπορεί να πάρει ξαφνικά μια ζωή, η συμφιλίωση με το παρελθόν, η αρμονία με τη φύση.

–Ποιο ήταν το έναυσμα για τη συγκεκριμένη ιστορία; Ένα πραγματικό περιστατικό που συνέβη πριν μερικές δεκαετίες σε συνάδελφό μου. Βρισκόταν στην αίθουσα διδασκαλίας σ’ ένα διάλειμμα, όταν μια μαθήτριά του μπήκε στην τάξη και του ζήτησε ν’ αγγίξει το στήθος της, γιατί είχε έντονες ταχυπαλμίες. Της ζήτησε να περάσει έξω και να εισέλθει ξανά στην αίθουσα μαζί με τους συμμαθητές της, όταν κτυπήσει το κουδούνι. Έμεινε μόνος και τότε συνειδητοποίησε τι συνέβη, κάθισε στην έδρα ταραγμένος και σκέφτηκε: Ποιες θα ήταν οι συνέπειες σε περίπτωση που έκανε το λάθος ν’ αγγίξει τη μαθήτρια; Η προσωπική και επαγγελματική του ζωή θα είχαν καταστραφεί. Έτσι ο Καλλέργης άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά και να ξεδιπλώνονται οι συνέπειες εκείνου του περιστατικού.

–Τελικά, πόσο εύκολο είναι να ανατραπούν τα πάντα στη ζωή μας; Το βλέπουμε καθημερινά γύρω μας, στο ευρύτερο περιβάλλον μας. Μια στιγμή μπορεί ν’ ανατρέψει τη ζωή μας, π.χ. μια επίσκεψη ρουτίνας στον γιατρό, ένα δυστύχημα στον δρόμο, κάτι εντελώς αναπάντεχο, με δική μας ευθύνη ή όχι. Συνήθως, τέτοιες ανατροπές οδηγούν στο χειρότερο με αλυσιδωτές συνέπειες. Το ζήτημα είναι τι σθένος έχει κανείς για ν’ αντιμετωπίσει τη δοκιμασία. Όπως η ζωή του φιλόδοξου Καλλέργη, ο οποίος απολάμβανε μια επιτυχημένη ζωή, ανέβηκε τα σκαλοπάτια της επαγγελματικής, συγγραφικής και κοινωνικής καταξίωσης, με φίλους πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες. Αλλά, μέσα σε μια στιγμή, μια μέρα, όλα θα καταρρεύσουν.

–Εσένα τι σε κάνει να κρατάς την ανάσα σου; Η καθημερινότητα για όλους μας είναι ένα ζήτημα. Πολλές φορές μάς οδηγεί στην ασφυξία. Είναι οι πολλές υποχρεώσεις που συσσωρεύονται, στην προσωπική και επαγγελματική μας ζωή, ο χρόνος που δεν επαρκεί και πιέζει. Αυτό αισθάνομαι ότι μου συμβαίνει πολλές φορές. Όμως υπάρχει και μια άλλη πλευρά. Κρατώ την ανάσα μου, όταν περιπλανιέμαι στην ύπαιθρο και στο δάσος. Όταν βρίσκομαι στο κτήμα μου, νιώθω πρωτόπλαστος. Όταν κάθομαι στο χωράφι, μετά από μια κουραστική δουλειά, στη σκιά και ακούω και χαζεύω γύρω μου. Αυτή είναι η διέξοδός μου από την άλλη, πιεστική ζωή. Εκεί βρίσκω τη γαλήνη για να αντέχω. Αισθάνομαι ότι αυτός είναι ο βαθύτερος προορισμός μου: η επιστροφή στις ρίζες μου.

–Τι σε οδήγησε να κάνεις συνειδητά αυτό το διάλειμμα των 8 χρόνων από το προηγούμενό σου μυθιστόρημα; Όταν έγραψα «Το μίσος είναι η μισή εκδίκηση», για πολύ καιρό, τα επόμενα δύο χρόνια τουλάχιστον, αισθανόμουν εξουθενωμένος. Με κούρασε η έρευνα, η μελέτη, η συγγραφή του μυθιστορήματος. Συνειδητοποίησα ότι έκλεισε ένας κύκλος. Θεώρησα ότι ήταν μια ευκαιρία να σκεφτώ ξανά από την αρχή τους αφηγηματικούς μου τρόπους, το ύφος. Επειδή δεν μπορώ να ησυχάσω και να κάθομαι σχεδόν άπρακτος, αυτή η περίοδος με οδήγησε αλλού: περαιτέρω σπουδές, συγγραφή βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας, επιστροφή στις ρίζες μου. Φρόντισα με περισσότερη αφοσίωση το κτήμα μου, τα δέντρα και το αμπέλι μου.

–Δηλαδή, ήταν ένα είδος αγρανάπαυσης; Αυτή η αγρανάπαυση, όπως την ονομάζεις, είχε για μένα ουσιαστική σημασία, κυριολεκτική και μεταφορική. Επιπλέον, βίωσα την απώλεια του πατέρα μου και ήταν οι στιγμές πολύ δύσκολες. Ήταν γενικά μια προσωπική πορεία, πέρα από τα συνήθη στη ζωή μου κι όλα αυτά πιστεύω αποτέλεσαν μια περίοδο προετοιμασίας. Αισθάνθηκα έτοιμος ν’ αρχίσω ξανά ένα μυθιστόρημα. Έτσι ανέσυρα από τις σημειώσεις μου μια παλιά ιδέα που είχα και άρχισα να την επεξεργάζομαι την περίοδο του κορωνοϊού. Γράφτηκε μόλις άρχισαν τα πράγματα να ηρεμούν, το καλοκαίρι του 2021.

–Τα ευχάριστα ή τα θλιβερά είναι πιο αξιόπιστοι φορείς λογοτεχνικών ερεθισμάτων; Και τα δυο μπορούν ν’ αποτελέσουν πηγές λογοτεχνικών ερεθισμάτων. Ενδεχομένως θα οδηγήσουν σε διαφορετικά είδη μυθιστορήματος ή διηγήματος. Όμως, τα θλιβερά γεγονότα είναι αυτά που σε βάζουν σε μια δοκιμασία. Και το μυθιστόρημα είναι εκ των πραγμάτων μια δοκιμασία και για τον ίδιο τον συγγραφέα. Και είναι απαραίτητο οι πρωταγωνιστές να περάσουν από αυτό τη βάσανο, το καμίνι. Έτσι ολοκληρώνονται ως χαρακτήρες και δένουν με τα υπόλοιπα συστατικά στοιχεία ενός μυθιστορήματος.

–Θα συνέχιζες να γράφεις με τον ίδιο ζήλο αν ένιωθες ότι τα βιβλία σου δεν βρίσκουν την αναμενόμενη ανταπόκριση; Ασφαλώς και δεν μπορεί παρά να επηρεαστεί κανείς. Αλλά αν ο συγγραφέας είναι αφοσιωμένος σ’ αυτό που κάνει, αν πιστεύει πως αυτή είναι η μοίρα του, αν γράφει από μια βαθύτερη εσωτερική ανάγκη, δεν μπορεί, παρά την απογοήτευση, να συνεχίσει με μεγαλύτερο ζήλο και πείσμα. Και υπάρχουν πολλές στιγμές απογοήτευσης στον χώρο γενικά του βιβλίου (που δυνατόν να μη σχετίζονται αποκλειστικά με τη δική σου δουλειά), πέρα από τις όποιες επιτυχίες μπορεί να απολαμβάνει κανείς. Όπως λέει ο Ρίτσος, παραφράζοντας αρκετά τον Ρίλκε: «Δεν ξέρω πώς γράφω. Απλώς γράφω γιατί δεν μπορώ να μη γράφω. Όπως ένας άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς να αναπνέει, έτσι κι ο ποιητής γράφει. Γράφει, όχι για να κερδίσει δόξα. Γράφει, όχι για να κερδίσει φήμη. Γράφει, γιατί δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά».

–Βλέπεις κάθε επόμενο βιβλίο σαν μια προσπάθεια να ξεπεράσεις το προηγούμενο; Η γραφή ωριμάζει με τα χρόνια. Ασφαλώς ο συγγραφέας θέλει κάθε επόμενο βιβλίο να είναι καλύτερο από το προηγούμενο, έχει αυτή τη φιλοδοξία. Είναι το πείσμα, η ανανεωμένη διάθεση που αισθάνεται καθώς αρχίζει κάτι καινούριο. Μαθαίνει από τα προηγούμενα. Συνήθως ξέρει καλύτερα να ελέγχει τη φωνή του, το ύφος του, τους αφηγηματικούς του τρόπους, τους χαρακτήρες του. Όλη αυτή η προσπάθεια με τα χρόνια, από το ένα βιβλίο στο άλλο, είναι ταυτόχρονα και μια εσωτερική πορεία που οδηγεί ή θα μπορούσε να οδηγήσει στην αυτογνωσία. Αν τα καταφέρνει να είναι το ένα καλύτερο από το άλλο, είναι διαφορετικό ζήτημα και μια υποκειμενική κρίση. Αλλά αισθάνομαι κάθε φορά πως πράττω το καθήκον μου. Πως, και σ’ αυτή την περίπτωση, έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα.

–Τα έργα σου θα προτιμούσες να «μιλάνε» περισσότερο στον αναγνώστη του σήμερα ή στον αναγνώστη του μέλλοντος; Πολλοί είναι αυτοί που κερδίζουν τον αναγνώστη του σήμερα, αλλά λίγοι τον αναγνώστη του αύριο. Αυτοί που «μιλάνε» διαχρονικά στον αναγνώστη είναι ελάχιστοι, οι μεγάλοι συγγραφείς. Και ποιος δεν θα ήθελε να ανήκει σ’ αυτούς τους ελάχιστους; Όμως, όποιες κι αν είναι οι φιλοδοξίες ή οι ματαιοδοξίες μου, είναι ιεροσυλία και μόνο να σκέφτομαι κάτι τέτοιο. Το σήμερα, η πραγματικότητα, η οποία μας καθορίζει αυτή τη στιγμή, με ενδιαφέρει περισσότερο. Ίσως, με το πείσμα και την αφοσίωση, για τα οποία μιλήσαμε πριν, να καταφέρω να κάνω ένα ακόμα βήμα παρακάτω.