Ο εμβολιασμός, δηλαδή η ανοσοποίηση των ανθρώπων απέναντι στις ασθένειες, αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα από τα αποτελεσματικότερα από πλευράς κόστους μέτρα δημόσιας υγείας. Τα εμβόλια είναι η καλύτερη άμυνα που έχουμε απέναντι σε σοβαρές και ενίοτε θανατηφόρες μεταδοτικές ασθένειες, οι οποίες μπορούν να προληφθούν.
Ο εμβολιασμός αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιατρικά μέτρα που αναπτύχθηκαν τον 20ό αιώνα, καθώς και το κύριο εργαλείο για την πρωτογενή πρόληψη των ασθενειών. Χάρη σε εκτεταμένες εκστρατείες εμβολιασμού εξαλείφθηκε η ευλογιά, η Ευρώπη απαλλάχτηκε από την πολιομυελίτιδα, και έχουν σχεδόν εξαλειφθεί πολλές άλλες ασθένειες.
Σήμερα πάνω από 100 εκατομμύρια παιδιά κάθε χρόνο εμβολιάζονται κατά ασθενειών, όπως η διφθερίτιδα, ο τέτανος, ο κοκκύτης, η φυματίωση, η πολιομυελίτιδα, η ιλαρά και η ηπατίτιδα Β. Εκτιμάται ότι χάρη στον εμβολιασμό προλαμβάνονται κάθε χρόνο 2,5 εκατομμύρια θάνατοι σε όλο τον κόσμο, ενώ μειώνονται οι δαπάνες για την ειδική θεραπεία ασθενειών, π.χ. μέσω αντιμικροβιακών θεραπειών (για τις ιογενείς λοιμώξεις).
Επιφυλακτικότητα απέναντι στα εμβόλια
Η μείωση της εμπιστοσύνης του κοινού απέναντι στα εμβόλια σε παγκόσμιο επίπεδο προκαλεί ανησυχία και αποτελεί σημαντική πρόκληση για τους εμπειρογνώμονες στον τομέα της δημόσιας υγείας. Ως επιφυλακτικότητα απέναντι στα εμβόλια νοείται η καθυστερημένη αποδοχή ή η άρνηση του εμβολιασμού, παρά τη διαθεσιμότητα των σχετικών υπηρεσιών. Οφείλεται, μεταξύ άλλων, στη μειωμένη αποδοχή των περιορισμένων κινδύνων, στην έλλειψη αξιόπιστης πληροφόρησης, στις διαφορετικές προσεγγίσεις όσον αφορά στην αξιολόγηση και τη χορήγηση νέων εμβολίων, στην αντιφατική κάλυψη από τα Μέσα Ενημέρωσης, καθώς και σε προπαγάνδα.
Σήμερα, εξαιτίας της επιφυλακτικότητας απέναντι στα εμβόλια, σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες εκδηλώνονται κρούσματα ιλαράς που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Ακόμη χειρότερα, η Ευρώπη «εξάγει» την ιλαρά σε άλλα μέρη του κόσμου. Ορισμένες χώρες της ΕΕ διατρέχουν επίσης υψηλό κίνδυνο παρατεταμένης έξαρσης της πολιομυελίτιδας, απειλώντας την επιτευχθείσα εξάλειψη της νόσου στην Ευρώπη και υπονομεύοντας την παγκόσμια πρωτοβουλία για την εξάλειψη της πολιομυελίτιδας. Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, η εμβολιαστική κάλυψη κατά της εποχικής γρίπης υπολείπεται σημαντικά του συμφωνηθέντος στόχου του 75% για τους ηλικιωμένους, παρόλο που έχει συμβάλει στην πρόληψη 37.000 θανάτων ετησίως στην ΕΕ.
Δράση σε επίπεδο ΕΕ
Παρόλο που η πολιτική εμβολιασμού αποτελεί αρμοδιότητα των εθνικών Αρχών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βοηθάει τις χώρες της ΕΕ να συντονίσουν τις πολιτικές και τα προγράμματά τους. Προκειμένου να βοηθήσει τις χώρες της ΕΕ να διατηρήσουν ή να αυξήσουν τα ποσοστά εμβολιασμού, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή:
● Προωθεί τον εμβολιασμό κατά της εποχικής γρίπης σε ομάδες υψηλού κινδύνου.
● Ενθαρρύνει τις χώρες της ΕΕ να εξασφαλίσουν ότι όλα τα παιδιά ανοσοποιούνται.
● Χορήγησε την άδεια χρήσης δύο εμβολίων κατά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
● Βοήθησε τις χώρες της ΕΕ να αναπτύξουν μια στρατηγική εμβολιασμού κατά της πανδημίας της γρίπης Η1Ν1 («γρίπη των χοίρων»).
Ενίσχυση της συνεργασίας σε επίπεδο ΕΕ
Τον Μάιο του 2017, η ΓΔ SANTE διοργάνωσε ένα εργαστήριο με θέμα Αναζητώντας νέες συμπράξεις για την ανάληψη δράσης από την ΕΕ στον τομέα του εμβολιασμού, όπου διερευνήθηκαν τρόποι με τους οποίους η συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ μπορεί να αυξήσει την εμβολιαστική κάλυψη, να αντιμετωπίσει τις ελλείψεις και να ενισχύσει τα συνήθη προγράμματα ανοσοποίησης.
Στο εργαστήριο έλαβαν μέρος 121 εκπρόσωποι χωρών της ΕΕ, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων, του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, βασικών διεθνών οργανισμών (ΠΟΥ, UNICEF), της βιομηχανίας και του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης.
Κοινή δράση κατά της επιφυλακτικότητας
ΗΕυρωπαϊκή Επιτροπή ενισχύει τη στήριξή της στις εθνικές προσπάθειες για την αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης, μεταξύ άλλων εκπονώντας μια κοινή δράση για τον εμβολιασμό, η οποία συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα για την Υγεία (3 εκατ. ευρώ). Η κοινή δράση, η οποία θα ξεκινήσει το 2018, θα αντιμετωπίσει την επιφυλακτικότητα απέναντι στα εμβόλια.
Σε αυτή την κοινή δράση, την οποία συντονίζει το Εθνικό Ίδρυμα Υγείας και Ιατρικής Έρευνας της Γαλλίας (INSERM), συμμετέχουν 24 χώρες (μεταξύ των οποίων 20 χώρες της ΕΕ).
Σκοπός της είναι η βελτίωση της εμβολιαστικής κάλυψης στην ΕΕ, με τους ακόλουθους τρόπους:
● Βελτίωση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των Συστημάτων Ενημέρωσης για την Ανοσοποίηση (ΣΕΑ), ώστε να ενισχυθούν οι ικανότητες επιτήρησης και να αυξηθεί η εμβολιαστική κάλυψη.
● Εξέταση της δυνατότητας επίτευξης μιας πανευρωπαϊκής εμβολιαστικής κάλυψης κατά της ιλαράς-παρωτίτιδας-ερυθράς (MMR) με χρήση δεδομένων από τα ΣΕΑ για τον εντοπισμό των κενών εμβολιασμού.
● Αξιολόγηση των ευρωπαϊκών συστημάτων υπενθύμισης και υπόμνησης.
● Βελτίωση του εφοδιασμού και της διαχείρισης των αποθεμάτων, μέσω της εναρμόνισης και της καταγραφής τους.
● Εκπόνηση διαδικασιών και μεθόδων για τον εντοπισμό των αναγκών και την προμήθεια εμβολίων.
● Ανάλυση και αξιολόγηση χρηματοδοτικών μηχανισμών για βιώσιμη αγορά και δημιουργίας αποθεμάτων.
● Κατάρτιση ενός σχεδίου για την πρόβλεψη αλλαγών στις συστάσεις και στη ζήτηση εμβολίων.
● Σχεδιασμός μιας αποθήκης δεδομένων για την ανταλλαγή εμβολίων σε επίπεδο ΕΕ.
● Θέσπιση μιας συνεργατικής πλατφόρμας για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων έρευνας και ανάπτυξης.
● Καταγραφή των υφιστάμενων εργαλείων ορισμού προτεραιοτήτων (π.χ. WHO R&D Blueprint, CEPI, UK Vaccine Network, EC/IMI, BARDA, Global Health Innovative Technology Fund).
● Καθορισμός μηχανισμών για τη βελτίωση της χρηματοδότησης και την αύξηση της ερευνητικής συνεργασίας σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα.
● Συστηματική επισκόπηση και ανάλυση του επικρατούντος κλίματος επιφυλακτικότητας απέναντι στα εμβόλια, καθώς και των δραστηριοτήτων και βέλτιστων πρακτικών.
● Δημιουργία βιώσιμων μηχανισμών ανάλυσης της έρευνας σχετικά με τους παράγοντες που παρεμποδίζουν/προωθούν την υψηλή/χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη, καθώς και των βέλτιστων πρακτικών και των αντλούμενων διδαγμάτων.
● Παροχή και ανάλυση δεδομένων από τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο για την παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο της εμπιστοσύνης του κοινού στα εμβόλια.
Η κοινή δράση θα συμβάλει στην ενίσχυση της συνεργασίας των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων ανοσοποίησης, με στόχο την ενίσχυση της διαφάνειας και της εμπιστοσύνης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων όσον αφορά στην εισαγωγή νέων εμβολίων.
Επόμενα βήματα
Τα μελλοντικά κίνητρα της ΕΕ για τον εμβολιασμό θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την επιφυλακτικότητα απέναντι στα εμβόλια λαμβανομένου υπόψη του ολοένα μεγαλύτερου ρόλου που διαδραματίζουν η ψηφιοποίηση και τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ο εμβολιασμός θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως περιπτωσιολογική μελέτη για την καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων στην ΕΕ.
Ο καλύτερος συντονισμός των προγραμμάτων εμβολιασμού θα μπορούσε επίσης να αυξήσει την εμπιστοσύνη στα προ γράμματα εμβολιασμού καθώς και στα εμβόλια.
