Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί ίσως την κορυφαία πρόκληση της εποχής μας, με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) να πρωτοστατεί στις προσπάθειες ανάσχεσης της μέσω διάφορων δράσεων και πολιτικών.
Βασικό εργαλείο για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με οικονομικά αποδοτικό τρόπο, προς επίτευξη των στόχων της ΕΕ, αποτελεί το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ). Το ΣΕΔΕ θεσπίστηκε το 2005 και μπορεί επίσης να ονομαστεί ως η «αρχή όπου ο ρυπαίνων πληρώνει», ενώ πρόκειται για το πρώτο διεθνές σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής CO2.
Το ΣΕΔΕ είναι ένα σύστημα που λειτουργεί στη βάση του μοντέλου «επιβολής ανωτάτου ορίου και εμπορίας», το οποίο θέτει ένα μέγιστο όριο για τις συνολικές επιτρεπόμενες εκπομπές των εγκαταστάσεων που καλύπτονται από το σύστημα. Ταυτόχρονα, επιτρέπει στις εγκαταστάσεις να αγοράζουν ή/και να πωλούν δικαιώματα εκπομπών κατά το δοκούν. Κάθε δικαίωμα εκπομπής ρύπων, επιτρέπει στον κάτοχο του να εκπέμπει έναν τόνο CO2. Το ανώτατο όριο μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, ούτως ώστε να μειωθούν οι συνολικές εκπομπές, ωθώντας τις εγκαταστάσεις να επενδύσουν σε πράσινες τεχνολογίες.
Η κατανομή των δικαιωμάτων εκπομπών πραγματοποιείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα Κράτη Μέλη, τα οποία στη συνέχεια τα διανέμουν στις επιχειρήσεις/εγκαταστάσεις. Κατά το τέλος κάθε έτους, οι επιχειρήσεις έχουν την υποχρέωση να επιστρέφουν τα δικαιώματα που αντιστοιχούν στις εκπομπές τους. Οι επιχειρήσεις που διατηρούν τις εκπομπές τους χαμηλότερα από τα δικαιώματά τους μπορούν να πωλήσουν τα δικαιώματά τους που περισσεύουν. Αντίθετα, οι επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη διατήρηση των εκπομπών τους στα επίπεδα των δικαιωμάτων τους, οφείλουν να αγοράσουν τα πρόσθετα δικαιώματα τους, στην εκάστοτε τιμή άνθρακα.
Βάσει των παρόντων δεδομένων, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το ΣΕΔΕ καλύπτει τις εκπομπές από περίπου 10,000 εγκαταστάσεις στον ενεργειακό τομέα και τη μεταποιητική βιομηχανία, καθώς επίσης και από εταιρείες εκμετάλλευσης αεροσκαφών. Πρόσθετα, από την 1η Ιανουαρίου 2024, εντάχθηκε και ο τομέας των θαλάσσιων μεταφορών στο πεδίο εφαρμογής του ΣΕΔΕ.
Αρμόδια Αρχή για την εφαρμογή του ΣΕΔΕ στην Κύπρο είναι το Τμήμα Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος. Η Κυπριακή Δημοκρατία, για πρώτη φορά δημοπράτησε δικαιώματα το 2012, ενώ κατά την περίοδο 2012 – 2020 δημοπράτησε συνολικά 6.201.500 δικαιώματα. Από αυτά, τα 5.621.500 αφορούσαν δέκα εγκαταστάσεις, τρεις από τις οποίες είναι εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας της ΑΗΚ, μία εγκατάσταση παραγωγής τσιμέντου, και έξι εγκαταστάσεις παραγωγής κεραμικών/τούβλων. Τα υπόλοιπα 580.000 δικαιώματα αφορούσαν αεροπορικές μεταφορές. Τα συνολικά έσοδα για τη συγκεκριμένη περίοδο ανήλθαν στα €103.160.956.
Τα έσοδα που προκύπτουν από τη δημοπράτηση των δικαιωμάτων, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, κατατίθενται στο Πάγιο Ταμείο της Δημοκρατίας. Τα συγκεκριμένα έσοδα χρησιμοποιούνται για δράσεις προσαρμογής στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, χρηματοδότηση έρευνας και ανάπτυξης στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης και των καθαρών τεχνολογιών, καθώς και για την προώθηση της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και άλλες σχετικές δράσεις που στοχεύουν στην ενίσχυση της προσπάθειας για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Στο πλαίσιο των αυξανόμενων στόχων της ΕΕ για την αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης και της μείωσης της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, έρχεται να συνεισφέρει η επέκταση του ΣΕΔΕ, μέσα από την «δημιουργία» του ΣΕΔΕ 2. Συγκεκριμένα, το ΣΕΔΕ 2, μέσα από την παράλληλη λειτουργία του με το υφιστάμενο, θα επεκταθεί στους τομείς των οδικών μεταφορών, των κτηρίων (καύσιμα θέρμανσης) αλλά και σε πρόσθετους φορείς που δεν καλύπτονται από το υφιστάμενο ΣΕΔΕ (κυρίως μικρές βιομηχανίες). Το ΣΕΔΕ 2 αναμένεται να εφαρμοστεί το 2027, με δυνατότητα αναβολής κατά ένα χρόνο σε περίπτωση εξαιρετικά υψηλών τιμών φυσικού αερίου ή πετρελαίου.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με το ΣΕΔΕ 2 θα υπάρξει σημαντική αύξηση του κόστους των καυσίμων κίνησης και θέρμανσης, την οποία θα επωμιστούν οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές, γενικότερα. Για τον λόγο αυτό, η ΟΕΒ διατηρεί στενή συνεργασία και επικοινωνία με τα αρμόδια κυβερνητικά όργανα, συμμετέχοντας ενεργά στη διαβούλευση και καταθέτοντας προτάσεις για αντισταθμιστικά μέτρα προς άμβλυνση των επιπτώσεων που θα επιφέρει στις επιχειρήσεις η εφαρμογή των προτεινόμενων ρυθμίσεων του ΣΕΔΕ 2.
Λειτουργός, Τμήμα Ενέργειας και Περιβάλλοντος (ΟΕΒ)
