Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες για να αρχίσουμε να μιλούμε για ένα από τα μεγαλύτερα δράματα της εισβολής του 1974, τους βιασμούς εκατοντάδων γυναικών και κοριτσιών από τον τουρκικό στρατό.
Να αντικρύσουμε κατάματα τα όσα εγκληματικά έγιναν και να παραδεχτούμε πως τα θύματα υπέστησαν πολλαπλή κακοποίηση, πρώτα από τους Τούρκους στρατιώτες και μετά από την κοινωνία που τα στιγμάτισε, τα έβαλε στο περιθώριο και στην ουσία τους στέρησε τη δυνατότητα να ξεπεράσουν τα βαθιά τους τραύματα.
Στην Κύπρο βρέθηκαν, την περασμένη βδομάδα μέλη της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων (FEMM) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με στόχο την ανάδειξη και την καταδίκη της σεξουαλικής βίας που υπέστησαν γυναίκες κατά και μετά την τουρκική εισβολή του 1974, καθώς και την ανάληψη πολιτικών πρωτοβουλιών για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας και τη στήριξη των επιζησασών. Για πρώτη φορά μετά από 50 συν χρόνια, αντιπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μετά από πρωτοβουλία του ευρωβουλευτή Λουκά Φουρλά άκουσαν από κακοποιημένες γυναίκες τα όσα υπέστησαν αλλά και τον Γολγοθά τους όλα αυτά τα χρόνια.
Η επικεφαλής της αντιπροσωπείας, Ελεονώρα Μελέτη, ( Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα) μίλησε στο «Φ» για το πόσο συγκλονιστικές ήταν οι μαρτυρίες των γυναικών που άκουσε. «Συγκινήθηκα, δεν μπορούσα καν να μιλήσω. Δεν ήξερα τι να τους πω, δεν μπορούσα καν να τις κοιτάξω στα μάτια, ούτε είχα κάτι που θα μπορούσε να απαλύνει τον πόνο τους. Τα μάτια αυτών των γυναικών ήταν δακρυσμένα πριν καν αρχίσουν να μιλάνε», είπε.
Αυτό που επείγει είναι να γίνουν τα επόμενα βήματα που θα οδηγήσουν στην δικαίωση των γυναικών που κακοποιήθηκαν σεξουαλικά το 1974. Όπως ανέφερε η Ελεονόρα Μελέτη θα ασκηθούν πιέσεις για ένα ψήφισμα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που να αναγνωρίζει πως οι γυναίκες της Κύπρου το 1974 έπεσαν θύματα σεξουαλικής βίας κάτι που θα βοηθήσει να ανοίξει η συζήτηση και για τι το συμβαίνει σήμερα και σε άλλες εμπόλεμες περιοχές. Οι γυναίκες που βιάστηκαν το 1974 δεν είναι δυστυχώς μια μεμονωμένη περίπτωση, αλλά μια βάρβαρη και βάναυση πρακτική που επαναλαμβάνεται σε κάθε εμπόλεμη σύρραξη.
Την ίδια στιγμή, επεσήμανε, η Ελληνίδα ευρωβουλευτής είναι πολύ σημαντικό να σπάσουμε τη σιωπή που περιτριγυρίζει αυτές τις γυναίκες. Να ανοίξουμε την καρδιά μας, να τους δώσουμε την υποστήριξη που χρειάζονται και να τις βοηθήσουμε να μιλήσουν για όσα πέρασαν. «Ο κόσμος πρέπει να μάθει την ιστορία, να αναγνωρίσει αυτά τα θύματα και στο τέλος να δικαιωθούν ηθικά. Να αρχίσει να σπάζει το ηθικό στίγμα. Τα θύματα καταδικάζονται σε μια ζωή που δεν τους αξίζει».
-Ποια είναι η πολιτική και οι πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας σε περιοχές συγκρούσεων; Και ποια περαιτέρω μέτρα πιστεύετε ότι πρέπει να ληφθούν;
-Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αρχίσει να αναγνωρίζει το σοβαρό φαινόμενο της χρήσης σεξουαλικής βίας ως όπλο σε περιοχές συγκρούσεων. Μάλιστα, είναι πολύ σημαντικό ότι πρόσφατα εγκρίθηκε ένα ψήφισμα που αναγνωρίζει ότι γίνεται χρήση σεξουαλικής βίας ως όπλο σε εμπόλεμες ζώνες όπως το Σουδάν και το Κονγκό. Αυτό που επιδιώκει η αποστολή της Femm είναι για γίνει το ίδιο για την περίπτωση της Κύπρου το 1974. Κάτι που κάνει ακόμη πιο επιτακτική των ανάγκη να εστιάσουμε περισσότερο και σε πολιτικές που θα φέρουν στο επίκεντρό τους τα θύματα σεξουαλικής βίας ως όπλο σε συγκρούσεις. Είναι μια παράμετρος του πολέμου, που κανείς δεν μίλα για αυτή. Δεν είχαν όλοι αντιληφθεί και ούτε και το αντιλαμβάνονται και σήμερα, πως ο βιασμός χρησιμοποιείται ως όπλο και μάλιστα μεθοδευμένα. Εμείς, λοιπόν, προσπαθούμε μέσα από διάφορες προτάσεις, να καθορίσουμε τα επόμενα βήματα που θα γίνουν, ώστε το νομοθετικό πλαίσιο να καταστεί πιο λειτουργικό στην πρόληψη και την αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας ως όπλο στη διάρκεια των συγκρούσεων.
–Ποιος ήταν ο στόχος της αποστολής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Κύπρο και τι πετύχατε με τις επαφές σας;
-Ο στόχος μας ήταν να συζητήσουμε και να ανταλλάξουμε ιδέες και απόψεις με γυναικείες οργανώσεις, αλλά και οργανωμένους φορείς που συμβάλλουν στην μάχη για την ισότητα των φύλων και που γνωρίζουν για τα δικαιώματα των γυναικών. Μιλήσαμε, επίσης, με τις ίδιες τις γυναίκες που το 1974 έζησαν όλη εκείνη την βία. Ένιωσαν ασφαλείς να μιλήσουν για την προσωπική τους εμπειρία, κάτι που και εμάς θα μας βοηθήσει να δώσουμε δύναμη στις φωνές τους να ακουστούν περισσότερο, ώστε να επανέλθει στο τραπέζι της χρήσης σεξουαλικής βίας, ως όπλο σε ένα πόλεμο. Η Κύπρος, είναι ένα παράδειγμα που δείχνει πως παραμένει υπαρκτό το πρόβλημα αυτό. Επομένως, θεωρήσαμε πως το να πιέσουμε να αναγνωριστεί μέσα από ένα ψήφισμα, πως οι γυναίκες της Κύπρου το 1974 έπεσαν θύματα σεξουαλικής βίας, θα ανοίξει της συζήτηση για τι το συμβαίνει σήμερα και σε άλλες εμπόλεμες περιοχές. Το κυριότερο, θα είναι μια δικαίωση και για τις γυναίκες της Κύπρου. Το 1974 είναι πρόσφατη ιστορία. Για μένα, όταν οι πρωταγωνιστές είναι ζωντανοί, τότε και η ιστορία είναι ζωντανή, γράφεται ακόμα.
-Επομένως, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα αναλάβει πρωτοβουλίες, ώστε οι καταγγελίες των θυμάτων από το 1974 να ακουστούν και να αξιοποιηθούν σε ολόκληρη την ΕΕ και να διασφαλιστεί δικαιοσύνη και για άλλα θύματα;
-Αυτό ακριβώς επιδιώκουμε να κάνουμε. Όταν επιστρέψουμε θα ετοιμάσουμε μια έκθεση που θα ενημερώσει για το αποτέλεσμα των επαφών μας στην Κύπρο, ενώ ταυτόχρονα θα πιέσουμε και για ένα ψήφισμα, που θα αναγνωρίζει, πως οι γυναίκες της Κύπρου έπεσαν θύματα σεξουαλικής βίας όπλο σε πόλεμο κατά την εισβολή του 1974. Ταυτόχρονα, θα δώσουμε και μια ευρύτερη διάσταση και μια μετασυγκρουσιακή και μετατραυματική περίοδο, ώστε αυτές οι γυναίκες να θεραπευτούν και να υποστηριχθούν και να σταματήσει η περαιτέρω θυματοποίησή τους. Έτσι, θα μπορέσουμε να εμπλουτίσουμε την υπάρχουσα οδηγία για τα δικαιώματα των θυμάτων. Και βέβαια μέσα από διάφορες δράσεις των ίδιων των ευρωβουλευτών στις χώρες τους θα αναληφθούν πρωτοβουλίες, που θα έχουν ως στόχο την ευαισθητοποίηση του κόσμου. Ο κόσμος πρέπει να μάθει την ιστορία, να αναγνωρίσει αυτά τα θύματα και στο τέλος να δικαιωθούν ηθικά. Να αρχίσει να σπάζει το ηθικό στίγμα. Τα θύματα καταδικάζονται σε μια ζωή που δεν τους αξίζει.
–Ποιες δράσεις είναι σημαντικό να ληφθούν, ώστε να υποστηριχθούν έστω και με 50 χρόνια καθυστέρηση οι γυναίκες αλλά και οι άντρες που έπεσαν θύματα τέτοιων βιαιοτήτων;
-Πιστεύω, πως είναι πολύ σημαντικό αυτό που μας λέχθηκε στη διάρκεια των επαφών μας στην Κύπρο, η ανέγερση ενός μνημείου που θα είναι αφιερωμένο στις γυναίκες θύματα του 1974. Και αυτό γιατί έτσι θα είναι μια μορφή αναγνώρισης, ότι ναι το 1974 υπήρξαν θύματα σεξουαλικής βίας και γυναίκες και παιδιά και άντρες. Ότι, ναι, η σεξουαλική βία χρησιμοποιήθηκε ως όπλο μεθοδευμένα και με στρατηγική και ότι είχε στόχο να προκαλέσει το φόβο, τον τρόμο και την υποταγή και ότι, ναι, αυτές οι γυναίκες εργαλειοποιήθηκαν. Ένα τέτοιο μνημείο θα διατηρήσει το ιστορικό αφήγημα της ιστορικής ταυτότητας των γυναικών της Κύπρου. Είναι ένα τραύμα συλλογικό δεν είναι μόνο ατομικό. Παράλληλα, θα μεταφερθεί το μήνυμα και στις επόμενες γενιές. Έχω υπόψη μου πως η κυπριακή κυβέρνηση έχει προχωρήσει στην παροχή κάποιων επιδομάτων για αυτές τις γυναίκες, όμως τα καταγεγραμμένα περιστατικά είναι λίγα. Δεν είναι κίνητρο τα χρήματα αυτές τις γυναίκες. Δεν ζητάνε κάτι. Ζητάνε την αποδοχή, την αγάπη, την ενσωμάτωση που κάποιες δεν πήρανε, να μοιραστούν το ψυχικό βάρος που κουβαλούν και να ακουστεί η φωνή τους.
–Έχετε μιλήσει με θύματα σεξουαλικής βίας του 1974. Τι σας συγκίνησε περισσότερο από αυτά που συμμερίστηκαν μαζί σας; Μπορούν έστω και με τόση χρονική καθυστέρηση να κλείσουν αυτές οι πληγές;
-Οι συνομιλίες με αυτές τις γυναίκες ήταν κάτι το συγκλονιστικό. Συγκινήθηκα, δεν μπορούσα καν να μιλήσω. Δεν ήξερα τι να τους πω, δεν μπορούσα καν να τις κοιτάξω στα μάτια, ούτε είχα κάτι για να απαλύνω τον πόνο τους. Τα μάτια αυτών των γυναικών ήταν δακρυσμένα πριν καν αρχίσουν να μιλάνε. Δεν περίμενα αυτή την ορμή των συναισθημάτων. Ταράχτηκα μέσα μου. Σχεδόν μετατοπίστηκα από όλα όσα άκουσα βιασμούς ακόμη και ανηλίκων, βασανιστήρια, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, απόπειρες αυτοκτονίας, αμβλώσεις, παρθενοραφές. Κάποιες από τις γυναίκες που είδαμε μίλησαν για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 51 χρόνια.
–Η κυπριακή κυβέρνηση δεν δείχνει πρόθυμη να καταγγείλει το τουρκικό κράτος ή τον τουρκικό στρατό για τα σεξουαλικά εγκλήματα που έγιναν στην Κύπρο το 1974. Πως θα ενθαρρυνθούν γυναίκες να το κάνουν μόνες τους; Μπορούν να πετύχουν καταδικαστική απόφαση;
– Πιστεύω στην ανθρώπινη θέληση, τη σκληρή δουλειά και την επιμονή. Θέλουμε αυτές οι γυναίκες να βγουν και να μιλήσουν για όσα πέρασαν, αλλά το θέμα είναι εμείς μπορούμε να τις κάνουμε να νιώσουν άνετα και να μιλήσουν; Μπορούμε να σταματήσουμε να τις δαχτυλοδείχνουμε και να τις λυπόμαστε με τρόπο που τις περιθωριοποιεί; Μπορούμε να σταματήσουμε να τις κατηγορούμε και να ντρεπόμαστε για αυτές; Όταν καταφέρουμε να τα πετύχουμε όλα αυτά θα είναι το πρώτο βήμα για να βγουν και να μιλήσουν για τα βιώματά τους. Αυτό θέλησε να κάνει η αντιπροσωπεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να ακούσει αυτές τις γυναίκες και στο βαθμό που μπορεί να γίνει η φωνή τους. Ο δρόμος για να γίνουν καταγγελίες, είναι πάντως δύσκολος και όσες γυναίκες το κάνουν πρέπει να έχουν κάθε είδους υποστήριξη. Για να φτάσουμε στο σημείο να έχουμε καταδικαστικές αποφάσεις, είναι απαραίτητο να έχουν υπάρξει μαρτυρίες, να έχουν καταγραφεί επίσημα τα περιστατικά και να δοθεί νομική υποστήριξη, που θα τις καθοδηγήσει είτε σε εθνικό είτε σε διεθνές επίπεδο.
–Πώς επηρεάζει κατά τη γνώμη σας η συστημική, σεξουαλική βία τις κοινωνίες μετά τον τερματισμό των συγκρούσεων;
-Θα αντιστρέψω το ερώτημά σας και θα σας πω για το πως οι κοινωνίες επηρεάζουν τις γυναίκες μετά τον τερματισμό των συγκρούσεων. Το τραύμα βιώνεται ατομικά και μετά πολλές φορές επιδεινώνεται εξαιτίας της κοινωνικής αντίδρασης. Μιλώντας με γυναίκες που κακοποιήθηκαν σεξουαλικά το 1974, μπορώ να σας πω πως το τραύμα είναι δυσβάστακτο και ο πόνος είναι τεράστιος όταν ακούς πως υπάρχουν γυναίκες, οι οποίες από τα 14 τους ζουν με ψυχοθεραπευτική αγωγή για να μπορέσουν να διαχειριστούν όσα έζησαν ή όταν υπάρχουν περιστατικά με γυναίκες που έχασαν τα λογικά τους για να το πω πιο λαϊκά, από τους πολλαπλούς βιασμούς που υπέστησαν ή γυναίκες που αποσύρθηκαν από την κοινωνία, επιλέγοντας εσκεμμένα μια πολύ μοναχική ζωή. Ο τρόπος που αντιδρά η κάθε κοινωνία έχει να κάνει και με το πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται. Ευτυχώς τα πράγματα δεν είναι όπως ήταν πριν από 50 χρόνια, που γυναίκες εγκαταλείφθηκαν από τους άντρες, επειδή βιάστηκαν και έτσι τις θεώρησαν «μολυσμένες» ή που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους. Είναι καιρός να επικεντρωθούμε στα θύματα και όχι στις κοινωνίες. Για το πως οι κοινωνίες πρέπει να αγκαλιάζουν αυτές τις γυναίκες. Οι κοινωνίες πρέπει να εκπαιδευτούν σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, μέσα από μια ολιστική και συντονισμένη προσπάθεια στην οποία θα λάβουν μέρος όλοι: τα μέσα ενημέρωσης, το εκπαιδευτικό σύστημα και τα σχολεία, οι πνευματικοί άνθρωποι, οι πολιτικοί, όλοι μαζί. Οι γυναίκες αυτές πρέπει με κάθε τρόπο να έχουν κάθε βοήθεια για να θεραπεύουν τα τραύματά τους και όχι να αποκτούν νέα.
Οι βιασμοί ως εγκλήματα πολέμου παραμένουν ατιμώρητοι
-Γιατί υπάρχουν τόσο λίγες καταδίκες για σεξουαλική βία σε καιρό πολέμου, ενώ ξέρουμε πως υπάρχουν χιλιάδες περιστατικά με πολλά αυτά να είναι φρικτά;
-Το κομμάτι της ατιμωρησίας είναι μια τεράστια πληγή. Ο βιασμός σε καιρό πολέμου είναι ένα έγκλημα, για το οποίο το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο αποδεικνύεται ανεπαρκές, με αποτέλεσμα να παραμένει ατιμώρητο, για αυτό και δύσκολα υπάρχουν καταδίκες. Αυτό, εμείς θέλουμε να το αλλάξουμε. Από εκεί και πέρα η ΕΕ έχει πλούσιο οπλοστάσιο για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας, σε όλες τις οδηγίες και τις συμβάσεις. Πρέπει, όμως να εστιάσουμε περισσότερο στις περιοχές των συγκρούσεων, γιατί αυτό απαιτεί η πραγματικότητα.
-Έχετε στοιχεία πόσο διαδεδομένη είναι η σεξουαλική βία σε εμπόλεμες συρράξεις;
-Η συλλογή ακριβών στοιχείων είναι σχεδόν αδύνατη. Ξέρουμε πως στις συρράξεις η σεξουαλική βία ως όπλο στους πολέμους υφίσταται αδιακρίτως. Είναι πολύ δύσκολο να καταγραφούν τα περιστατικά. Ξεκινούμε από το πιο απλό ότι πολλές γυναίκες δεν γνωρίζουν καν πως αυτό είναι έγκλημα πολέμου. Όπως και στην περίπτωση της Κύπρου είναι πάρα πολλά τα περιστατικά που δεν καταγράφονται, πόσο μάλλον να καταγγελθούν. Αυτοί, πάντως, που πλήττονται περισσότερο σε μια εμπόλεμη σύγκρουση είναι οι γυναίκες και τα παιδιά, ούτε οι αξιωματούχοι, ούτε οι στρατιώτες της πρώτης γραμμής. Είναι οι πιο ευάλωτες ομάδες σε ένα πόλεμο. Σε ό,τι αφορά στην Κύπρο, εκείνο που μας λέχθηκε είναι πως οι γυναίκες θύματα σεξουαλικής βίας το 1974 είναι από 800 μέχρι 1500. Υπάρχει αυτό το μεγάλο χάσμα στους αριθμούς αυτούς, γιατί είναι πιθανόν, πολλές γυναίκες να μην μίλησαν ποτέ για ότι βίωσαν. Όσο για τις ηλικίες τους το μικρότερο θύμα ήταν μόλις εννέα ετών. Χαρακτηριστικά, μας λέχθηκε πως οι ηλικίες των θυμάτων είναι από εννέα μέχρι ενενήντα εννέα χρονών.
-Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα θύματα σεξουαλικής βίας σε πολέμους στο να αναζητήσουν βοήθεια και κυρίως στο να καταγγείλουν;
-Τα εμπόδια δυστυχώς είναι πάρα πολλά. Και για να βασιστώ και στις μαρτυρίες των γυναικών που μας μίλησαν, θα σας πω για το κοινωνικό στίγμα, η ντροπή, η απαξίωση, ο φόβος για το πως θα αντιδράσει η κοινωνία αλλά και οι οικογένειές τους είναι λόγοι που κάνουν τις γυναίκες να μην θέλουν να μιλήσουν και να καταγγείλουν τα βιώματά τους. Παράλληλα, η έλλειψη παροχής υποστήριξης δεν δημιουργεί το κατάλληλο πλαίσιο ασφάλειας, ώστε τα θύματα να μπορέσουν να ανοιχτούν και να καταγγείλουν. Με πέντε, δέκα νόμους περισσότερους δεν θα λυθεί το πρόβλημα. Γιατί το σημαντικότερο είναι πως η ίδια κοινωνία αντιμετωπίζει τα θύματα σεξουαλικής βίας. Σχολιάζουμε, επικρίνουμε, δεν ανοίγουμε την αγκαλιά μας, κλείνουμε τα αυτιά μας γιατί μπορεί να μας είναι δύσκολο να διαχειριστούμε μια κατάσταση, αποξενώνουμε, δεν στηρίζουμε οικονομικά και ψυχολογικά τα θύματα. Προσωπικά, πολλές φορές νιώθω πως τα θύματα σεξουαλικής βίας σε ένα πόλεμο, στη συνέχεια περνούν σε μια δευτερογενή κακοποίηση, από όλα όσα θα ακολουθήσουν σε κοινωνικό επίπεδο.
