Κόμματα: Η μεγάλη πορεία προς τη φθορά και τι οδηγεί στην ψήφο  εκδίκησης – Από τον Ούτοπο στον Φειδία

Η πολιτική ρευστότητα, η οποία διακατέχει το πολιτικό σκηνικό και η πολιτική αβεβαιότητα που προκύπτει ενόψει εκλογών αποτελούν, όπως φαίνεται μέσα από τα στατιστικά στοιχεία των εκλογών, μια εκλογική συμπεριφορά η οποία συνιστά συνέχεια μιας διαρκούς πορείας προς τη φθορά. Αρχικά εκφράστηκε με τη σταδιακή αλλά σταθερή άνοδο της αποχής, στη συνέχεια με την εμφάνιση νέων πολιτικών σχηματισμών που αναζητούσαν θέση στην ιστορία της πολιτικής του τόπου και, εν τέλει, με το φαινόμενο της ψήφου διαμαρτυρίας, η οποία εξελίσσεται σε τάση ψήφου «εκδίκησης» έναντι του παραδοσιακού πολιτικού συστήματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα  είναι το αποτέλεσμα της κάλπης των ευρωεκλογών του Μάη του 2024, το οποίο συνιστά τη μεγαλύτερη εκλογική έκπληξη στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας και μία από τις μεγαλύτερες εκλογικές εκπλήξεις διεθνώς.

 Από τον Ούτοπο στον Φειδία και τον Χρ. Τορναρίτη

Μέσα από την ιστορία της στατιστικής των βουλευτικών εκλογών από το 2001 μέχρι και το 2021, διαγράφεται ξεκάθαρα η πορεία προς τη φθορά των τεσσάρων παραδοσιακών κομμάτων, αλλά αποτυπώνονται και οι κατά καιρούς νέες πολιτικές προτάσεις που δημιουργούνταν, καθώς και οι «σωτήρες» της πολιτικής που εμφανίζονταν ως απειλή στο παραδοσιακό κομματικό σύστημα, αλλά ξεθώριαζαν με το πέρασμα του χρόνου ως διάττοντες αστέρες. Ενδεικτική αυτού του φαινομένου είναι και η ραγδαία αύξηση του αριθμού των πολιτικών κομμάτων. Διαρκώς εγγράφονται νέα κόμματα, τα πλείστα, αν όχι όλα, διαγράφονται λίγα χρόνια αργότερα.

Σήμερα, στον κατάλογο πολιτικών κομμάτων, είναι εγγεγραμμένοι 26 κομματικοί σχηματισμοί, ενώ είναι σε αναμονή η υποβολή αίτησης για εγγραφή του κόμματος του ευρωβουλευτή Φειδία Παναγιώτου με την ονομασία «Άμεση Δημοκρατία», καθώς και του κόμματος του Χριστόφορου Τορναρίτη με την ονομασία «Σήκου Πάνω». Υπάρχει, βέβαια, το ερωτηματικό κατά πόσο θα εγκριθεί η εγγραφή τους με τις συγκεκριμένες ονομασίες ή αν τελικά θα εγγραφούν με άλλη.

Πιο πρόσφατα εγγεγραμμένο κόμμα είναι το «Άλμα» του Οδυσσέα Μιχαηλίδη, ενώ λίγους μήνες προηγουμένως είχαν εγγραφεί η «Δημοκρατική Αλλαγή (ΔΗΜΑΛ)» του Χρίστου Κληρίδη και το «Δημοκρατικό Εθνικό Κίνημα (ΔΕΚ)» του Ανδρέα Θεμιστοκλέους. Τον προηγούμενο χρόνο είχαν επίσης εγγραφεί το Πράσινο Κόμμα της Κύπρου, το Κόμμα Εθνικής Δράσης, καθώς και η «Ακρο-Αριστερή Αντίσταση Κομμουνισμός».

Ενδεικτικά, τα τελευταία χρόνια έχουν εγγραφεί επίσης το Volt, το οποίο συμμετείχε στις ευρωεκλογές και θα συμμετάσχει για πρώτη φορά σε βουλευτικές εκλογές τον ερχόμενο Μάη. Στο πρόσφατο παρελθόν είχαμε επίσης το Κίνημα «Αφύπνιση», το Ενωμένο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα Κύπρου (Ε.Ρ.Κ.Κ.), τη «Νέα Οριζόντια Δύναμη», το Κίνημα «Δικαίωση – Στήριξη – Επιστροφή», το «ΝΙΚΗ», το «Πατριωτικό Μέτωπο (ΠΑ.ΜΕ)». Λίγο νωρίτερα, το 2018, είχε εγγραφεί η «Δημοκρατική Παράταξη», που τότε ήταν το μόνο από τα νεοδημιουργηθέντα κόμματα που μπήκε στη Βουλή. Την ίδια χρονιά είχε εγγραφεί ως κόμμα και το Κίνημα Ενωμένων Κυπρίων Κυνηγών, το οποίο το 2021 δεν κατάφερε για λίγους ψήφους να εξασφαλίσει είσοδο στη Βουλή.

Δεν ήταν τα μόνα, καθώς κάποια άλλα που είχαν εγγραφεί έχουν ήδη διαγραφεί από το μητρώο πολιτικών κομμάτων, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτή του «Αλλαγή Γενιάς», του κόμματος που είχε εγγράψει τότε η Άννα Θεολόγου, η οποία ήταν ακόμη ανεξάρτητη βουλευτής. Είχε προκληθεί τότε θέμα, διότι η αρχική ονομασία που ζήτησε να εγγραφεί ήταν «Ανεξάρτητοι», αλλά δεν της επετράπη από τον έφορο κομμάτων, καθώς το όνομα «Ανεξάρτητοι» παρέπεμπε σε μεμονωμένους υποψηφίους.

Τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν διαγραφεί από το μητρώο πολιτικών κομμάτων συνολικά δέκα κόμματα, με πιο γνωστό το Ευρωπαϊκό Κόμμα. Δεύτερο πιο γνωστό κόμμα που πλέον δεν υπάρχει είναι η Συμμαχία Πολιτών, που είχε ιδρυθεί από τον Γιώργο Λιλλήκα μετά τις προεδρικές του 2013, όταν ο ίδιος, ως ανεξάρτητος υποψήφιος με μόνο τη στήριξη της ΕΔΕΚ, κατάφερε να λάβει ποσοστό κοντά στο 25% και για μερικές χιλιάδες ψήφους δεν πέρασε στον β’ γύρο.

Διαγράφηκαν επίσης το Κίνημα Ανεξάρτητων Ελευθέρων Πολιτών, το Γραφείο Δικαιωμάτων Πολίτη ΛΑ.ΣΟ.Κ., το Κοινωνικό Κίνημα Σημαία, το Κίνημα Δικαιοσύνης, το «Εγώ ο Πολίτης», ο Πατριωτικός Συνασπισμός και η «Ανεξάρτητοι – Συμμαχία Ανατροπής». Ξεχωρίζει επίσης η περίπτωση της Αλληλεγγύης, η οποία εντάχθηκε πλέον στο ΔΗΚΟ και βρίσκεται σε διαδικασία διαγραφής από το μητρώο πολιτικών κομμάτων.

Σε αυτή την πορεία, κατά καιρούς, εμφανίζονταν και διάφοροι ανεξάρτητοι υποψήφιοι βουλευτές, με χαρακτηριστική περίπτωση τον Κώστα Κυριάκου Ούτοπο, ο οποίος ήταν υποψήφιος σε αρκετές εκλογικές αναμετρήσεις, συλλέγοντας κυρίως ψήφους διαμαρτυρίας ή χλευασμού ή άλλως πως. Συγκέντρωνε πάντα πολύ μικρό ποσοστό, ήταν όμως σημείο αναφοράς ως επιλογή διαμαρτυρίας. Δεν δημιούργησε ποτέ κόμμα και εξαφανίστηκε από το προσκήνιο όταν του αφαιρέθηκε το δικαίωμα να είναι υποψήφιος για νομικούς λόγους.

Ήλθαν δυναμικά, έσβησαν αθόρυβα

Σε αυτή την πορεία των τελευταίων 25 χρόνων είναι αξιοσημείωτες κάποιες περιπτώσεις πολιτικών κομμάτων πού μπήκαν δυναμικά κατά κάποιο τρόπο στο πολιτικό προσκήνιο, έσβησαν όμως στην πορεία του χρόνου. Η δημιουργία είχε ευνοηθεί κυρίως από τις πολιτικές συγκυρίες της εποχής οι οποίες είχαν ως αφετηρία εξελίξεις στο Κυπριακό, ή εσωκομματικές διαφωνίες. Δεν άντεξαν όμως για διάφορους λόγους στην πορεία των χρόνων. Ας δούμε μερικές.

>Οι Νέοι Ορίζοντες και το ΕΥΡΩΚΟ

Οι Νέοι Ορίζοντες, υπό τον Νίκο Κουτσού, εμφανίστηκαν το 1996 ως πρώτο κόμμα που αμφισβήτησε ανοιχτά τη λύση ομοσπονδίας, υποστηρίζοντας ενιαίο κράτος. Το 1996 έλαβαν 1,71% χωρίς κοινοβουλευτική παρουσία, όμως το 2001 εξέλεξαν βουλευτή τον Χρίστο Κληρίδη. Το 2004, στο πλαίσιο του δημοψηφίσματος για το σχέδιο Ανάν, οι Νέοι Ορίζοντες και διαφωνούντες από τον ΔΗΣΥ πρωταγωνίστησαν στη δημιουργία νέου αντιομοσπονδιακού χώρου. Αρχικά συγκροτήθηκε η Ευρωπαϊκή Δημοκρατία, η οποία στη συνέχεια διασπάστηκε.

Το 2005 ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Κόμμα (ΕΥΡΩΚΟ) με επικεφαλής τον Δημήτρη Συλλούρη, στο οποίο εντάχθηκαν οι Νέοι Ορίζοντες και στελέχη της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας, όπως οι τότε βουλευτές Ρίκκος Ερωτοκρίτου και Χριστόδουλος Ταραμουντάς. Δεν προσχώρησε ο Πρόδρομος Προδρόμου λόγω διαφωνιών για τον τρόπο επιλογής υποψηφίων για το ψηφοδέλτιο και τους σταυρούς προτίμησης. Το ΕΥΡΩΚΟ εξέλεξε τρεις βουλευτές το 2006 (5,75%) και δύο το 2011 (3,88%). Το 2013 η απόφαση στήριξης του Νίκου Αναστασιάδη στον δεύτερο γύρο των προεδρικών οδήγησε σε αποχωρήσεις στελεχών, κυρίως προερχόμενων από τους Νέους Ορίζοντες. Στις ευρωεκλογές του 2014 ο Δημήτρης Συλλούρης κατήλθε με το ψηφοδέλτιο του ΔΗΣΥ και το 2016 ανακοινώθηκε η συγχώνευση με την Αλληλεγγύη, ολοκληρώνοντας την αυτόνομη πορεία του ΕΥΡΩΚΟ.

>Συμμαχία Πολιτών και Γιώργος Λιλλήκας

Η περίπτωση του Γιώργου Λιλλήκα αποτελεί μία από τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις της σύγχρονης κυπριακής πολιτικής σκηνής. Μετά την αποχώρησή του από το ΑΚΕΛ και την στήριξη στον Τάσσο Παπαδόπουλο στις προεδρικές του 2008, επανήλθε το 2013 με ανεξάρτητη υποψηφιότητα, έχοντας κομματική στήριξη μόνο από την ΕΔΕΚ. Προβλήθηκε ως εναλλακτική υποψηφιότητα μεταξύ των δύο πόλων, αντλώντας στήριξη από δυσαρεστημένους ψηφοφόρους του ΑΚΕΛ, κόμματα του Κέντρου και δυνάμεις του «όχι» στο σχέδιο Ανάν, συγκεντρώνοντας 24,93% και προσεγγίζοντας τον δεύτερο γύρο.

Στις 28 Απριλίου 2013 ίδρυσε τη Συμμαχία Πολιτών, με συμμετοχή στελεχών από ΑΚΕΛ, ΔΗΚΟ και ΕΥΡΩΚΟ. Μεταξύ αυτών, πρώην στελέχη του ΕΥΡΩΚΟ, όπως οι Νίκος Κουτσού και Στέλιος Αμερικάνος, προσχώρησαν στο νέο σχήμα, προσδίδοντάς του κοινοβουλευτική παρουσία. Στις ευρωεκλογές του 2014 και στις βουλευτικές του 2016 η Συμμαχία κατέγραψε περίπου 6% και εξέλεξε τρεις βουλευτές, όμως η πορεία της επιβαρύνθηκε από εσωτερικές διαφωνίες, οι οποίες κορυφώθηκαν ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2018. Μέρος της ηγεσίας τάχθηκε υπέρ της κοινής υποψηφιότητας Νικόλα Παπαδόπουλου, ενώ ο Λιλλήκας επέμεινε σε νέα δική του υποψηφιότητα, με αποτέλεσμα τις αποχωρήσεις στελεχών.

Ο Παύλος Μυλωνάς εντάχθηκε στο ΔΗΚΟ, η Άννα Θεολόγου που είχαν εκλεγεί με τη σημαία της Συμμαχίας, ανεξαρτητοποιήθηκαν και ο Λιλλήκας έμεινε ο μόνος βουλευτής της Συμμαχίας. Στις προεδρικές εκλογές του 2018 έλαβε 2,18%, γεγονός που σηματοδότησε την ουσιαστική αποδυνάμωση του χώρου. Στις ευρωεκλογές του 2019 η Συμμαχία κατήλθε με κοινό ψηφοδέλτιο με τους Οικολόγους, συγκεντρώνοντας 3,29%. Λίγο πριν τις βουλευτικές του 2021 εντάχθηκε στην ΕΔΕΚ, κλείνοντας τον κύκλο της ως αυτοτελές κόμμα.

Ο Γιώργος Βασιλείου, το ΚΕΔ και οι Ενωμένοι Δημοκράτες

Το 1993, ο Γιώργος Βασιλείου, που διετέλεσε Πρόεδρος της Δημοκρατίας την πενταετία 1988-1993, ίδρυσε το «Κίνημα Ελευθέρων Δημοκρατών». Το σχήμα αυτό στη συνέχεια συγχωνεύθηκε με το ΑΔΗΣΟΚ των διαφωνούντων από το ΑΚΕΛ και μετεξελίχθηκε σε κίνημα Ενωμένοι Δημοκράτες. Η δημιουργία του κόμματος από τον Γιώργο Βασιλείου θεωρήθηκε τότε αιτία για μη στήριξη υποψηφιότητάς του στις

Το Κίνημα Ελευθέρων Δημοκρατών κατήλθε για πρώτη φορά στις βουλευτικές εκλογές του Μαΐου 1996, κατά τις οποίες εξασφάλισε ποσοστό ψήφων 3,69% και εξέλεξε δύο βουλευτές (Γιώργος και Ανδρούλα Βασιλείου). Ο κ. Βασιλείου που εκλέγηκε στην εκλογική περιφέρεια Λεμεσού δεν κατέλαβε τη θέση, και βουλευτής αναδείχθηκε ο  επιλαχών Γιώργος Χριστοφίδης.

 Το ΚΕΔ κινήθηκε βασικά στον πολιτικό χώρο του κέντρου. Η ιδρυτική διακήρυξη του Κινήματος έγινε στις 28 Απριλίου 1993 και η ιδρυτική συνέλευση στις 4 Ιουλίου του ιδίου χρόνου. Στις πρώτες εκλογές έλαβε 3,96%, ενώ το 2001 ποσοστό 2,6%. Η επιρροή του κόμματος περιορίστηκε σταδιακά: το 2006 έμεινε εκτός Βουλής και το 2011 η τότε πρόεδρος Πραξούλα Αντωνιάδου, η οποία είχε υπουργοποιηθεί επί προεδρίας Δημήτρη Χριστόφια, κατήλθε με το ψηφοδέλτιο του ΑΚΕΛ. Σε επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις οι ΕΔΗ δεν συμμετείχαν.

Οι κάλπες διαχρονικά μέσα από τους αριθμούς

Οι αριθμοί, όπως συχνά λέγεται, λένε πάντα την αλήθεια. Αυτό βέβαια δεν ισχύει απόλυτα, αλλά μέσα από τα στατιστικά στοιχεία των βουλευτικών εκλογών της τελευταίας 25ετίας μπορούν να εξαχθούν πολύ σημαντικά συμπεράσματα. Από αυτά διαφαίνεται ξεκάθαρα η πορεία φθοράς του πολιτικού συστήματος, ιδιαίτερα των ιστορικών κομμάτων. Αρχικά μέσα από την αποχή, η οποία ως τάση και συμπεριφορά εντεινόταν με την πάροδο του χρόνου, και στη συνέχεια μέσα από τη μείωση των ποσοστών τους και τις άλλες επιλογές των ψηφοφόρων.

Χαρακτηριστικά, στις βουλευτικές εκλογές του 2001, κατά τις οποίες ψήφισαν 429.990 ψηφοφόροι από τους 467.543 που ήταν εγγεγραμμένοι, με την αποχή να περιορίζεται κάτω από το 10%, είχαμε τα εξής αποτελέσματα:

ΑΚΕΛ: Έλαβε 142.647 ψήφους, ποσοστό 34,71% και εξέλεξε 20 βουλευτές.

ΔΗΣΥ: Έλαβε 139.723 ψήφους, ποσοστό 34% και εξέλεξε 19 βουλευτές.

ΔΗΚΟ: Έλαβε 60.977 ψήφους, ποσοστό 14,84% και εξέλεξε 9 βουλευτές.

ΕΔΕΚ: Έλαβε 26.770 ψήφους, ποσοστό 6,51% και εξέλεξε 4 βουλευτές.

Οι υπόλοιπες έδρες τότε είχαν κατανεμηθεί: μία στους Οικολόγους, που μπήκαν για πρώτη φορά στη Βουλή, μία στους Νέους Ορίζοντες του Νίκου Κουτσού, μία στους Ενωμένους Δημοκράτες του Γιώργου Βασιλείου, την έδρα των οποίων κατέλαβε η Ανδρούλα Βασιλείου, και μία στο ΑΔΗΚ του Ντίνου Μιχαηλίδη.

Το 2006 η αποχή ήταν στο 11%. Τα αποτελέσματα ήταν τα εξής:

ΑΚΕΛ: Έλαβε 131.066 ψήφους, ποσοστό 31,13% και εξέλεξε 18 βουλευτές.

ΔΗΣΥ: Έλαβε 127.776 ψήφους, ποσοστό 30,34% και εξέλεξε 18 βουλευτές.

ΔΗΚΟ: Έλαβε 75.458 ψήφους, ποσοστό 17,92% και εξέλεξε 11 βουλευτές.

ΕΔΕΚ: Έλαβε 37.533 ψήφους, ποσοστό 8,91% και εξέλεξε 5 βουλευτές.

Οι υπόλοιπες έδρες είχαν πάει 3 στο ΕΥΡΩΚΟ, το οποίο δημιουργήθηκε από τη συνένωση των Νέων Οριζόντων με τους αποχωρήσαντες από τον ΔΗΣΥ. Μία έδρα επίσης πήγε στους Οικολόγους.

Το 2011 η αποχή φτάνει στο 21,3%, ξεπερνώντας για πρώτη φορά το 20%. Ένας στους πέντε πολίτες, δηλαδή, δεν πήγε να ψηφίσει. Όσον αφορά τα αποτελέσματα, ήταν ως εξής:

ΔΗΣΥ: Έλαβε 138.682 ψήφους, ποσοστό 34,28% και εξέλεξε 20 βουλευτές.

ΑΚΕΛ: Έλαβε 132.171 ψήφους, ποσοστό 32,67% και εξέλεξε 19 βουλευτές.

ΔΗΚΟ: Έλαβε 63.763 ψήφους, ποσοστό 15,76% και εξέλεξε 9 βουλευτές.

ΕΔΕΚ: Έλαβε 36.113 ψήφους, ποσοστό 8,93% και εξέλεξε 5 βουλευτές.

Οι υπόλοιπες έδρες πήγαν 3 στο ΕΥΡΩΚΟ και μία στους Οικολόγους.

Το 2016, 180.644 πολίτες δεν πήγαν στις κάλπες και η αποχή εκτοξεύτηκε σε ποσοστό 33,26%. Ένας στους τρεις, δηλαδή, πολίτες που είχαν δικαίωμα ψήφου δεν πήγε να ψηφίσει. Τα αποτελέσματα είχαν ως εξής:

ΔΗΣΥ: Έλαβε 107.824 ψήφους, ποσοστό 30,6% και εξέλεξε 18 βουλευτές.

ΑΚΕΛ: Έλαβε 90.204 ψήφους, ποσοστό 25,67% και εξέλεξε 16 βουλευτές.

ΔΗΚΟ: Έλαβε 50.928 ψήφους, ποσοστό 14,49% και εξέλεξε 9 βουλευτές.

ΕΔΕΚ: Έλαβε 21.732 ψήφους, ποσοστό 6,18% και εξέλεξε 3 βουλευτές.

Στις εκλογές του 2016 είχαμε οκτακομματική Βουλή. Η Συμμαχία Πολιτών του Γιώργου Λιλλήκα και η Αλληλεγγύη της Ελένης Θεοχάρους, που ήταν τότε νεοεμφανιζόμενα κόμματα, εξέλεξαν από τρεις βουλευτές. Δύο βουλευτές εξέλεξαν οι Οικολόγοι, ενώ για πρώτη φορά, με δύο βουλευτές, μπήκε στη Βουλή και το ΕΛΑΜ.

Το 2021 τα αποτελέσματα είναι ακόμη πιο χαρακτηριστικά. Η αποχή κατέγραψε νέα άνοδο, φτάνοντας σε ποσοστό 34,28%.

ΔΗΣΥ: Έλαβε 99.328 ψήφους, ποσοστό 27,77% και εξέλεξε 17 βουλευτές.

ΑΚΕΛ: Έλαβε 79.913 ψήφους, ποσοστό 22,34% και εξέλεξε 15 βουλευτές.

ΔΗΚΟ: Έλαβε 40.395 ψήφους, ποσοστό 11,29% και εξέλεξε 9 βουλευτές.

ΕΔΕΚ: Έλαβε 24.022 ψήφους, ποσοστό 6,72% και εξέλεξε 4 βουλευτές.

Στις βουλευτικές εκλογές του 2021, η ΕΔΕΚ έχασε για πρώτη φορά την 4η θέση στον κομματικό χάρτη από το ΕΛΑΜ, το οποίο, με ποσοστό 6,78%, ήταν 4ο κόμμα με 4 βουλευτές. Στην ΕΔΕΚ είχε επίσης ενταχθεί και η Συμμαχία Πολιτών του Γιώργου Λιλλήκα, η οποία διαγράφηκε ως κόμμα και ο αρχηγός της αποχώρησε από την πολιτική.

Η ΔΗΠΑ του Μάριου Καρογιάν και των υπόλοιπων αποχωρησάντων ή διαγραφέντων από το ΔΗΚΟ, η οποία ιδρύθηκε το 2019 και έλαβε μέρος για πρώτη φορά σε βουλευτικές εκλογές, εξέλεξε 4 βουλευτές. Τρεις βουλευτές εξέλεξαν οι Οικολόγοι.