Το όνομα του έχει συνδεθεί με την εμβληματική πολυκατοικία Καλησπέρα, ένα από τα ψηλότερα κτίρια της δεκαετίας του ’70. Ο γνωστός αρχιτέκτονας αποκάλυψε πρόσφατα και μιαν άλλη του κλίση: Τη ζωγραφική. Τα σουρεαλιστικά και φουτουριστικά έργα του παρουσιάστηκαν πρόσφατα στο Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τράπεζας Κύπρου.
– Η ζωγραφική δημιουργία, παράλληλα με την αρχιτεκτονική, σας έδωσε τη δυνατότητα μιας πιο ελεύθερης δημιουργικής έκφρασης; Θα έλεγα ναι. Πιστεύω ότι όλοι οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη έκφρασης των συναισθημάτων τους με διάφορους τρόπους, είτε με τον προφορικό λόγο είτε με τον γραπτό, συχνά μάλιστα μέσω των τεχνών, όπως η μουσική, η ζωγραφική, η γλυπτική και όποια άλλη μορφή τέχνης. Στη δική μου περίπτωση, η εικαστική τέχνη αισθάνομαι να μου έχει δώσει έναν μοναδικό δίαυλο επικοινωνίας με τους συνανθρώπους μου. Στα εικαστικά μου έργα σχεδιάζω και ζωγραφίζω αβασάνιστα, άλλοτε με σουρεαλιστική και άλλοτε με φουτουριστική διάθεση, αλλά πάντα με τη δομική αντίληψη που μου προσέφερε η αρχιτεκτονική, από την οποία μάλλον δεν μπορώ να απαλλαγώ λόγω του επαγγέλματός μου. Η αρχιτεκτονική είναι αυτή που, αναμφίβολα, βοήθησε να αναπτυχθεί η αισθητική μου παιδεία, ώστε χρησιμοποιώντας την ως υπόβαθρο να μπορώ να εκφράζω στη συνέχεια τόσο τις φαντασιώσεις μου, όσο και τις απόψεις και τις θέσεις μου για τη ζωή γενικότερα.
– Πώς πήρατε την απόφαση να εκθέσετε το ζωγραφικό σας έργο; Στην παρούσα φάση, έχοντας την ανάγκη να ξεσκεπάσω μέσω των έργων μου τον εσωτερικό μου κόσμο, αποφάσισα την έκθεση χαρακτηριστικών έργων μου. Έκανα μια αυστηρή επιλογή από τον πραγματικά πολύ μεγάλο αριθμό τους, εκδίδοντας παράλληλα σχετικό βιβλίο, δίνοντας με αυτούς τους δύο τρόπους τη δυνατότητα και σε άλλους να με «αποκρυπτογραφήσουν».
– Ποια ήταν τα κυριότερα ερεθίσματα για τις δημιουργίες σας; Θα έλεγα πως πρωτίστως ήταν η δική μου ανάγκη να κατανοήσω καλύτερα τον εαυτό μου και να έρθω αντιμέτωπος με τις αδυναμίες μου, τις ρομαντικές και συχνά ουτοπικές μου διαθέσεις και φαντασιώσεις, να ερευνήσω τα ιδεολογικά και φιλοσοφικά μου πιστεύω, όπως και να κατευνάσω τους φόβους μου για τη ζωή που τόσο έχει επηρεαστεί με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, με ορισμένα βέβαια θετικά, αλλά και με πολλά αρνητικά επακόλουθα. Τα κυριότερα λοιπόν ερεθίσματα προέρχονται από εσωτερικές ανάγκες. Αυτά βέβαια μπορεί να ενταθούν από σημαντικά εξωτερικά συμβάντα, κοινωνικά, πολιτικά ή πολιτισμικά που επηρεάζουν πάντα την εκφραστική δημιουργικότητα.
Από τα ερεθίσματα ως την τελική υλοποίηση των έργων μου, η διαδρομή αποτυπώνεται σαν ένα αινιγματικό τοπίο. Υιοθετώντας την άποψη της ιστορικού και κριτικού τέχνης Θάλειας Στεφανίδου, η οποία προσέγγισε θεωρητικά το έργο μου στην έκδοση «Absolute Somewhere» (το βιβλίο που σας ανέφερα προηγουμένως), μεταφέρω επακριβώς τον λόγο της: «Το προσωπικό πανόραμα του δημιουργού ξετυλίγεται με τη δυναμική δημιουργίας μορφών μελλοντολογικού χαρακτήρα, αποτυπώνοντας ένα “τοπίο” με χαρακτηριστικά συγκρότησης κοινωνικού πορτρέτου που έχει έντονα τα στοιχεία της κατασκευής. Ο σχεδιασμός του μεταθέτει την αντίληψη αυτού που ονομάζουμε πραγματικότητα σε έναν εικαστικά δομημένο “ρεαλισμό”, ο οποίος δηλώνει υπαινικτικά, αλλά με πολλούς τρόπους την ανάγκη ανασκαφής του υποσυνειδήτου, ως μία ανάγκη εσωτερικής θέασης προς την “ηλικία της αθωότητας”, την πλέον ουσιαστική πατρίδα».
– Ο λαβύρινθος που χαρακτηρίζει κάποια έργα εκφράζει τη σημερινή κατάσταση των ανθρώπων; Ο λαβύρινθος είναι κατά τη γνώμη μου μία έννοια κλειδί για την ίδια τη ζωή. Πάντα πίστευα ότι ο άνθρωπος γεννιέται εγκλωβισμένος σε έναν λαβύρινθο με περίφρακτες εξόδους, και από την αρχή της ζωής του υφίσταται τις πιέσεις ενός κατεστημένου περιβάλλοντος που έχει δομηθεί με την επιβολή νόμων και αρχών από τους πιο ισχυρούς κοινωνικούς παράγοντες. Το μόνο που διαθέτει ως άμυνα σε αυτή την έγκλειστη κατάσταση είναι τα ένστικτά του για επιβίωση και αναπαραγωγή. Ο κάθε άνθρωπος ωστόσο, αν και προσπαθεί να βρει διεξόδους από τον δικό του λαβύρινθο, τις περισσότερες φορές ματαιοπονεί. Θα έλεγα μάλιστα πως ο εγκλωβισμός του μελλοντικού ανθρώπου θα είναι ακόμη μεγαλύτερος από αυτόν του σημερινού.
– Οι ανθρωποειδείς μορφές στις δημιουργίες σας είναι καλυμμένες με μεταλλικά δικτυωτά προσωπεία. Θα λέγατε ότι ο σημερινός άνθρωπος είναι εγκλωβισμένος; Τα μεταλλικά δικτυωτά προσωπεία, στις πλείστες ανθρωποειδείς μορφές των έργων μου, εκφράζουν την απομόνωση και τον κατακερματισμό του κοινωνικού ιστού που, κατά τη γνώμη μου, φαίνεται πως επέβαλε η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας. Σε αυτήν πιστεύω πως οφείλεται η δραματική αλλαγή στην καθημερινότητα και στον συνολικό τρόπο ζωής του ανθρώπινου είδους.
- Μετά τις σπουδές σας δουλέψατε στην Τεχεράνη. Πόσο σημαντική ήταν αυτή η εμπειρία; Μετά την αποπεράτωση των σπουδών μου, για ένα χρονικό διάστημα εργάστηκα στην Τεχεράνη, σε αρχιτεκτονικό γραφείο που αποτελείτο από Αμερικανούς, Ιρανούς και Ισραηλίτες αρχιτέκτονες, με κύρια ασχολία μας τη σχεδίαση οικισμών στην επαρχία Apadan για την αμερικανοϊρανική εταιρεία πετρελαίου. Η εμπειρία που αποκόμισα ήταν πολύ μεγάλη, καθότι συμμετείχα αποφασιστικά στην αρχιτεκτονική μονάδα που μελετούσε τους οικισμούς, όπως και άλλα συναφή έργα. Η διαβίωση εκεί μου έδωσε επίσης μια σημαντική ευκαιρία να μελετήσω τόσο την αρχιτεκτονική παραδοσιακών έργων σε πόλεις και χωριά της Περσίας, όσο και να βιώσω τον απόηχο από έναν μοναδικό και αρχαίο πολιτισμό. Σε πολλά από τα έργα μου έχει αποτυπωθεί αυτό το βίωμα, με τα έντονα χρώματα και την ατμόσφαιρα της Ανατολής.
-Πώς ήταν τα πράγματα στην αρχιτεκτονική της Κύπρου όταν ανοίξατε το αρχιτεκτονικό σας γραφείο στη Λευκωσία του ’60; Την περίοδο 1964 με 1974 οι περισσότερες νέες οικοδομές, τόσο στις πόλεις, όσο και στις επαρχίες, ήταν στην πλειονότητά τους μεμονωμένες κατοικίες αποτελούμενες από έναν ή δύο ορόφους, και σε μερικές περιπτώσεις ήταν μικρο-πολυκατοικίες των τριών ή τεσσάρων ορόφων, που στέγαζαν στο ισόγειο καταστήματα και είχαν διαμερίσματα στους υπόλοιπους ορόφους. Πολύ μικρός αριθμός πολυκατοικιών με έξι ή επτά ορόφους είχαν ανεγερθεί στη Λευκωσία και τη Λεμεσό. Κατά την περίοδο αυτή, εγώ προσωπικά ασχολήθηκα για αρκετό καιρό με τη μελέτη κατοικιών για έναν αριθμό φίλων ή και πελατών, τόσο στη Λευκωσία όσο και στην κατεχόμενη επαρχία της Κερύνειας, στην παραλιακή περιοχή και αλλού. Την ίδια εποχή, και στο πλαίσιο οικογενειακών έργων, υλοποίησα την πρώτη δεκαώροφη «Πολυκατοικία Καλησπέρα» (παρά τα φώτα Καλησπέρα).
Μετά την τουρκική εισβολή, η κυπριακή κυβέρνηση βοήθησε στη δημιουργία της εταιρείας CAEC, η οποία απαρτιζόταν από αρχιτέκτονες, πολιτικούς μηχανικούς, μηχανολόγους και κατηγορίες τεχνιτών, η οποία δραστηριοποιήθηκε τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό. Ως αρχιτέκτονας, μέλος της εταιρείας αυτής, συνέβαλα στον σχεδιασμό μεγάλου αριθμού έργων για την κυπριακή κυβέρνηση, όπως προσφυγικούς οικισμούς, γηροκομεία, κοινοτικά κέντρα και άλλα σχετικά έργα.
Από το 1981 μέχρι το 2021 το γραφείο R. Kalisperas Architects and Engineers, σε συνεργασία με γνωστές εταιρείες του εξωτερικού, έχει εκπονήσει αρχιτεκτονικές μελέτες μεγάλου αριθμού έργων, τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό.
– Η εμβληματική «Πολυκατοικία Καλησπέρα» είναι ένα τοπόσημο για τη Λευκωσία. Ποια στοιχεία χαρακτηρίζουν αυτό το έργο; Η «Πολυκατοικία Καλησπέρα» ήταν μία οικογενειακή πολυκατοικία που αποτελείτο από 9 ορόφους διαμερισμάτων και ισόγεια καταστήματα. Ήταν από τα πρώτα πολυώροφα κτήρια που κτίστηκαν στην Κύπρο, και στο σημείο αυτό ήταν το μόνο σημαντικό κτήριο της περιοχής. Για τον λόγο αυτόν έδωσε το όνομά του στα φανάρια και τη διασταύρωση. Υπήρξε επίσης ένα από τα υψηλότερα κτήρια της δεκαετίας του ’70, μετατρέποντας μια έρημη γειτονιά σε μια από τις πιο γνωστές περιοχές, όπου στεγάζονται δεκάδες επιχειρηματικά γραφεία. Η προσπάθειά μου τότε είχε επικεντρωθεί στη σχεδίαση μιας πολυωρόφου πολυκατοικίας 36 ευρύχωρων διαμερισμάτων των δύο και τριών υπνοδωματίων, με ισόγεια καταστήματα η χρήση των οποίων να εξυπηρετεί τις καθημερινές ανάγκες των ενοίκων των διαμερισμάτων.
– Ποιες οι ιδιαιτερότητες του κτιρίου αυτού; Η αρχιτεκτονική δομή και ο σχεδιασμός των διαμερισμάτων αυτής της πολυκατοικίας είναι τέτοια ώστε να προσφέρει σε όλους τους ενοίκους των διαμερισμάτων ιδιωτικότητα και απεριόριστη θέα προς την οροσειρά του Τροόδους, του Πενταδακτύλου και του δάσους της Αθαλάσσας. Όλα τα διαμερίσματα έχουν εγκατάσταση κεντρικής θέρμανσης με ξεχωριστό μετρητή χρήσεως για κάθε διαμέρισμα και σκυβαλαγωγό σε κάθε όροφο, ο οποίος καταλήγει σε κοινόχρηστη σκυβαλαποθήκη.
– Σχεδιάσατε και κάποια έργα στην Κερύνεια. Τι απέγιναν σήμερα αυτά τα έργα; Κατά τη δεκαετία 1964–1974 εκπόνησα έναν μεγάλο αριθμό αρχιτεκτονικών μελετών στην επαρχία της Κερύνειας, η οποία τότε ήταν η πιο ανεπτυγμένη τουριστικά περιοχή της Κύπρου. Οι περισσότερες μελέτες αφορούσαν κυρίως σε παραλιακές της περιοχές, ορισμένα μάλιστα από τα έργα που υλοποιήθηκαν ήταν απέναντι από το ξενοδοχείο «Κατσελής». Δυστυχώς, σήμερα όλα είναι υπό την κατοχή του τουρκικού στρατού.
maria.panayiotou@phileleftheros.com
Ελεύθερα, 12.6.2022.
