Για την Ερατώ Ιωάννου η συγγραφή είναι μια διαδικασία μεταφυσική, κατά την οποία μάλιστα η ταύτιση με τα πάθη των ηρώων δεν είναι θέμα επιλογής, αλλά μια αναπόφευκτη παράμετρος. Τα διηγήματα της δεύτερής της συλλογής με τίτλο «Ούτε στη Διακοσμητική Τσαγιέρα» αφηγούνται προσωπικές ιστορίες γυναικών που μέσα από τις φαινομενικά μικρές ανησυχίες τους μάχονται τον όλεθρο και την απώλεια. Η Γυναίκα επαναπροσδιορίζεται μέσα από σθεναρές φωνές ηρωίδων που αμφισβητούν και αποδομούν τους ρόλους στους οποίους παραδοσιακά τις έχουν εγκλωβίσει κυρίαρχες αφηγήσεις. Παρά το τραύμα –ή εξαιτίας αυτού– οι ηρωίδες προστατεύουν ό,τι έχουν ιερό – οικογένεια, σπίτι, αγάπη. Η συγγραφέας θεωρεί, εξάλλου, ότι η μυθοπλασία αντλεί από την ιστορία, τα πολύ προσωπικά αφηγήματα, τα καθημερινά γεγονότα για να εμβαθύνει στο κέντρο όλων– την ανθρώπινη ψυχή.
– Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να πληροί μια ιστορία για να αξίζει να περιληφθεί σ’ ένα βιβλίο σου; Όταν το κείμενο, λιτό και συμπυκνωμένο επάνω στις λίγες σελίδες που φαινομενικά το περιορίζουν, έχει τη δύναμη να είναι απεριόριστο. Όταν η γραφή δεν είναι φλύαρη και κάθε λέξη εξυπηρετεί έναν σκοπό. Όταν η ίδια η ιστορία είναι έτοιμη και ώριμη για να βγει μόνη της στον κόσμο χωρίς δεκανίκια. Όταν θα μπορεί να μην είναι πια δική μου αλλά να μπορεί να ανήκει και στον αναγνώστη της. Όταν δεν μπορεί να αμφισβητηθεί η αυθεντικότητα των χαρακτήρων και των καταστάσεων. Όταν αποκαλύπτει νέες αλήθειες και νέα νοήματα ακόμα και σε μένα την ίδια.
– Οι ήρωες κάνουν τις ιστορίες ή οι ιστορίες τους ήρωες; Ιστορία και ήρωας είναι ένα και το αυτό. Ένας ήρωας, όπως και κάθε άνθρωπος αποτελείται από τις μικρές και μεγάλες ιστορίες του –από τα σημαντικά και ασήμαντα βιώματά του. Άλλωστε, δεν είναι μια ιστορία που αφήνουμε πίσω μας σαν φύγουμε; Ας πάμε όμως πίσω στη διαδικασία της συγγραφής. Το λογοτεχνικό κείμενο δεν φιλοδοξεί να αποτυπώσει καταστάσεις, αλλά να διηγηθεί την ανταπόκριση των ηρώων του σε αυτές. Κάποιοι από εμάς ξεκινούμε να γράφουμε εμπνευσμένοι από ένα περιστατικό. Κάποιοι άλλοι αντλούμε έμπνευση από έναν χαρακτήρα που μας συνεπαίρνει. Ρίχνουμε τους χαρακτήρες μας σε καταστάσεις τραγικές ή κωμικές, για να διαπιστώσουμε ότι οι χαρακτήρες δεν είναι μαριονέτες. Αποκτούν δύναμη και οδηγούν την ιστορία σε απρόσμενα μονοπάτια. Μέσα σε όλο αυτό ο συγγραφέας δεν είναι ούτε παντοδύναμος ούτε παντογνώστης. Αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του τριγώνου συγγραφέας-ιστορία-ήρωας, μέρος των στοιχείων που αλληλοεπιδρούν δυναμικά κατά τη διαδικασία της συγγραφής μέχρι την ολοκλήρωση του έργου. Η συγγραφή είναι μια διαδικασία μεταφυσική.
– Ταυτίζεσαι με τα πάθη των ηρώων σου; Οι εμπειρίες των χαρακτήρων μου, οι σκέψεις τους, τα σκοτεινά μυστικά τους, ο πόνος τους, ο θυμός τους, περνούν από μένα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος, αν θέλεις να γράψεις. Δεν είναι θέμα επιλογής η ταύτιση. Είναι αναπόφευκτη. Περνώ πολλή ώρα μαζί τους. Βιώνω μαζί τους τις ιστορίες τους αφού είμαι κομμάτι τους και είναι κομμάτι μου. Καθρεφτίζεται σε αυτές και αυτούς ένα μέρος του εαυτού μου … αδυναμίες, ευαισθησίες, συνήθειες, απορίες. Ψάχνουμε μαζί για απαντήσεις. Αυτό δεν είναι που μας κάνει να γράφουμε άλλωστε;
– Τι συνιστά λογοτεχνική γενναιότητα σήμερα; Η πράξη αυτή καθαυτή της συγγραφής είναι μια πράξη που απαιτεί τόλμη. Ειδικότερα όταν η ίδια η συγγραφέας δεν αυτολογοκρίνεται, όταν η γραφή είναι τίμια και ειλικρινής, όταν επιτρέπει στο κείμενο, που δεν είναι άλλο από ένα κράμα μύθου, εμπειριών και αντιλήψεων, να καταδυθεί και στη σκοτεινή πλευρά της ύπαρξης.
– Σε ποιο βαθμό καθοδηγούν τη γραφή σου οι «αλγεινοί κραδασμοί της ιστορίας της Κύπρου»; Ό,τι προηγήθηκε διαμορφώνει αυτό που είμαστε σήμερα τόσο σε συλλογικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Το παρελθόν πλάθει την προσωπικότητα και την ταυτότητα. Ως συγγραφέας νιώθω ότι πρέπει να γνωρίσω το παρελθόν –όχι απαραίτητα μόνο από ιστορική άποψη– προκειμένου να κατανοήσω το παρόν και να μπορέσω να κοιτάξω προς το μέλλον. Μαθαίνουμε πολλά για τον εαυτό μας όταν επιχειρούμε να μάθουμε την ιστορία μέσω των αφηγήσεων αυτών που βίωσαν τα γεγονότα. Η μυθοπλασία αντλεί από την ιστορία, τα πολύ προσωπικά αφηγήματα, τα καθημερινά γεγονότα, για να εμβαθύνει στο κέντρο όλων – την ανθρώπινη ψυχή. Η συγγραφή μυθοπλασίας καταφέρνει να μετατρέψει μια πολύ προσωπική ή μια πολύ τοπική ιστορία σ’ ένα έργο που διαπραγματεύεται ζητήματα που είναι οικουμενικά.
– Θα έλεγες ότι η δική σου λογοτεχνία αντλεί από το τραύμα; Οι ιστορίες που διαβάζουμε, αυτές που ακούμε, οι καθημερινές μας εμπειρίες, από τις πολύ μικρές και ασήμαντες μέχρι τις φιλοσοφίες μας για τη ζωή, καταλήγουν στη γραφή μας. Όλες οι ιστορίες μεταφέρουν στοιχεία από τις προσωπικές περιστάσεις των συγγραφέων. Γεννημένη και μεγαλωμένη στην Κύπρο, είναι φυσικό για μένα ως συγγραφέας να επικεντρωθώ στα θέματα του εκτοπισμού, της εξορίας, της απώλειας και της λαχτάρας για τον τόπο. Πώς θα μπορούσα ν’ απαγκιστρωθώ απ’ αυτό;
Ελεύθερα, 26.6.2022
