Ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος μιλά για το βιβλίο του «Πτήση CY284» που ξεκίνησε από μια προσωπική περιέργεια και κατέληξε σ’ ένα εγχείρημα ευαισθητοποίησης.
Συντριβή ή ανατίναξη; Το μυστικό της αεροπορικής τραγωδίας που κόστισε τη ζωή σε 66 ανθρώπους τα ξημερώματα της 12ης Οκτωβρίου 1967 εξακολουθεί να βρίσκεται ερμητικά φυλαγμένο στον πάτο της Μεσογείου κοντά στο Καστελόριζο, ή στα σκοτεινά συρτάρια των βρετανικών αρχών. Στην πρώτη του μυθοπλαστική απόπειρα, ο γνωστός δημοσιογράφος εκκινεί από πραγματικά γεγονότα και στοιχεία σχετικά με την πτήση που κατευθυνόταν στο Διεθνές Αεροδρόμιο Λευκωσίας για να καταλήξει σ’ ένα δικό του φανταστικό σενάριο για το τι πραγματικά συνέβη. Κυρίως, όμως, θέτει πιο επιτακτικά τα αμείλικτα ερωτήματα που 55 χρόνια μετά εξακολουθούν να ταλανίζουν τους συγγενείς των θυμάτων.
– Ποιο ήταν το κυριότερο έναυσμα για να γράψεις αυτό το βιβλίο; Το έναυσμα, η αφορμή να μάθω για την Πτήση CY284 ήταν η αιφνίδια ανακάλυψη, πριν πέντε περίπου χρόνια, της σχέσης της οικογένειάς μου με ένα από τα θύματα, τον γιατρό Κόκο Ιωαννίδη. Είχε ταξιδέψει με τους γονείς μου για να συνοδεύσουν σε νοσοκομεία στο Λονδίνο τον αδελφό μου Περικλή, ο οποίος είχε τραυματιστεί σε τροχαίο και το 1967 το περιστατικό δεν μπορούσε να αντιμετωπισθεί στην Κύπρο. Ο γιατρός έμεινε μαζί τους μια βδομάδα και επέστρεφε μ’ εκείνη την πτήση. «Μας βοήθησε να σώσουμε το παιδί μας και έχασε αυτός τη ζωή του» μού είχε πει συντετριμμένος ο πατέρας μου όταν τον ρώτησα.
– Αισθάνεσαι ότι το βιβλίο φιλοδοξεί να καλύψει κάποιο κενό; Υπάρχει πράγματι ένα μεγάλο κενό όσον αφορά την έρευνα για το τι πραγματικά έγινε τότε. Οι αναφορές σ’ αυτή την πτήση είναι σχεδόν ανύπαρκτες μέχρι το 2018 όταν ένας Βρετανός ερευνητής αεροπορικών ατυχημάτων, ο Σάιμον Χέπγουορθ, κατάφερε να αποχαρακτηρίσει ένα σημαντικό αριθμό επίσημων εγγράφων από το Βρετανικό Αρχείο σχετικά με την έρευνα που είχε γίνει τότε. Το δικό μου βιβλίο είναι μυθιστόρημα και δεν διεκδικεί να καλύψει κάποιο κενό όσον αφορά την ιστορική έρευνα και την ανακάλυψη της αλήθειας. Αυτό όμως που προσωπικά νιώθω είναι ότι η εκδοχή περί βόμβας στο αεροπλάνο για να δολοφονηθεί ο στρατηγός Γρίβας είναι τουλάχιστον ατεκμηρίωτη.
– Σε ποιο βαθμό ένιωσες ότι η δημοσιογραφική σου ιδιότητα αποτέλεσε πλεονέκτημα και σε ποιο βαθμό τροχοπέδη; Εάν διάβαζες το πρώτο κείμενο, το πρώτο προσχέδιο του βιβλίου, η δημοσιογραφική ιδιότητα, η ανάγκη να τεκμηριώνεις τα πάντα «πλήγωνε» επικίνδυνα την πλοκή, το σενάριο. Για να καταλάβεις, είχα κοντά στις 80 υποσημειώσεις σ’ ένα βιβλίο μυθοπλασίας. Όταν έλαβα τα πρώτα σχόλια από τους φίλους που είχα παρακαλέσει να το διαβάσουν και να είναι αμείλικτοι στα σχόλιά τους, τότε άρχισα να χαλαρώνω, να ξεφεύγω από την ευθεία γραμμή, να ξεθαρρεύω με την ιστορία. Από την άλλη, η δημοσιογραφική εμπειρία, η έρευνα για πρόσωπα και γεγονότα είναι αυτή που δίνει στο βιβλίο την αίσθηση της πραγματικότητας, της πειστικότητας.
– Πόσο προσπάθησες να αποστασιοποιηθείς χαρακτηρολογικά από τον κεντρικό ήρωα, τον δημοσιογράφο Στρατή Λεονταρίτη; Θα έλεγα ότι δεν έκανα καμία προσπάθεια ν’ αποστασιοποιηθώ. Το αντίθετο. Αξιοποίησα τις προσωπικές μου εμπειρίες στη δημοσιογραφία, άντλησα ιδέες και περιστατικά από σχέσεις που είχα αποκτήσει την εποχή που εργαζόμουν ως δημοσιογράφος. Είναι η πρώτη μου απόπειρα στη συγγραφή κι είχα ανάγκη από σταθερά σημεία αναφοράς. Ήθελα μεν να περπατήσω σε άγνωστα λημέρια, αλλά να μη χαθώ από την πρώτη εξόρμηση. Από ένα σημείο και μετά, το να ολοκληρώσω την πρώτη συγγραφική περιπέτεια απέκτησε τεράστια σημασία και δεν ρίσκαρα να μείνει στη μέση επειδή χάθηκα περιπλανώμενος συγγραφικά.
– Ήταν εξαρχής επιδίωξη η θόλωση των γραμμών μεταξύ μυθοπλασίας και ιστορικής πραγματικότητας; Όχι. Ξεκίνησα πρώτα να ικανοποιήσω μια προσωπική περιέργεια για το τι έγινε στην Πτήση CY284. Μετά μελέτησα τα έγγραφα του Βρετανικού Αρχείου και τα δημοσιεύματα της εποχής σε Ελλάδα, Κύπρο, Βρετανία. Αντί όμως να βρίσκω απαντήσεις, μου γεννιούνταν περισσότερα ερωτήματα. Έφτασα σ’ ένα σημείο όπου μπορούσα μεν να στοιχειοθετήσω την αμφισβήτηση στην επικρατούσα εκδοχή, αλλά δεν είχα κανένα στοιχείο, σοβαρό και αξιόπιστο, για να τεκμηριώσω κάποια άλλη. Μπροστά στο αδιέξοδο, προέκυψε η ιδέα της μυθοπλασίας.
– Δεν αποτέλεσε στόχο του εγχειρήματος η εξιχνίαση των συμβάντων; Το βιβλίο δεν προσφέρει απαντήσεις στα ερωτήματα που αιωρούνται για πάνω από μισό αιώνα. Μπορεί να υπήρξε ο αρχικός στόχος, αλλά βρέθηκα ενώπιον αδιεξόδου όσον αφορά την ιστορική έρευνα, γι’ αυτό και είναι ένα ιστορικό μεν, μυθιστόρημα δε. Εύχομαι όμως η ανακίνηση του ζητήματος με αφορμή το βιβλίο να ευαισθητοποιήσει αυτούς που μπορούν να αναζητήσουν κάποιες απαντήσεις.
– Ποια είναι η παγίδα όταν περιγράφεις σχέσεις υπαρκτών ιστορικών προσώπων με φανταστικά; Στηρίχτηκα για έμπνευση σε σχέσεις που είχα αποκτήσει τον καιρό που εργαζόμουν ως δημοσιογράφος. Ο αναγνώστης μπορεί να διαβάζει για τη σχέση του Μακαρίου ή της Φρειδερίκης ή του Παπανδρέου με φανταστικά πρόσωπα, αλλά όταν έγραφα γι’ αυτά, στο μυαλό μου είχα πραγματικά πρόσωπα. Ανθρώπους που γνώρισα ή για τους οποίους διάβασα και άκουσα από αυτόπτες μάρτυρες. Απέφυγα όμως να συμπεριλάβω τέτοια στοιχεία γι’ αυτά τα πρόσωπα που θα επέτρεπε σε κάποιον να τα αναγνωρίσει, μιας και δεν έχουν καμία σχέση με την ιστορία. Και το διευκρινίζω, όπως κάνω και στην πρώτη σελίδα του βιβλίου: «Εάν ο αναγνώστης αναγνωρίσει ομοιότητες με πραγματικά πρόσωπα, αυτό δεν μπορεί παρά να είναι τυχαίο».
– Πού αποδίδεις το γεγονός ότι ένα τέτοιο κραυγαλέο, αλλά και τόσο μυστηριώδες γεγονός έχει ουσιαστικά μείνει στην ιστορική αφάνεια; Αυτό είναι ένα ακόμα μυστήριο γύρω από την Πτήση CY284. Υπάρχουν ελάχιστες αναφορές, οι περισσότερες στρατευμένες στον πόλεμο προπαγάνδας που ξέσπασε μετά το 1970 μεταξύ Μακαριακών και Γριβικών. Πιστεύω ότι οφείλεται σε μια σειρά από λόγους: στη λογοκρισία που είχε επιβάλει στην Ελλάδα η χούντα, στο ότι η εκδοχή που επικράτησε περί απόπειρας κατά του Γρίβα «ενοχοποιούσε» τη Μακαριακή πλευρά που είχε την εξουσία και στη σπουδή που επέδειξαν οι Βρετανοί να κλείσει η υπόθεση το συντομότερο με τις λιγότερες δυνατές αποκαλύψεις. Εξ ου και ακόμη κρατούν απόρρητη την αστυνομική έκθεση που διερεύνησε τα περί βόμβας.
– Σε ποιες εικασίες σε οδήγησε η έρευνα σε σχέση με τα αίτια της ανεξήγητης μυστικοπάθειας των βρετανικών αρχών και τον μη αποχαρακτηρισμό της αστυνομικής έκθεσης, τόσες δεκαετίες μετά; Η προφανής εικασία είναι ότι προστατεύουν κάποιον ή κάποιους. Είναι συνάμα και τόσο συνομωσιολογική η εικασία αυτή, όσο η εκδοχή που πλάσαραν βρετανικές εφημερίδες λίγες μόλις ώρες μετά τη συντριβή της Πτήσης CY284, περί απόπειρας κατά του Γρίβα. Μια άλλη, λιγότερο προφανής και σαφώς λιγότερο εντυπωσιακή εικασία, θα ήταν ότι η αστυνομική έρευνα δεν βρήκε τέτοια στοιχεία που να τεκμηριώνουν είτε το εύρημα περί βόμβας των ερευνητών του αεροπορικού δυστυχήματος, είτε ότι στόχος της ήταν ο Γρίβας.
– Ούτε όμως και η κυπριακή πολιτεία φάνηκε να καίγεται να διαλευκάνει την υπόθεση… Σωστά. Ούτε η κυπριακή πολιτεία, ούτε η χούντα στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, μελέτησα τις ετήσιες εκθέσεις πεπραγμένων των Κυπριακών Αερογραμμών του 1967 και του 1968. Καμία αναφορά στη συντριβή του αεροπλάνου. Το μόνο που βρίσκεις είναι μια εγγραφή στους ισολογισμούς του το 1968 για αποζημιώσεις στις οικογένειες των μελών του πληρώματος. Από την άλλη, η χούντα πολέμησε τη φήμη για βόμβα διότι δυσφημούσε την ασφάλεια στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. Υπάρχει όμως διπλωματική αλληλογραφία μεταξύ του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών και της ελληνικής πρεσβείας στο Λονδίνο από την οποία προκύπτει σαφώς ότι η θεωρία περί βόμβας με στόχο τον Γρίβα δεν στέκει.
– Πόσο εύκολο είναι για τους συγγενείς των θυμάτων να διαχειριστούν ανατρεπτικά δεδομένα που κλονίζουν πεποιθήσεις από τις οποίες έχουν γαντζωθεί για χρόνια; Μίλησα μόνο με μια συγγενή κατά τη συγγραφή και με ακόμα έναν όταν είχα ολοκληρώσει το βιβλίο. Δεν θέλω να ισχυρισθώ ότι γνωρίζω την απάντηση στο ερώτημα. Ούτε θέλω να κάνω εικασίες για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα. Αφιερώνω το βιβλίο στα 66 αθώα θύματα κι εύχομαι να κατάφερα να επιδείξω τον σεβασμό που νιώθω για την τραγωδία που βίωσαν οι οικογένειες τους.
INFO: Η παρουσίαση του βιβλίου «Πτήση CY284» θα γίνει τη Δευτέρα 27 Ιουνίου, στις 7μ.μ. στη Δημοσιογραφική Εστία από τον δημοσιογράφο Αλέξη Παπαχελά και τον συγγραφέα Σταύρο Χριστοδούλου. Αποσπάσματα θα διαβάσει η ηθοποιός Σοφία Καλλή.
