Κωνσταντίνος Ρήγος: Χορεύοντας με τους Ιππείς, ραπάροντας με τον Χορό

Έχουν αλλάξει πολλά πράγματα από το 424 π.Χ. που ο Αριστοφάνης έγραψε τους Ιππείς, λέει ο Κωνσταντίνος Ρήγος, αλλά πιστεύει πως τα βασικά θέματα που κυριαρχούν στα έργα του -η διαφθορά, η  αλαζονεία της εξουσίας, η δύναμη, του χρήματος, η χειραγώγηση και η απουσία του ορθού λόγου- δεν θα αλλάξουν ποτέ γιατί είναι στο DNA του ανθρώπου.

Μιλήσαμε λίγες μέρες μετά τις παραστάσεις των «Ιππέων» στην Επίδαυρο και λίγο προτού έρθει με το Εθνικό Θέατρο στην Κύπρο, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος. Είναι η δεύτερη φορά που έρχεται στο νησί μας ως σκηνοθέτης, μου θυμίζει. Πριν από πέντε χρόνια σκηνοθέτησε για τον ΘΟΚ το έργο «Μια ζωή την έχουμε», το οποίο έτυχε μεγάλης αποδοχής από το κοινό. Ως χορογράφος, παρουσίασε επίσης εδώ τον «Καρυοθραύστη». Οι «Ιππείς» είναι η πρώτη σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Ρήγου που ανεβαίνει στην Επίδαυρο, αλλά και η πρώτη του φορά που σκηνοθετεί Αριστοφάνη. 

-Πώς υποδέχθηκε το κοινό την παράσταση στην Επίδαυρο; Ήταν ένα θέατρο γεμάτο μάσκες. Στην αρχαιότητα με μάσκες παιζόντουσαν οι ρόλοι, ενώ τώρα ήταν το κοινό με μάσκες… Παρόλα αυτά, το γέλιο ήταν έντονο και η μάσκα δεν μπορούσε να το κρύψει. 

-Έπειτα από τις καραντίνες και τον εγκλεισμό, ο κόσμος διψούσε για θέατρο… Όχι μόνο το κοινό αλλά και οι ηθοποιοί, οι χορευτές, οι τραγουδιστές, όλοι ήθελαν πολύ να έρθουν ξανά σε επαφή και να δημιουργήσουν μεταξύ τους τον δίαυλο επικοινωνίας. 

-Αντιμετωπίσατε ως πρόκληση το γεγονός ότι θα πηγαίνατε για πρώτη φορά στην Επίδαυρο ως σκηνοθέτης; Ναι, ήταν μια πρόκληση, ταυτόχρονα είχα και μια αγωνία. Με ενδιέφερε πολύ να «διαβάσω» τον Αριστοφάνη και όχι να κάνω μια εμπνευσμένη από τον Αριστοφάνη παράσταση. Είναι ένα έργο που ανεβαίνει πολύ σπάνια γιατί είναι δύσκολο, και ο χορός και οι ρόλοι στην εξέλιξη τους έχουν δυσκολίες. Οπόταν για μένα η πρόκληση του να τοποθετήσω τον χορό ενεργό μέσα στο έργο ήτανε και το μεγάλο μου στοίχημα. Επειδή συνδυάζω την ιδιότητα του χορογράφου και του σκηνοθέτη, ήθελα πολύ ο χορός στο έργο να είναι μια πρόταση. Αυτή η αγωνία λοιπόν με έκανε να ερευνήσω, να ψάξω και τελικά να καταλήξω σ’ αυτό που παρουσιάζουμε. Δημιουργήσαμε έναν χορό υπερδραστήριο, ο οποίος είναι πρωταγωνιστής της παράστασης. Αυτό ήταν και το πιο θετικό σχόλιο που είχαμε από το κοινό. 

-Έχετε εντάξει μια γυναίκα στον χορό μαζί με 15 άντρες ιππείς. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή; Στο έργο αυτό έλειπε η γυναίκα, και σαν ψυχοσύνθεση αλλά και σαν ένα μάτι παρατήρησης. Συνειδητοποιώντας ότι έτσι ήταν γραμμένο το έργο, αλλά επειδή ο χορός απαρτίζεται από πολλά πρόσωπα, συμβολικά ήθελα να υπάρχει και μια γυναίκα. Είναι πολύ εντυπωσιακό το ότι μια γυναίκα καταφέρνει να είναι η άλλη πλευρά ενός χορού 15 αντρών. Ήθελα λοιπόν να δείξω ότι, με έναν τρόπο, η γυναίκα μπορεί να έχει δύναμη μέσα στην εξουσία, μπορεί να είναι ενεργό μέλος μιας κοινωνίας, κάτι που συμβαίνει. Παρότι η αναλογία της είναι μικρή στα δρώμενα του έργου. Είναι μια συμβολική κίνηση για να δείξω ότι κάποια στιγμή πρέπει να σταματήσει η μικρή συμμετοχή της γυναίκας στην εξουσία, οι γυναίκες πρέπει να είναι ισότιμες στην κοινωνία.

-Πώς εξηγείτε το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στα κέντρα λήψεως αποφάσεων; Είναι αλήθεια ότι η γυναίκα είναι επιφορτισμένη με πολλά πράγματα. Νομίζω πως είναι κατάλοιπο μιας προηγούμενης εποχής. Γι’ αυτό και τον τελευταίο καιρό βλέπουμε περισσότερες γυναίκες στα κέντρα λήψεως αποφάσεων, είναι μια λογική εξέλιξη της ιστορίας. Στο μέλλον πιστεύω ότι θα αλλάξουν αυτές οι ισορροπίες. Θεωρώ ότι ήταν μια σωστή στιγμή να φανεί αυτό, γιατί είναι η στιγμή που κομβικά αλλάζει αυτή η συνθήκη, και για τις γυναίκες και για άλλους ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση στην εξουσία, όχι μόνο πολιτική αλλά και κοινωνική. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχουν υπάρξει σημαντικές γυναίκες στην ιστορία της ανθρωπότητας. 

-Έχετε κάνει διασκευή του κειμένου; Όχι, το κείμενο είναι όπως ακριβώς μεταφράστηκε από τον Σωτήρη Κακίση. Το μόνο που έχουμε κάνει εμείς είναι ότι κάποια πρόσωπα της επικαιρότητας σχολιάζονται με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Επίσης έχουμε αναδημιουργήσει κάποιες εκφράσεις από την επικαιρότητα. Ταυτόχρονα, στις παραβάσεις έχουμε προτείνει εναλλακτικούς τρόπους διαβάσματος του έργου.

-Ο Αριστοφάνης μιλά για τη δημαγωγία και τη διαφθορά το 424 π.Χ., φαινόμενα που επικρατούν και σήμερα παγκόσμια. Τελικά, η γνώση που απέκτησε η ανθρωπότητα δεν τη βοήθησε να μάθει από τα λάθη της; Νομίζω ότι είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να ξαναμάθει τα πάντα από την αρχή. Αυτό που λέμε, ότι μαθαίνω από την ιστορία, ισχύει σε ένα πολύ μικρό ποσοστό. Οι άνθρωποι έχουν το μικρόβιο του να νομίζουν ότι πρώτοι θα ανακαλύψουν κάτι, ενώ ταυτόχρονα πιστεύουν ότι θα γιατρέψουν τα λάθη των άλλων, πράγμα που δεν συμβαίνει. Δηλαδή τα λάθη παραμένουν λάθη και τα κακά δεν γιατρεύονται. Ο άνθρωπος νομίζει πάντα ότι θα μπορέσει να τα καταφέρει. Είναι σαν ένα στοίχημα που βάζει με τον εαυτό του, από τη γέννησή του μέχρι τον θάνατό του. 

-Υπάρχει η πεποίθηση ότι τα έργα του Αριστοφάνη είναι διαχρονικά. Μήπως τελικά εμείς οι σύγχρονοι μείναμε παλιοί; Θα μπορούσαμε να το πούμε αυτό. Σίγουρα έχουν αλλάξει πολλά πράγματα από τότε μέχρι σήμερα, αλλά τα βασικά θέματα που απασχολούν τα έργα του Αριστοφάνη δεν έχουν αλλάξει ούτε θα αλλάξουν ποτέ, επειδή είναι στο DNA του ανθρώπου.

-Σε τι διαφέρουν οι «Ιππείς» του 424 π.Χ. από τους σημερινούς νέους της Αθήνας; Η «Ιππείς» του 424 ήταν μια τάξη ανθρώπων η οποίοι ενδιαφέρονταν πολύ για το έθνος, για την πατρίδα. Είχαν έντονη την ανάγκη να υπηρετήσουν τα κοινά. Ταυτόχρονα τους ενδιέφερε πολύ η σωματική διάπλαση, το κάλλος, τα μακριά μαλλιά τους. Ασχολούνταν πολύ με τη γυμναστική και την εκπαίδευση για τον πόλεμο. Δεν βρίσκω μεγάλη διαφορά με τους σημερινούς νέους. Σήμερα οι νέοι ενδιαφέρονται για τα κοινά με έναν διαφορετικό τρόπο διεκδίκησης, ίσως, αλλά και για το φαίνεσθαι, όπως διαμορφώνεται πια μέσα από τα σόσιαλ μήντια. Είναι η διαμόρφωση μιας εικόνας, πραγματικής είτε πλασματικής, την οποία όμως θέλουν να κοινοποιήσουν, είναι ένα είδος ναρκισσισμού.

-Στον χορό των Ιππέων χρησιμοποιείτε το ραπ, κάτι που γίνεται από ένα άτομο. Πόσο δύσκολο είναι να ραπάρουν οι 16 ηθοποιοί του χορού; Είναι δύσκολο και ταυτόχρονα πολύ εντυπωσιακό. Όταν το σκεφτήκαμε στην αρχή, είπαμε ότι είναι μια τρέλα. Τελικά, το πάθος του κάθε ιππέα ξεχωριστά, του κάθε ηθοποιού στον χορό, ήταν τέτοια που δημιούργησε μια πολύ εντυπωσιακή εικόνα. Ο τρόπος εκφοράς στο ραπ ταιριάζει απόλυτα στον Αριστοφάνη, γιατί και ο Αριστοφάνης έχει μια ταχύτατη εκφορά λόγου. Αυτή η αντιστοιχία λειτούργησε οργανικά στο έργο.

-Ποιο είναι το ζητούμενο κάθε φορά που παρουσιάζετε μια δουλειά, στον χορό, στο θέατρο, στα εικαστικά; Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να δημιουργήσω έναν ολοκληρωμένο κόσμο. Δηλαδή να κάνω αυτό που θα έλεγε κανείς ολικό θέατρο. Να φτιάξω έναν κόσμο τέτοιο που να μπαίνει μέσα ο θεατής και απολαμβάνει αυτή την αίσθηση επικοινωνίας και αλήθειας που σου δίνει μια παράσταση. 

-Πώς βιώσατε τον τελευταίο χρόνο της πανδημίας; Η αλήθεια είναι πως αυτή την περίοδο δουλεύαμε συνεχώς. Στο μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής όπου είμαι διευθυντής, δημιουργούσαμε συνεχώς έργα που ανέβαιναν και διαδικτυακά. Στο πρώτο λοκντάουν μείναμε μέσα, ήταν ένα αναγκαστικό στοπ που λειτούργησε πολύ θετικά στο να επαναπροσδιοριστούν πολλά πράγματα και να δημιουργήσουμε μια νέα διέξοδο, έναν άλλο τρόπο κατάκτησης πραγμάτων. Στη συνέχεια όμως δουλέψαμε εντατικά στο μπαλέτο της Λυρικής. 

-Ξεκινήσατε την πορεία σας στον χώρο της τέχνης ως χορευτής και χορογράφος. Αντιμετωπίσατε προκατάληψη ως αγόρι που έγινε χορευτής; Όχι, καθόλου. Βρέθηκα σε ένα περιβάλλον που από την αρχή ήταν πολύ θετικό. Καταρχήν, το οικογενειακό μου περιβάλλον στήριξε την απόφασή μου, που την πήρα στα 23 μου. Μην ξεχνάμε ότι η περίοδος του ’90 μέχρι το 2000 ήταν από τις πιο απελευθερωμένες περιόδους, και στον πολιτισμό και στην κοινωνία. Ήταν πιο απενοχοποιημένα τα πράγματα και πιο ελεύθερα. Νομίζω πως, με το πέρασμα στον νέο αιώνα, αρχίσαμε να στρεφόμαστε σε ένα συντηρητισμό και να γινόμαστε ξανά πιο κλειστοί. Στο ξεκίνημα μου, πάντως, έκανα αυτό που ήθελα και δεν βίωσα προκατάληψη.

-Πόσο σας έχει αλλάξει ως άνθρωπο ο χορός; Με έχει καθορίσει θα έλεγα. Μέσα από τον χορό και μέσα από τα ταξίδια που έκανα λόγω του χορού και των περιοδειών, γνώρισα πολύ κόσμο, είδα πολλά διαφορετικά μέρη και ανθρώπους. Αυτό καθόρισε την κοινωνική και ηθική μου στάση απέναντι στα πράγματα. 

-Η σκηνοθεσία πώς μπήκε στη ζωή σας; Μπήκε σταδιακά και τυχαία. Την περίοδο που ήμουν στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, ως χορογράφος και διευθυντής του Χοροθεάτρου του ΚΘΒΕ, μου ζητήθηκε να σκηνοθετήσω μια παιδική παράσταση. Ήταν η πρώτη δουλειά που έκανα ως χορογράφος σκηνοθέτης και απ’ εκεί ήρθε η συνειδητοποίηση ότι είναι κάτι που με ενδιαφέρει. Μετά, το Εθνικό Θέατρο μου ζήτησε να σκηνοθετήσω μια παραγωγή, την «Μπόσα Νόβα», και κατόπιν ήρθαν πολλές δουλειές στο θέατρο με διαφορετικούς οργανισμούς και θιάσους. Οι «Ιππείς» είναι η πέμπτη δουλειά που κάνω στο Εθνικό Θέατρο και είμαι πολύ χαρούμενος γιατί είναι μια συνεργασία που κρατάει πολλά χρόνια και επανέρχεται δημιουργικά κάθε φορά.

-Θεωρείτε τον εαυτό σας χορευτή ή σκηνοθέτη; Δεν θεωρώ πλέον τον εαυτό μου ως χορευτή. Είμαι πιο πολύ ένας σκηνοθέτης που χρησιμοποιεί τον χορό ως βασικό μέσο έκφρασης, άρα γίνομαι χορογράφος, αλλά ταυτόχρονα αναζητώ διαφορετικούς τρόπους έκφρασης. Γι’ αυτό και ο λόγος, το τραγούδι ή οτιδήποτε άλλο, είναι κάτι που με ενδιαφέρει να εντάσσω στα έργα μου.

-Διάβασα ότι μεγαλώσατε σε μια οικογένεια με πολλές γυναίκες. Τι ρόλο έπαιξαν στη ζωή σας; Θα έλεγα πως, εκτός του ότι ήταν γυναίκες, υπήρξε μια αίσθηση αγάπης και αποδοχής. Αυτό έπαιξε ρόλο στο να είμαι πιο γεμάτος και άρα πιο ανοιχτός και γενναιόδωρος απέναντι στα πράγματα.

-Κάνατε πάντα στη ζωή σας ό,τι σας άρεσε ή χρειάστηκε να κάνετε και συμβιβασμούς; Δεν νομίζω ότι υπάρχει άνθρωπος που δεν έχει κάνει κάποιους συμβιβασμούς. Υπάρχουν πράγματα που νομίζεις ότι σου αρέσουν και τελικά ανακαλύπτεις ότι δεν σου αρέσουν. Υπάρχουν πράγματα που δεν σου αρέσουν και τελικά βρίσκεις σε αυτά ενδιαφέρον. Νομίζω πως είμαστε άδικοι όταν λέμε ότι κάποιος κάνει συμβιβασμούς κάνοντας πράγματα που δεν του αρέσουν. Η ζωή μου προχωρεί δημιουργικά με θετικό πρόσημο. 

-Απολαμβάνετε το γεγονός ότι δεν έχετε ρουτίνα στη ζωή σας; Δεν ξέρω τι δεν είναι ρουτίνα. Γιατί κάποιος μπορεί να πει ότι και η δημιουργία μπορεί να είναι μια ρουτίνα. Πίσω από μια δημιουργία χρειάζεται μια τρομακτική οργάνωση για να γίνει, και έμπνευση επίσης. Αυτό το στοιχείο της αγωνίας όταν ξεκινάς κάτι είναι αυτό που ουσιαστικά ακυρώνει, τελικά, την επανάληψη και αυτό που φέρνει η ρουτίνα. Όταν είσαι δημιουργός, είσαι αντιμέτωπος με τους άλλους. Το κάθε τι που κάνεις και λες κρίνεται. 

-Θα πρέπει να έχετε και αρκετό στρες, και αυτό φάνηκε και από τη δυσκολία να κλέψετε χρόνο για αυτή την συνέντευξη. Η αλήθεια είναι ότι η ζωή μου ξεκινά στις 9 το πρωί που ξυπνάω για να είμαι στο γραφείο στην Εθνική Λυρική Σκηνή, και αυτή την περίοδο τελειώνει το βράδυ στις 11:30 που τελειώνουν οι πρόβες. Η ζωή του δημιουργού δεν έχει ωράριο, είναι μια συνεχής πάλη με τις στιγμές. Μπορεί να πέσεις στο κρεβάτι σου να ξεκουραστείς, και όλο το βράδυ να είσαι ξύπνιος επειδή μια μελωδία ή μια φράση κολλάει στο μυαλό σου και σε ταλαιπωρεί. Ή μια ιδέα έρχεται την ώρα που αλλάζεις πλευρό. Είναι μια πολύ περίεργη διαδικασία η οποία δεν σε αφήνει ποτέ ήσυχο. 

-Τον τελευταίο χρόνο έγινε μια μεγάλη συζήτηση για τη σχέση μεταξύ ηθοποιών και σκηνοθετών. Εσείς πως διαχειρίζεστε την εξουσία που έχετε; Έχοντας αυτή την εξουσία ως χορογράφος και σκηνοθέτης, τα πρώτα μου χρόνια έμαθα να είμαι δημοκρατικός και να ακούω τους άλλους. Όντας δημιουργός χορογράφος, στην ομάδα μου την «Οκτάνα» ήμουν με ανθρώπους που αγαπούσα πολύ. Λειτουργούσαμε σαν μια παρέα. Έμαθα από νωρίς να σέβομαι αυτούς που είναι γύρω μου και να τους θεωρώ ανθρώπους δικούς μου. Αυτό συνεχίστηκε σ’ όλη μου την πορεία. Αυτοί που είναι απέναντι μου κάθε φορά, χορευτές ή ηθοποιοί, θεωρώ ότι είναι άνθρωποι που αξίζουν τον θαυμασμό μου και την αγάπη μου. Με αυτή μόνο τη λογική λειτουργώ για να δημιουργήσουμε κάτι καλό. Βέβαια, σε μια συνεργασία μπορεί να υπάρξουν εντάσεις ή τσακωμοί. Αν ένας μουσικός έχει ένα βιολί και το πετάει στον δρόμο, την επόμενη μέρα δεν μπορεί να το χρησιμοποιήσει. Έτσι, αν καταστρέψεις τον συναισθηματικό κόσμο του ηθοποιού, δεν μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις ούτε εσύ ούτε ο επόμενος σκηνοθέτης. Πρέπει να σεβόμαστε τους ανθρώπους επειδή είναι «όργανα» για να παράγουμε κάτι θετικό. 

-Ως διευθυντής του μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής τι πετύχατε να αλλάξετε; Αυτό που άλλαξα είναι το πνεύμα της ομάδας. Προσπάθησα να ανοίξω την ομάδα σε Έλληνες και ξένους δημιουργούς. Είναι περισσότεροι οι άνθρωποι που έρχονται να δουλέψουν με το μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Με ενδιέφερε να δημιουργήσω μια καινούργια ενέργεια και να φέρω το μπαλέτο σε μια πιο σύγχρονη αισθητική παραστάσεων. 

-Είσαστε αισιόδοξος ότι στις δύσκολες συνθήκες της κρίσης η τέχνη θα γεννήσει κάτι καινούργιο; Συνήθως αυτό συμβαίνει μετά από πολέμους. Εδώ ο πόλεμος είναι σχεδόν βιολογικός. Την εποχή που γράφτηκαν οι «Ιππείς», είναι ο μεγάλος λοιμός στην Αθήνα από τον οποίο έχουν πεθάνει εκατοντάδες. Και αυτό έχει έναν παραλληλισμό με το σήμερα. Δεν ξέρω αν αυτή η πανδημία θα γεννήσει καινούργια πράγματα, αλλά νομίζω πως θα μας κάνει να δούμε διαφορετικά τα πράγματα. 

Οι «Ιππείς» του Αριστοφάνη από το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας παρουσιάζονται σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ρήγου στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος στο Αρχαίο Θέατρο Κουρίου στις 16 και 17 Ιουλίου.  Τηλ. 7000 2414 www.soldoutticketbox.com. Καταστήματα STEPHANIS παγκύπρια, περίπτερο ΤΙΜΕ OUT στην Πάφο. 

Φιλελεύυερα, 11.7.2021.