Η Αργυρώ Μαντόγλου ακολουθεί τον παθιασμένο 23χρονο Αδαμάντιο Κοραή στο Άμστερνταμ. Έναν τολμηρό προνομιούχο έμπορο και πραματευτή, ο οποίος αναζητεί τη μάθηση και τη γνώση στην ολλανδική πρωτεύουσα, μια πόλη που «αγαπάει τα φαντάσματά της».
Ποιο ήταν το έναυσμα για να γράψετε το βιβλίο «Τρικυμίες παθών»;
Η διαπίστωση ότι ο Κοραής ήταν μια πολύπλευρη προσωπικότητα και ότι, πέρα από το προσωπείο του γέροντα ασκητικού λογίου, υπήρξε κάποτε κι αυτός ένας παθιασμένος νέος που δοκίμασε τις εμπειρίες που του πρόσφερε η εποχή του, και μάλιστα ιδιαίτερα τολμηρός και αποφασισμένος να χαράξει τον δικό του δρόμο. Επίσης, η ενασχόλησή του με το εμπόριο με ξάφνιασε και με έβαλε στη διαδικασία να ψάξω την αλληλογραφία του και τις μαρτυρίες της εποχής.
Γιατί δώσατε αυτό τον τίτλο;
Ο τίτλος προέρχεται από τη φράση «η νεότης μου εσαλεύετο από τρικυμίες παθών», που υπάρχει στην αυτοβιογραφία του Κοραή, την οποία έγραψε στη δύση της ζωής του. Αυτά τα πάθη που ταλάνισαν και σημάδεψαν τον σοφό διανοητή περιγράφονται στο δικό μου βιβλίο.
Πώς βρέθηκε ο νεαρός Κοραής από τη Σμύρνη στο Άμστερνταμ το 1771;
Ο πατέρας του τον έστειλε ως αντιπρόσωπο μιας εταιρείας με αρκετά μέλη σε άλλα εμπορικά κέντρα. Μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι πολλών μηνών με πλοίο, αλλά και στην κεντρική Ευρώπη με την επιβατική άμαξα στη συνέχεια, έφτασε στην ολλανδική πρωτεύουσα με τον βοηθό του, τον Σταμάτη Πέτρου. Στόχος τους να αγοράζουν εμπορεύματα που θα τα στέλνουν στη Σμύρνη και αντιστρόφως: να διαθέτουν στις ευρωπαϊκές αγορές προϊόντα προερχόμενα από το Λεβάντε.
Ποιες ήταν οι βασικές πηγές τις έρευνάς σας;
Σε μεγάλο βαθμό το βιβλίο μου βασίζεται στο «Γράμματα από το Άμστερνταμ» του Σταμάτη Πέτρου, καθώς και στην έρευνα του J. Slot «Korais in Amsterdam», αλλά κυρίως στις επιστολές και στα γραπτά του ίδιου του Κοραή, όχι μόνο της συγκεκριμένης εποχής αλλά και μεταγενέστερες επιστολές.
Σε ποιο βαθμό τον επηρέασε η επαφή του με διανοούμενους και ρεύματα της εποχής εκείνης;
Την εποχή που ο Κοραής φτάνει στο Άμστερνταμ κυριαρχεί ένα προεπανασταστικό κλίμα, καθώς βρισκόμαστε λίγο πριν το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης. Οι νέες ιδέες κυκλοφορούσαν, καθώς και τα βιβλία του Βολταίρου, του Ντιντερό και άλλων Γάλλων στοχαστών. Ο ίδιος μέσα από τους δασκάλους του έρχεται σε επαφή με κύκλους διανοουμένων και γίνεται κοινωνός ενός νέου τρόπου σκέψης αλλά και ηθών. Αυτή η ελευθερία κινήσεων του δίνει την ευκαιρία να αποκτήσει καινούργιες εμπειρίες και να ζήσει με έναν αλλιώτικο τρόπο ζωής, που συνέβαλε στον εκδυτικισμό του και στην απαλλαγή του από τις συνήθειες και τις προκαταλήψεις του συνεσταλμένου Ανατολίτη.
Τι θαυμάζετε στον χαρακτήρα του νεαρού Κοραή, προτού γίνει ο λόγιος που γνωρίζουμε;
Την εντιμότητά του, την καθαρότητά του αλλά και την αποφασιστικότητά του να μη χάσει την ευκαιρία που του δίνεται να λάβει τη «δυτική παιδεία» με όσα έχει να του προσφέρει η ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, καθώς και τις αντιφάσεις που διακρίνουμε στην προσωπικότητά του. Το γεγονός ότι δεν αρκέστηκε στον ρόλο που του έδωσαν οι γονείς και οι συνέταιροί του, τον ρόλο του προνομιούχου εμπόρου και πραματευτή, αλλά αναζήτησε τη μάθηση, τη γνώση και τον «φωτισμό» εκεί στη Δύση. Βλέπουμε από νωρίς την έννοια του για τη γλώσσα, το μέλημά του για τον εμπλουτισμό της με λέξεις αρχαίας ελληνικής προέλευσης, και τον «καθαρισμό» της από τις τούρκικες, τις ιταλικές και τις αρβανίτικες.
Το Άμστερνταμ σας απασχόλησε και στο προηγούμενο βιβλίο σας, το «Σώμα στη βιτρίνα». Τι σας γοητεύει σ’ αυτή την πόλη;
Στο Άμστερνταμ αισθάνεσαι την έντονη παρουσία της Ιστορίας, ωστόσο είναι πόλη κατά κάποιον τρόπο προσιτή, όχι μακρινή και άφταστη, όπως άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Αισθάνεσαι ότι δεν είναι δύσκολο με «χρονικά άλματα» να «συναντηθείς» με το παρελθόν. Τριγυρνώντας στους δρόμους και στα κανάλια της νομίζεις ότι βρίσκεσαι στην «πόλη με τις ιστορίες» και στην επόμενη γωνιά θα αποκαλυφθεί και μια καινούργια. Έτσι τουλάχιστον ένιωθα εγώ την εποχή που έγραφα αυτά τα δυο βιβλία.
Σ’ αυτή την πόλη νιώθω τον χρόνο να υπερβαίνει τον ανθρώπινο χρόνο. Στο Άμστερνταμ η παρουσία του Ρέμπραντ, του Καρτέσιου, του Βολταίρου, του Κοραή μας, αλλά και τόσων και τόσων ανώνυμων αντρών και γυναικών που δεν είχε θέση γι’ αυτούς η Ιστορία, συνθέτουν την ατμόσφαιρα μιας πόλης που ενίοτε σε υποχρεώνει να επιστρέψεις, επειδή, όπως γράφω και στο βιβλίο μου, «αγαπάει τα φαντάσματά της».
Πώς ερμηνεύτε το γεγονός ότι στο Άμστερνταμ ανθούν οι τέχνες αλλά και η πορνεία;
Πρόκειται για εμπορικό, κοσμοπολίτικο κέντρο αλλά και λιμάνι, όπου εκείνη την εποχή όλα κυκλοφορούσαν ελεύθερα, όπως και η τυπογραφία, οι σχολές ζωγράφων με την παραγωγή σπουδαίων έργων τέχνης, η όπερα, πλήθος περαστικών καλλιτεχνών και διανοουμένων αλλά και πλούτος. Είναι φυσικό σε μια τέτοια πόλη, δεδομένης και της περίφημης «ελευθεριότητας» των Ολλανδών, να υπάρχει χαλάρωση των ηθών, μέσα στη γενικότερη ελευθερία των συναλλαγών και της διακίνησης ιδεών – καταφύγιο πολλών εμπόρων, διανοουμένων και καλλιτεχνών, αλλά και ανέστιων, φτωχών γυναικών.
Φιλελεύθερα, 11.4.2021.
