Ο Παναγιώτης Μιχαήλ συνεχίζει την έρευνά του στο θέμα των μεταβατικών περιόδων, κατά τη διάρκεια των οποίων επανεξετάζουμε το παρελθόν και σχεδιάζουμε το μέλλον, σε προσωπικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.
– Ένα θέμα που σε απασχολεί διαχρονικά στα πρότζεκτ σου είναι το πολιτικό πρόβλημα στην Κύπρο. Αυτή είναι η αφετηρία και για την έκθεση που παρουσιάζεις στην eins; Το πολιτικό πρόβλημα αποτελεί την αφετηρία πολλών έργων μου, χωρίς να είναι το μόνο ζήτημα που με απασχολεί. Εξαιτίας όμως του παρατεταμένου αυτού προβλήματος, νιώθω ότι βιώνουμε μια διαρκή μεταβατική περίοδο, μια μόνιμη μετέωρη κατάσταση, αναμένοντας τους παίκτες του παιχνιδιού να κάνουν το επόμενο βήμα και να δώσουν τη λύση που θα μας πάει παρακάτω.
Με απασχολεί εν γένει το θέμα των μεταβατικών περιόδων σε προσωπικό, κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκδηλώνονται και αφορούν κάθε στιγμή της ζωής μας: Κάποιες φορές το βιώνουμε έντονα και κάποιες άλλες περνά σχεδόν απαρατήρητο. Ο χρόνος που χρειάζεται για να μεταβούμε από μια κατάσταση σε μια άλλη παράγει χώρο μέσα στον οποίο καλούμαστε να ζήσουμε για κάποιο διάστημα. Είναι η στιγμή που επανεξετάζουμε το παρελθόν, σχεδιάζοντας το μέλλον. Είναι περίοδος με έντονα και αντικρουόμενα συναισθήματα που το ένα διαδέχεται το άλλο. Συναισθήματα σύγχυσης και ευφορίας, θυμού και ανακούφισης, καχυποψίας και χαράς.
– Πιστεύεις ότι είναι ιδιαίτερα επίκαιρο τώρα το θέμα αυτό λόγω της πανδημίας; Η πανδημία είναι όντως μια μεταβατική περίοδος που την αντιλαμβανόμαστε έντονα ως τέτοια. Χωρίζει τη ζωή μας στην προ κορωνοϊού εποχή και τη μετά κορωνοϊό εποχή. Τα πάντα αλλάζουν. Έγιναν απαραίτητα αξεσουάρ η χειρουργική μάσκα και το αντισηπτικό. Η κίνηση και η συμπεριφορά μας μέσα στον δημόσιο χώρο και οι κώδικες επικοινωνίας μας με τους άλλους έχουν διαμορφωθεί ανάλογα, για το καλό της υγείας μας. Ακόμα και η συμπεριφορά μας μέσα στον προσωπικό μας χώρο έχει αλλάξει.
– Στα έργα με τίτλο «Φιλελεύθερος και Χαραυγή» ανατρέχεις σε άρθρα που συνέλεξες από τις δυο εφημερίδες την περίοδο 2015-2016, του πρώτου γύρου διαπραγματεύσεων. Με ποιο κριτήριο επέλεξες τα άρθρα; Ανέκαθεν, το πολιτικό κυρίως άρθρο αποτελούσε για μένα πηγή έμπνευσης και εργαλείο για την παραγωγή εικαστικού έργου. Μου κινητοποιεί το ενδιαφέρον η πεπερασμένη έκταση που έχει, μέσα στην οποία συμπυκνώνονται πολλές και διαφορετικές, εμφανείς και αθέατες πτυχές του θέματος. Με εξιτάρει το ειδικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται και το προσωπικό ύφος που υιοθετείται από κάθε αρθρογράφο για την παράθεση των γεγονότων και την τεκμηρίωση θέσεων.
Για το συγκεκριμένο έργο επέλεξα να συλλέξω άρθρα από δύο ιστορικές εφημερίδες, τον Φιλελεύθερο και τη Χαραυγή, που προσεγγίζουν το Κυπριακό από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Κριτήριο για την επιλογή ενός άρθρου ήταν να συνοδεύεται από φωτογραφία με τους δύο ηγέτες, τους Αναστασιάδη και Ακιντζί, μαζί.
Ακολούθως, ζήτησα από τους υπεύθυνους γραφίστες των δύο εφημερίδων να μου δώσουν πληροφορίες για το μέγεθος των γραμμάτων των τίτλων και υποτίτλων των άρθρων, όπως και για τη γραμματοσειρά στην οποία γράφτηκαν. Οι πληροφορίες αυτές δόθηκαν σε άλλους δύο σχεδιαστές οι οποίοι υπολόγισαν το εμβαδό του κάθε γράμματος που περιεχόταν στους συγκεκριμένους τίτλους και υπότιτλους. Υπολόγισα, με τη σειρά μου, το εμβαδό του κάθε τίτλου και υπότιτλου, πρόσθεσα όλα τα εμβαδά και παρήγαγα ένα συνολικό εμβαδό που καταδείκνυε την έκταση που καταλάμβανε το θέμα των συνομιλιών μεταξύ των δύο πλευρών μέσα στον χώρο των δύο εφημερίδων ξεχωριστά.
– Στο βίντεο «Α Door and Six Hearbeats Away» εστιάζεις σ’ ένα σπίτι στην Πράσινη Γραμμή. Τι σου προκάλεσε το ενδιαφέρον σ’ αυτό το σπίτι; Η μπροστινή πλευρά του σπιτιού αυτού εφάπτεται της νεκρής ζώνης. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, η είσοδος από την κύρια είσοδο απαγορεύεται στους ενοίκους του, οι οποίοι αναγκάζονται να χρησιμοποιούν την πίσω αυλή για να εισέλθουν στο σπίτι. Αυτό συμβαίνει σε πολλά σπίτια που βρίσκονται στην Πράσινη Γραμμή. Έχει ενδιαφέρον το πώς, μέσα σε αυτή τη ρευστή κατάσταση του στάτους κβο, έχει διαμορφωθεί το σπίτι αυτό. Πώς έχουν αναδομηθεί ή / και ιεραρχηθεί εκ νέου οι χώροι του για να ξαναγίνουν λειτουργικοί.
– Για το έργο αυτό συνεργάστηκες με τη συγγραφέα Μαρία Πετρίδη. Πώς προσέγγισε το θέμα; Της έδωσα παραγράφους από μυθιστορήματα που περιέγραφαν καιρικές συνθήκες, και ειδικότερα τις στιγμές πριν να ξεσπάσει μια μπόρα. Βρίσκω αυτές τις περιγραφές συναρπαστικές γιατί εμπεριέχουν την έννοια της αναμονής, του διαστήματος που διανύουμε περιμένοντας την αλλαγή μιας συνθήκης. Συζήτησα το ζήτημα της αναμονής με τη Μαρία, προσκαλώντας τη να γράψει κάτι δικό της χωρίς να έχει δει προηγουμένως το βίντεο. Ακολούθως, συνέδεσα το βίντεο με το κείμενό της. Με ενδιέφερε να δω τη νέα αφήγηση που παράγεται μέσα από τη σύνδεση δύο ξένων μεταξύ τους στοιχείων, τα οποία όμως πραγματεύονται το ίδιο θέμα.
– Η πανδημία έπληξε ιδιαίτερα τους ανθρώπους του Πολιτισμού. Υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές στην Κύπρο για την υποστήριξη του έργου των καλλιτεχνών; Η Ann Philbin, διευθύντρια του μουσείου Hammer στο Los Angeles, είπε κάποτε ότι «αυτό που κάνει έναν τόπο πολιτιστικά συναρπαστικό δεν είναι ο αριθμός των συλλεκτών έργων τέχνης, γκαλερί ή πολιτιστικών ιδρυμάτων που διαθέτει. Είναι το πόσοι καλλιτέχνες εργάζονται εκεί. Οι καλλιτέχνες δημιουργούν και ενεργοποιούν την καλλιτεχνική σκηνή». Αυτό συμβαίνει εδώ και πολλά χρόνια στην Κύπρο. Πολλοί Κύπριοι επιλέγουν το επάγγελμα του καλλιτέχνη. Δούλευαν και δουλεύουν σκληρά, συμμετέχοντας ενεργά στην ανάπτυξη των τεχνών στο νησί και βάζοντας την Κύπρο στον παγκόσμιο πολιτιστικό χάρτη.
Πρόσφατα, και παρά την κρίση του 2013, νέοι καλλιτέχνες και θεωρητικοί –που επέστρεψαν στην Κύπρο μετά το πέρας των σπουδών τους στο εξωτερικό– δημιούργησαν μια έντονη δραστηριότητα στο νησί. Συστήνουν εικαστικές ομάδες, ανοίγουν εναλλακτικούς εκθεσιακούς χώρους, οργανώνουν εκθέσεις με άλλους ντόπιους και ξένους καλλιτέχνες, ενώ εκθέτουν και στο εξωτερικό. Έχουμε πλέον και θεωρητικούς τέχνης που –με τα κείμενα και τις κριτικές τους– συμμετέχουν ενεργά στην καλλιτεχνική ανάπτυξη του τόπου.
Αυτές οι δράσεις συνεχίζονται μέσα στο χάος της πανδημίας. Είναι πολύ δύσκολες οι συνθήκες, αν αναλογιστούμε ότι οι πλείστοι των νέων αυτών επαγγελματιών, αλλά και πολλών παλαιότερων, βιοπορίζονται μόνο από την τέχνη τους. Η μηδαμινή αγορά και η ελλιπής στήριξη από το κράτος δοκιμάζουν τα όρια και τις αντοχές της καλλιτεχνικής κοινότητας. Τη γονατίζουν.
-Μέσα από ποιες δομές μπορεί να ενισχυθεί η καλλιτεχνική κοινότητα; Για να συνεχιστεί αυτή η έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα και να αναπτυχθεί περαιτέρω, χρειάζεται ουσιαστική στήριξη από την πολιτεία, η οποία θα πρέπει να πάρει μέτρα για τη δημιουργία των κατάλληλων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών. Να δημιουργηθεί αγορά. Να δοθούν, για παράδειγμα, ισχυρά κίνητρα στον Κύπριο και την Κύπρια πολίτη ώστε να ενθαρρυνθούν να αγοράζουν έργα σύγχρονης τέχνης. Να βελτιωθεί το σύστημα χορηγιών από το υπουργείο: να αναγνωριστεί ο κόπος που καταβάλλει ο / η εικαστικός όταν παράγει έργο και να συμπεριληφθεί στις χορηγίες ένα ποσό για τον μισθό τους. Από πού περιμένει το κράτος να αντλούν χρήματα οι καλλιτέχνες για να ζήσουν; Μήπως, να ενταχθούν και αυτοί / αυτές στο σύστημα διαφθοράς που αναπτύσσεται στον τόπο μας με ραγδαίους ρυθμούς;
* Η έκθεση του Παναγιώτη Μιχαήλ «Humming in non-linear time» στην γκαλερί eins της Λεμεσού, θα διαρκέσει ως τις 12 Ιουνίου – τηλ. 99522977.
Φιλελεύθερα, 30.5.2021.
