Αλεξάνδρα Γαλανού: Η ποίηση είναι σαν μια λάμπα θυέλλης στο σκοτάδι

Μεγαλώνοντας δίπλα στη γνωστή ποιήτρια Ναδίνα Δημητρίου, η Αλεξάνδρα Γαλανού «συμβίωνε» μια ζωή με την ποίηση.

Όπως λέει η ίδια, δεν γράφει ποιήματα για να στείλει μηνύματα, αλλά για να μοιραστεί σκέψεις και μια κριτική ματιά πάνω σε αυτά που συμβαίνουν γύρω της, στον τόπο μας  και την κοινωνία. Η βραβευμένη ποιήτρια μιλά επίσης για τον Αλέξη Γαλανό και τη μεγάλη αγάπη της για την Αμμόχωστο.

Συναντηθήκαμε στο σπίτι  της στην Έγκωμη ένα χειμωνιάτικο πρωινό, φορώντας μάσκες και κρατώντας αποστάσεις. Ήταν χαρούμενη γιατί την προηγούμενη μέρα γεννήθηκε ο εγγονός της στην Αθήνα. Μου λέει πόσο δύσκολο είναι που δεν μπορεί να ταξιδέψει και να είναι κοντά στα παιδιά της. Στο γραφείο της έχει μια σειρά με ποιητικές της συλλογές που μεταφράστηκαν στα γαλλικά, ιταλικά και βουλγαρικά. Εκτός από την ποίηση, είναι λάτρης της τέχνης. Παντού σ’ όλο τον χώρο είναι διάσπαρτα έργα Κυπρίων, Ελλαδιτών και ξένων καλλιτεχνών.

Σπούδασε Κοινωνιολογία στη Νέα Υόρκη κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στον ίδιο κλάδο με ειδίκευση στη Κοινωνική Ψυχολογία. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της, συμπλήρωσε κύκλο μαθημάτων στη Γαλλική Λογοτεχνία. Το 2003 πήρε το Βραβείο Ποίησης Κώστα Μόντη, ενώ οι δυο τελευταίες ποιητικές της συλλογές «Στις γωνιές των λέξεων» και «Παρενθέσεις και εισαγωγικά» ήταν στη βραχεία λίστα για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2009 και 2017.

– Πώς βιώνετε την περίοδο της καραντίνας; Η πρώτη περίοδος του εγκλεισμού ήταν μια άγνωστη και πρωτόγνωρη συνθήκη. Είχε και μια γοητεία για όσους καταφέραμε να παραμείνουμε υγιείς. Ήταν άνοιξη και προσβλέπαμε ότι το καλοκαίρι θα ήταν καλύτερα. Αυτή τη φορά βρίσκω ότι είναι πιο κουραστικός ο εγκλεισμός, είναι πιο γνώριμο αυτό που ζούμε και πιο απελπιστικό. 

– Πώς περνάτε τον χρόνο σας; Είμαι μόνη μου στο σπίτι μετά που έχασα τον Αλέξη, όμως για συντροφιά έχω τα βιβλία, τα ποιήματά μου. Έγραφα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μάλιστα έγραψα και ένα ποίημα για την πανδημία. Αγαπώ πολύ το θέατρο και παρακολουθώ τακτικά παραστάσεις και την εξέλιξη των θεατρικών ομάδων. Ο πολιτισμός περνά μεγάλη κρίση. Γνωρίζω από πρώτο χέρι τα προβλήματα των ανθρώπων του πολιτισμού, και λόγω του ότι η κόρη μου Νέδη Αντωνιάδη είναι μέλος της ομάδας ΣΕΖΟΝ Γυναίκες. Τον Νοέμβριο έκαναν μια υβριδική παράσταση με πολύ κόπο, την οποία ανέβασαν μόνο μια φορά, ήταν μαζί πρεμιέρα και τελευταία παράσταση. Αυτή την περίοδο παρακολουθώ σε live streaming παραστάσεις από την Ελλάδα. Το θέατρο ικανοποιεί και μια ανάγκη επικοινωνίας. Αυτό που μου λείπει από το ζωντανό θέατρο είναι η συζήτηση με κάποιον που είδαμε μαζί μια παράσταση. Είναι μια πολύ μοναχική εμπειρία το live streaming. 

– Πιστεύετε ότι θα μας αλλάξει η πανδημία; Μόνο ο χρόνος θα δείξει. Σίγουρα άφησε και θα αφήσει τα σημάδια της στην ψυχοσύνθεσή μας. Ίσως όμως να είναι και μια ευκαιρία να δούμε τα θετικά. Έγραψα σε ένα ποίημα ότι είναι μια ευκαιρία να γνωρίσουμε ξανά τον εαυτό μας. Αυτό μπορεί στο μέλλον να μας ωφελήσει. Τίτλος του ποιήματος «Αυτοεξομολόγηση»:

 «Είναι καιρός να ξαναγνωριστούμε τώρα ή ακόμη να γνωριστούμε για πρώτη φορά / γιατί πολύ σε εγκατέλειψα / έλα να συνομιλήσουμε με τις αναμνήσεις μας / να θυμηθούμε ξανά τη ζωή στη μικρή πόλη των παιδικών μας χρόνων, / να μαζέψουμε τις σκόρπιες σκέψεις μας που τις καταβρόχθισε η οχλοβοή της καθημερινότητας. / Ίσως χρησιμοποιήσουμε και κάποιο χρόνο για ένα ταξίδι, / έστω  φανταστικό μέσα σε όνειρο που θέλουμε να ζήσουμε. / Ξέρω θα γεμίσει η ζωή αναβολές. / Δεν είναι πάντα αυτό κακό, / ίσως έπρεπε να τραβήξουμε φρένο στους γοργούς ρυθμούς της μέρας. / Εκεί που χάσαμε την ουσία των πραγμάτων και χωρίς να σκεφτόμαστε βάζαμε στόχους και προχωρούσαμε. / Καλύτερα να αυτοεγκλωβιστούμε τώρα και να κάνουμε ένα ταξίδι αυτογνωσίας. / Μπορεί να μη νικήσουμε τον εχθρό που παραμονεύει / αλλά σίγουρα θα γνωρίσουμε καλύτερα τον φίλο που είναι δίπλα μας και τον είχαμε χάσει από καιρό».

– Η μητέρα σας η Ναδίνα Δημητρίου ήταν γνωστή ποιήτρια της γενιάς της. Αυτή σας μύησε στην ποίηση; Η ποίηση ήταν μέρος της ζωής μας και της καθημερινότητάς μας. Θυμάμαι τη μητέρα μου με ένα χαρτί στο χέρι, να θέλει να μοιραστεί μαζί μας αυτά που έγραφε. Συνήθως έδειχνα μεγάλο ενδιαφέρον να ακούω τα ποιήματά της. Εγώ την έσπρωξα να βγάλει προς τα έξω την πρώτη της ποιητική συλλογή. Νιώθω ότι, αν υπάρχει μια μικρή ποιητική φλέβα μέσα μου, την έχω κληρονομήσει από τη μητέρα μου. «Με την ποίηση συζούσαμε μια ζωή» γράφει σε ένα στίχο της.

– Είστε βέρα Σκαλιώτισσα. Ωστόσο αγαπήσατε και την Αμμόχωστο λόγω του συζύγου σας. Στη Λάρνακα μεγάλωσα, πήγα σχολείο. Την αγαπώ και έχω στενούς δεσμούς μ’ αυτή την πόλη. Έλεγα πάντα στον Αλέξη πως αυτό που μας ενώνει είναι το πάθος μας με τη θάλασσα, το ότι είμαστε και οι δυο παράλιοι. Και μετά από 37 χρόνια με τον Αλέξη, έγινα και Αμμοχωστιανή. Ο πόνος είναι κοινός για όλους μας, αλλά εγώ πονώ περισσότερο γιατί ήταν η ζωή μας με τον Αλέξη. Δεν έζησα στην Αμμόχωστο, όμως την αγάπησα μέσα από εκείνον.  

– Έχετε γράψει ποιήματα με τη μορφή επιστολών προς την Αμμόχωστο. Μέσα από τους στίχους βγαίνει η οπτική σας για την πόλη; Ναι, το πρώτο που έγραψα το 2015 δείχνει πώς βλέπω το θέμα:

«Αγαπημένη χρόνια τώρα σκέφτομαι να σου γράψω τούτο το γράμμα για να σου ζητήσω συγγνώμη. / Για τα όσα σου κάναμε, / για τη φυγή μας, την εγκατάλειψη, τον πόνο που σου προξενήσαμε και την καταστροφή. / Είναι φορές που σκέφτομαι ότι εσύ θυσιάστηκες για να γράφουμε εμείς τραγούδια και ποιήματα ερωτικά στο όνομά σου. / Και έπειτα είναι και αυτοί που ασέλγησαν στο σώμα σου εκεί στην άκρη της θάλασσας. / Και είναι και οι άλλοι αυτοί που έκαναν φλάμπουρο τα βάσανά σου και σε χρησιμοποιούν ασύστολα. / Καιρός όμως αυτά να τελειώνουν πια κι εμείς να ξανασυναντηθούμε, να κοιταχτούμε κατάματα, να κάνουμε έναν ειλικρινή απολογισμό όπως θα έλεγαν και οι πολιτικοί μας και να προχωρήσουμε ανοίγοντας μια πύλη προς το αύριο». 

– Τι πίστευε ο Αλέξης Γαλανός για τη Αμμόχωστο; Ήταν αισιόδοξος ότι θα δοθεί στους νόμιμους κατοίκους της; Τον τελευταίο χρόνο προτού πεθάνει ήταν πολύ απαισιόδοξος. Κάποτε ήλπιζε και συνέχιζε να πολεμά ως το τέλος ο Αλέξης. Ήταν 25 χρόνια βουλευτής Αμμοχώστου και 13 χρόνια δήμαρχος. Από τότε που τον γνώρισα, η ζωή του όλη ήταν η Αμμόχωστος. Ήταν πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής του. Αγαπούσε πολύ τη θάλασσα και πέθανε το 2019, μετά από το τελευταίο του κολύμπι σ’ ένα ταξίδι στην Κω. Λυπούμαι που το λέω, η απουσία του άφησε ένα μεγάλο κενό στη ζωή μου, αλλά ίσως καλύτερα που δεν ζει τώρα για να δει πώς καταντήσαμε. Ευτυχώς δεν είδε το πικ νικ των Τούρκων στην Αμμόχωστο και τον Ερντογάν με ύφος θριαμβευτή να γιορτάζει στην παραλία της. Πίσω απ’ όλες αυτές τις εφιαλτικές σκηνές με τα πανηγύρια, τον κόσμο και τις τουρκικές σημαίες που παρακολουθούσα στην τηλεόραση, έβλεπα τον Αλέξη.  Νιώθω πολύ τον πόνο των ανθρώπων που μεγάλωσαν στην Αμμόχωστο και πήγαν να δουν τον τόπο τους, τα σπίτια τους. Αυτές οι εικόνες του Λυκείου Ελληνίδων με τα ρούχα στο πάτωμα, τα παραθυρόφυλλα που κρέμονται στη θάλασσα, οι παλιές διαφημίσεις στους δρόμους, όλα συγκλονίζουν και πονούν

– Πώς ήταν η ζωή των παιδικών σας χρόνων στη Λάρνακα; Το σπίτι που μεγάλωσα ήταν σχεδόν πάνω στις Φοινικούδες. Δυστυχώς, με την ανάπτυξη άλλαξε ο χαρακτήρας της πόλης. Πολλοί Σκαλιώτες νιώθουμε ότι μας έχουν «λεηλατήσει» την εφηβεία μας. Εκτός από τις Φοινικούδες, έχουν αλλάξει και πολλά άλλα. Μετά, ζήσαμε σε ένα σπίτι στη λεωφόρο Αρτέμιδος, που οδηγεί από την πόλη στο αεροδρόμιο. Ήταν χωματόδρομος τότε, ένθεν και ένθεν είχε ευκαλύπτους. Ανοίγαμε το παράθυρο και βλέπαμε από τη μια μεριά το Σταυροβούνι και από την άλλη, από το μπαλκόνι του δωματίου μου, τη θάλασσα. Φαντάσου πόσο έχει αλλάξει η πόλη… Ο πατέρας μου μας έμαθε την αγάπη για τον τόπο μας. Μου δίδαξε πολλά πράγματα. Αλλά και αυτός δυστυχώς πέθανε ξαφνικά στα 61 του χρόνια.

– Την περίοδο 1973-1979, τότε που ο πατέρας σας ήταν πρέσβης της Κύπρου στην Ουάσιγκτον, ήσασταν κι εσείς με την οικογένεια; Στην Αμερική ήμουν από το 1971, σπούδαζα Κοινωνιολογία και Κοινωνική Ψυχολογία. Δεν εξάσκησα το επάγγελμα της κοινωνιολόγου ή της ψυχολόγου, όμως αυτές οι σπουδές μου έδωσαν κάποια εργαλεία που με βοήθησαν στη ζωή μου, και ιδιαίτερα ως γυναίκα πολιτικού. Όταν επέστρεψα στην Κύπρο μετά τον θάνατο του πατέρα μου, άλλαξα επαγγελματική κατεύθυνση και χρειάστηκε να ασχοληθώ με τον επιχειρηματικό τομέα. Τα χρόνια των σπουδών είναι πολύ σημαντικά. Ήμουν στη Νέα Υόρκη, όπου τα πάντα συνέβαιναν. Έζησα και στην Ουάσιγκτον και στο Τενεσί. Έχω έτσι μια σημαντική εμπειρία από ένα κομμάτι της Αμερικής. Σίγουρα τα χρόνια τα φοιτητικά μάς διαμορφώνουν. 

– Πότε αρχίσατε να γράφετε ποίηση; Έγραφα από την εφηβική μου ηλικία, πιο ρομαντικά ποιήματα τότε, έχω φυλάξει μερικά. Μετά, για αρκετά χρόνια σταμάτησα να γράφω, επειδή δεν πίστευα ότι έγραφα καλή ποίηση. Η ποίηση βέβαια δεν με εγκατέλειψε ποτέ, και έτσι πήρα την απόφαση να εκδώσω την πρώτη μου ποιητική συλλογή «Ανάμεσα στο ζαφειρί και το γήινο» το 1995.

– Ήταν δύσκολο να καθιερωθείτε ως γυναίκα ποιήτρια; Δεν σκέφτηκα ποτέ ότι πρέπει να καθιερωθώ, ούτε ξέρω αν αναγνωρίστηκα ως ποιήτρια. Απλά γράφεις, έχεις κάποια έμπνευση και αγαπάς την ποίηση.

– Ένα σας ποίημα μιλά για μια δολοφονία στην Αμερική. Πρόκειται για αληθινή ιστορία; Ναι, είναι μια αληθινή ιστορία που αναφέρεται στα βιβλία της Κοινωνιολογίας και αφορά στο θέμα της αδιαφορίας του πολίτη και του φόβου να αναμειχθεί σε αυτά που συμβαίνουν γύρω του. Η ιστορία αυτή αναφέρεται σε μια γυναίκα που τη δολοφόνησαν στη Νέα Υόρκη ένα βράδυ καλοκαιριού, ενώ ο κόσμος παρακολουθούσε απαθώς από τα παράθυρα των σπιτιών τριγύρω. Αυτό δείχνει το απρόσωπο της μεγαλούπολης και την αδιαφορία για τον διπλανό σου. 

– Η διεργασία της ποιητικής γραφής είναι και μια πορεία αυτογνωσίας; Βέβαια. Από ένα συμβάν ή μια λέξη, ένα τραγούδι, αντλείς ερεθίσματα για το ποίημα. Κάποιες φορές αρχίζεις να γράφεις κάτι και ξαφνικά βρίσκεσαι κάπου αλλού και γράφεις κάτι άλλο. Μέσα από αυτή τη διαδρομή ανακαλύπτεις πτυχές του εαυτό σου που δεν ήξερες ότι υπήρχαν.

– Γιατί γράφετε ποίηση; Από ανάγκη. Είναι και ένα μοίρασμα η ποίηση. Για μένα το ποίημα είναι, μεταξύ άλλων, «κυματοθραύστης της οργής / αγκαλιά της θλίψης / λάμπα θυέλλης στο σκοτάδι» . 

– Βγαίνουν εύκολα οι στίχοι ή παιδεύεστε; Αυτή είναι η μεγαλύτερη γοητεία της ποίησης. Οι λέξεις με τυραννούν και τις τυραννώ. Έτσι βγαίνει το ποίημα. Δεν είμαι από τους ανθρώπους που τους βγαίνουν εύκολα οι στίχοι. Παιδεύομαι πολύ. Το αυθεντικό ποίημα βγαίνει μέσα από βάσανο. Κάποιος έχει πει ότι θα ήταν διαφορετικός ο κόσμος αν όλοι οι άνθρωποι έγραφαν μια φορά στη ζωή τους ένα ποίημα. Όμως από την άλλη, τελευταία γίνεται κατάχρηση της ποίησης. Υπάρχει μια τάση αυτοπροβολής. Ένα ποίημά μου με τίτλο «Αποφράς ημέρα» δείχνει πώς βλέπω κάποτε την ποιητική γραφή, ή μάλλον τον εξευτελισμό της:   

«Θα έρθει μια μέρα κάποτε/ που θα χαθεί μου είπες η έμπνευση. / Τότε οι ποιητές θα ασχημονούν με λεκτικές χειρονομίες. / Σχοινοβατώντας στις στροφές θα επιδεικνύουν στίχους σε μερικές σκηνές από ταινίες προσεχώς, χωρίς θεατές, ταξιδευτές και όνειρα. / Στην επιφάνεια των πραγμάτων θα επιπλέει η ποίηση. / Στα ράφια της επάνω θα συνωστίζεται πολυχρωμίας καλειδοσκόπιο. / Μια εσοδεία χωρίς θητεία. / Και κάπου εκεί κοντά σε μια γωνιά πνιχτά θα κλαίει ο Όμηρος».

– Έχετε δεχθεί επιδράσεις από κάποιους ποιητές; Δεν υπάρχει παρθενογένεση στην τέχνη. Σίγουρα έχω επηρεαστεί από άλλους ποιητές. Μπορώ να αναφέρω πολλά ονόματα, αλλά δεν θα ήθελα να μπω σε αυτή τη διαδικασία. Διαβάζοντας ποίηση, παίρνεις πολλά που μένουν στο υποσυνείδητο και μπορεί να βγουν κάποια στιγμή σε ένα ποίημα. 

– Παρακολουθείτε νέους Κύπριους ποιητές. Ναι, τους διαβάζω και εκτιμώ τη δουλειά πολλών. Διαβάζω και Έλληνες και ξένους. Έχω επαφή με τους Κύπριους και πάω σε πολλές ποιητικές εκδηλώσεις. Μου στέλλουν τις συλλογές τους κάποιοι και πολλές φορές νιώθω την ανάγκη να τους απαντήσω με κάποιο σχόλιο, χωρίς να σημαίνει ότι είμαι ειδήμων ή μέντορας. 

– Ένας στίχος σας λέει πως «έχει πολλά παράθυρα η ποίηση». Ναι, ανοίγει πολλά παράθυρα και στον ποιητή και στον αναγνώστη. Ένα συμβάν, μια εικόνα μπορεί να τη βλέπει διαφορετικά ο καθένας. Ο τίτλος αυτού του ποιήματος είναι «Τα παράθυρα»: 

«Πρωί και γράφει ένα ποίημα / Το απλώνει στο παράθυρο / για να στεγνώσει, / όχι στον ήλιο όμως / γιατί θέλει ακόμη να κρατήσει / λίγες σταγόνες από ενύπνιο / νύχτας που πέρασε περιπετειώδους. / Καθώς η μέρα προχωρεί / περιστέρια που περνούν / τσιμπολογούν το ποίημα. / Του αφαιρούν τα φωνήεντα / και όλα τα θαυμαστικά. / Τις παρενθέσεις και τα εισαγωγικά / αφήνουν ανέγγιχτα. / Το βράδυ επιστρέφει σπίτι / μαζεύει το απλωμένο ποίημα / και κλείνει το παράθυρο. / Ίσως το ξαναγράψει αύριο… / Έχει πολλά παράθυρα η Ποίηση».

– Γράφετε «υφαίνουμε τον χρόνο, σκορπίζουμε σύννεφα θλίψης». Σας απασχολεί το πέρασμα του χρόνου; Ναι, με απασχολεί. Τα χρόνια περνούν, αλλάζει ο τρόπος που βλέπεις τη ζωή, φεύγουν άνθρωποι αγαπημένοι γύρω σου. Η απουσία δικών μου ανθρώπων αφήνει τα σημάδια της στην ψυχή μου. Είναι ρήγματα στον ψυχισμό σου η απουσία, η απώλεια, η αγάπη, ο έρωτας. «Κάθε πρωί πληθαίνουν οι θάνατοι, λιγοστεύουν οι ζωές». 

– Τα παιδιά σας έχουν κληρονομήσει το ταλέντο σας; Όχι, τα παιδιά μου είναι επηρεασμένα από το περιβάλλον που μεγάλωσαν και το καθένα έχει τις δικές του ευαισθησίες. Ο Νικόλας έγινε σκηνοθέτης και μετά μπήκε στον τομέα του marketing, ο Χρίστος σπούδασε νομικά αλλά γράφει πεζά λογοτεχνικά κείμενα, και η Νέδη έγινε ηθοποιός. Με τα παιδιά μου μοιράζομαι την ποίηση. Ακόμη και τώρα, όταν τελειώσω ένα ποίημα τους διαβάζω τι έγραψα και ζητώ τη γνώμη τους.

– Η Κική Δημουλά έχει πει ότι ευτυχής και ποιητής μαζί δεν υπάρχει. Συμφωνείτε; Ναι, συμφωνώ. Η ευτυχία είναι στιγμές στη ζωή. Όπως η γέννηση πριν από λίγες μέρες του εγγονού μου.

Φιλελεύθερα, 14.2.2021.