Ο σκηνοθέτης και Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Φρέντερικ Αιμίλιος Χαραλαμπίδης πιστεύει ότι το θέατρο έχει την ιδιότητα να μεταβάλλει τη σκέψη μας.

Μετρημένες και καλές είναι οι παραστάσεις που έχει υπογράψει σκηνοθετικά, με κοινό παρομαστή τη βαθιά γλωσσική μελέτη, τη σαφήνεια στην απόδοση και την αισθαντικότητα στην προσέγγιση. Οι θεατές θυμούνται με συγκίνηση και νοσταλγία θεατρικές προτάσεις όπως το «Πιτσιμπούργκο», τις «Αφηγήσεις γυναικών», το «Πνεύμα». Στην πρώτη του συνεργασία με τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου, επικυρώνει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για τη σύγχρονη κυπριακή θεατρική γραφή, δοκιμάζοντας το νέο, εξομολογητικό, έργο του Αντώνη Γεωργίου «Σε κρίσιμη κατάσταση». Θέτοντας στο επίκεντρο ανθρώπους που βιώνουν οριακές καταστάσεις, ο ίδιος αντιμετωπίζει ισοδύναμα τις αντίρροπες δυνάμεις που κινούν τον άνθρωπο. Με αυτή την αφορμή καταθέτει τις σκέψεις του για το θέατρο μέσα στην υφιστάμενη συγκυρία, στη σκιά της πανδημίας αλλά και των καταγγελιών για κακοποιητικές συμπεριφορές.

– Τι σε συγκίνησε περισσότερο στο έργο αυτό; Η σκληρότητα κι η τρυφερότητά του. Αγγίζει με ισοδύναμο τρόπο αυτές τις δύο κινητήριες δυνάμεις της ανθρώπινης φύσης, που δημιουργούν και καταστρέφουν τον κόσμο. Με συγκίνησε από την πρώτη ανάγνωση. Αυτό στάθηκε αρκετό για μένα. Απ’ αυτό το σημείο ξεκίνησε και η σκηνοθετική ανάγνωση του έργου.

– Πώς θα χαρακτήριζες τον τρόπο γραφής και την κοσμοθεωρία του Αντώνη Γεωργίου; Χειρίζεται τη γλώσσα μας, το κυπριακό ιδίωμα, με μεγάλη άνεση μεταθέτοντας με τους διαλόγους του το έργο του σ’ ένα πολύ σύγχρονο επίπεδο θεατρικής επικοινωνίας. Συζητά με τη θεματολογία του τις δυσλειτουργικές κοινωνίες, που μέσα απ’ αυτές γεννιόμαστε και πολλαπλασιαζόμαστε, διασκορπίζοντας τη θλίψη απλόχερα, χωρίς να μπορούμε ούτε και στο ελάχιστο να δώσουμε, αγκαλιάζοντας, κουράγιο στον δίπλα μας, αλλά ούτε και στον εαυτό μας. Αυτή τη φορά ολόκληρη η κοινωνία πρωταγωνιστεί στον ρόλο του ασθενή που νοσεί και του οποίου η ιατρική πορεία οδεύει μονοδρομώντας στο τέλος. Παρόλα αυτά δεν είναι απαισιόδοξος ο Αντώνης. Κάποιοι τα καταφέρνουν, κάποιοι που αποφασίζουν να βγουν από τα καλούπια που άλλοι έφτιαξαν για εκείνους. Αυτοί οι τολμηροί, που θα εξέλθουν, δίνουν κουράγιο σ’ όλους τους άλλους, πως το μεγάλο βήμα δύναται να πραγματοποιηθεί ακόμη και κάτω από δυσχερείς συνθήκες.

– Πού οφείλεται το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που επιδεικνύεις για το ελληνικό και κυπριακό έργο; Δεν γίνεται εσκεμμένα. Ίσως είναι επειδή νιώθω ότι αυτή είναι και η λειτουργία του θεάτρου. Να ασχολείται δηλαδή μ’ αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, που μας αφορούν άμεσα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να επιτευχθεί και με άλλα έργα του διεθνούς ρεπερτορίου -εξάλλου ασχολήθηκα και με τέτοια έργα στο πρόσφατο παρελθόν- αλλά το κυπριακό έργο ασκεί πάνω μου μια ιδιαίτερη γοητεία. Ο τόπος μας αποκτά σταδιακά τη δική του ώριμη θεατρική φωνή κι αυτό είναι το πιο συγκλονιστικό που σημειώνεται τα τελευταία χρόνια στην κυπριακή θεατρική ζωή.

– Σημαίνει κάτι διαφορετικό για σένα το ότι η συγκεκριμένη δουλειά πραγματοποιείται υπό τη σκέπη του ΘΟΚ; Ο ΘΟΚ αγκαλιάζει το κυπριακό έργο και το αποδεικνύει με πολλούς τρόπους. Σ’ αυτό πλαίσιο εντάσσεται και το συγκεκριμένο έργο στο ρεπερτόριό του. Ανεβάζει κυπριακά έργα και στηρίζει τους Κύπριους συγγραφείς με διάφορες αξιόλογες διοργανώσεις, όπως για παράδειγμα αυτή του προγράμματος Play (σε συνεργασία με το ΚΚΔΙΘ). Το διαφορετικό είναι ότι εγώ είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ για πρώτη φορά με την εξαιρετική ομάδα ανθρώπων που στελεχώνει τον ΘΟΚ σ’ όλα τα επίπεδα της παραγωγής, είχα την ευκαιρία, μαζί με τη δική μου ομάδα συντελεστών να λάβουμε όλη τη φροντίδα που μας δινόταν απλόχερα και δημιουργησαμε έτσι ένα προστατευτικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο φέραμε σε ανάπτυξη τις ιδέες και τις υλοποιήσεις τους.

– Ποιες σκέψεις σου δημιουργεί το γεγονός ότι αυτή η συνεργασία συμπίπτει με την επέτειο των 50 χρόνων του οργανισμού; Αισθάνομαι τιμή, δέος και φόβο. Βρεθήκαμε σ’ ένα κομβικό σημείο για την ιστορία του ΘΟΚ, να κοιτάζουμε πίσω, την πορεία τόσων σπουδαίων ανθρώπων που άφησαν το στίγμα τους. Ατενίζουμε όμως μπροστά στα επόμενα χρόνια που έρχονται με αισιοδοξία, αποφασιστικότητα κι ελπίδα πιστεύοντας πως ο οργανισμός υποδέχεται με προθυμία το μέλλον. Προσπάθησα να φανώ αντάξιος στις παρακαταθήκες αυτών που πέρασαν από τις σκηνές αυτές.

– Πού εντοπίζεται η πληγή του κυπριακού θεάτρου κατά τη δική σου άποψη; Δεν μου αρέσει να μιλώ για πληγές, αλλά για ευκαιρίες, για πιθανότητες, για συναντήσεις και γι’ ανταλλαγές. Αν υπάρχει η αγάπη ως πρόθεση, κάθε πληγή επουλώνεται.

– Ποια θεωρείς τα πιο σταθερά- αδιαπραγμάτευτα μοτίβα στον τρόπο δουλειάς σου; Τη δημιουργία αγαπητικής σχέσης με τους συνεργάτες μου, ακόμη και μ’ αυτούς που για πρώτη φορά συναντώ. Το θεωρώ αναγκαίο. Για μένα το θέατρο δεν είναι δουλειά. Αν δεν αγαπώ αυτό που κάνω, επιλέγω να μην το κάνω. Νομίζω ότι αυτή την ανάγκη μου μεταφέρω στους συντελεστές της κάθε μου παράστασης. Έτσι διευρύνεται ο κύκλος της αγάπης, μεγαλώνει η οικογένεια. Δεν είναι τελικά αυτό το ζητούμενο; Να δημιουργούνται, δηλαδή, ειλικρινείς ανθρώπινες σχέσεις;

– Θεωρείς ότι βρισκόμαστε στην πιο κρίσιμη στιγμή για το κυπριακό θέατρο; Λόγω πανδημίας και μόνο, όπως εξάλλου και οι περισσότερες από τις υπόλοιπες πτυχές της καθημερινής μας ζωής, βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση. Το θέατρο στην Κύπρο βρίσκεται σε μια διαδικασία ακμής θα έλεγα. Ας μετρήσει κανείς τις παραστάσεις που δεν προλαβαίνει να παρακολουθήσει. Θα ανακάμψει και πάλι, μετά απ’ αυτή την κρίσιμη περίοδο, αυτή είναι η φύση του, το θέατρο θα συνεχίσει ν’ ανασαίνει. Υπήρχε εξάλλου πολύ πριν από εμάς και θα εξακολουθήσει να υπάρχει.

– Είναι εύκολο να αντλήσεις έμπνευση υπό την πίεση μιας δυστοπικής ατμόσφαιρας; Ναι βεβαίως, ίσως είναι και πιο εύκολο αυτή την περίοδο να κατεβείς τη σκάλα της ενδοσκόπησης και να διανύσεις την απόσταση της αποκρυστάλλωσης των επιθυμιών σου. Είσαι αναγκαστικά πιο κοντά στον πραγματικό σου εαυτό και τον υποδέχεσαι με περισσότερη άνεση χώρου ή υποχρεούσαι να τον αντιμετωπίσεις και να του δώσεις απαντήσεις σ’ όλα αυτά που σε ρωτά.

– Γενικότερα, τι σε τροφοδοτεί με έμπνευση, στόχους και προκλήσεις; Η συγκίνηση που νιώθω όταν διαβάσω ένα σημαντικό έργο κι η ανάγκη μου να βιώσω μαζί με άλλους ανθρώπους -το κοινό- το ίδιο συναίσθημα. Το θέατρο έχει την ιδιότητα να μεταβάλλει τη σκέψη αυτών που το παρακολουθούν. Δεν έχουμε υπολογίσει σωστά τη δύναμή του. Το θέατρο έχει πρωτίστως και κυρίως μια πολιτική λειτουργία κι ως μια τέτοια τέχνη οφείλει να πορεύεται. Να μην το ξεχνάμε. Μπορεί ν’ αλλάξουμε τις ζωές μας, μπορούμε να δώσουμε χώρο στην ελπίδα -μπορούμε να το δοκιμάσουμε έστω.

– Ποια είναι η σχέση σου με τον χρόνο; Θα γίνω 50 σε λίγους μήνες και το θεωρώ έως και αστείο. Νομίζω πως τα πάντα τρέχουν κι εγώ κοιτάζω αυτούς που αγαπώ για να κρατήσω τα πρόσωπα, τις κινήσεις, τα δάκτυλα των χεριών, ίσως ατόφια, στη μνήμη μου. Προσπαθώ να κάνω στάσεις στη ζωή μου, να καταγράφω, να θυμούμαι, να δίνω και να μη φοβάμαι το τέλος.

– Ποια στοιχεία του εαυτού σου πάνω στη δουλειά, στο θέατρο ή το πανεπιστήμιο, θεωρείς τα πιο ενοχλητικά; Ένα προστατευμένο περιβάλλον μέσα στο οποίο θα εργαστούμε, αυτό είναι που δημιουργώ στο θέατρο, αλλά και με τους φοιτητές μου. Όταν όμως ο άλλος δεν αντιλαμβάνεται ότι του δίνεται η ευκαιρία να είναι ο εαυτός του μέσα σε πλαίσιο φιλικό και χαλαρό και χρειάζεται τον συνεχή έλεγχο για να λειτουργήσει, με δυσκολεύει. Όταν δεν λειτουργήσει αυτή η επίθεση φιλίας όπως τη φαντάζομαι κι απογοητεύομαι, λέω πάντα, ν’ αλλάξω, να γίνω πιο αυστηρός, λιγότερο εκφραστικός. Αλλά πάλι δεν τα καταφέρνω.

– Σε συναρπάζει περισσότερο η επιστημονική ή η καλλιτεχνική σκοπιά; Είναι πολύ διαφορετικά αυτά τα δύο, απαιτούν τον δικό τους κόπο, όμως νομίζω ότι καταφέρνω να τα συνδέω. Στο ακαδημαϊκό επίπεδο αναλύω, συγκρίνω, ή χρησιμοποιώ τη δουλειά μου στο θέατρο με τρόπο που με οδηγεί σε καινούργιους τόπους. Στον χώρο του θεάτρου και των εφαρμογών του σίγουρα με συντροφεύουν στοιχεία που απέκτησα στις σπουδές μου στη θεωρία του αντικειμένου, αλλά και στοιχεία που προέρχονται από την τριβή και επαφή με τους φοιτητές μου.

– Αφήνεις τον δάσκαλο έξω από το θέατρο; Επιτρέπεις στην άλλη σου ιδιότητα να παρεισφρέει κατά τη διαδικασία των δοκιμών; Νομίζω πως δεν μπορώ να τον αφήσω έξω από το θέατρο, είναι αδύνατον. Αλλά είναι και βοηθητικό να μπαίνει σε λειτουργία ο μηχανισμός αυτός που με βοηθά να ζυγίσω, να φροντίσω, να εκφραστώ, ν’ αποφασίσω, να μιλήσω, να συμπεριφερθώ ισότιμα, να μεταδώσω την αισθητική μου και την κοσμοθεωρία μου. Είναι κοινοί χώροι η αίθουσα διδασκαλίας και η αίθουσα δοκιμών στο θέατρο.

– Το θέατρο, η τέχνη, είναι απλώς κάτι που ομορφαίνει τη ζωή μας; Το θέατρο είναι ψυχαγωγία με την πρώτη έννοια της λέξης. Θεραπεύει επίσης την ψυχή. Κι ας είναι να την περάσει μέσα από Συμπληγάδες, με απώτερο σκοπό να την κάνει καλύτερη, ομορφότερη. Τη σκέψη, την κρίση, την αισθητική, την αντίληψη.

– Ανησυχείς μήπως ο εγκλεισμός και ο παροπλισμός δημιουργήσουν μόνιμα κουσούρια στην καλλιτεχνική μας πραγματικότητα; Ελπίζω πως όχι. Το θέατρο είναι μια τέχνη και μια μορφή επικοινωνίας που ζητεί την παρουσία του δέκτη τη στιγμή που το καλλιτεχνικό συμβάν λαμβάνει χώρα. Οι μεταδόσεις θεατρικών παραγωγών ή ακόμη και ο σχεδιασμός τέτοιων που δημιουργήθηκαν και προβλήθηκαν αυτή την περίοδο, εύχομαι να είναι μια επιλογή στις πολλές που θα έχουμε στο μέλλον κι όχι η μοναδική μας θεατρική διέξοδος.

– Πιστεύεις ότι αυτή η δοκιμασία έχει δημιουργήσει συνθήκες συσπείρωσης στον καλλιτεχνικό κόσμο; Ως άνθρωποι που ασχολούνται με τον άνθρωπο, ναι, αυτές οι δυσμενείς συνθήκες θεωρώ ότι έφεραν τα μέλη της καλλιτεχνικής κοινότητας ακόμη πιο κοντά. Το μέγεθος της θεατρικής κοινότητας είναι πολύ μικρό κι όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους. Στα ευχάριστα, αλλά και στα δυσάρεστα, αυτοί που σε παρακολουθούν θα συνεχίσουν να το πράττουν. Τώρα όμως που ο εχθρός είναι κοινός φαίνονται οι ελλείψεις του παρελθόντος σε οργάνωση και μαχητικότητα. Ξεκίνησαν διάφορες δράσεις αυτή την περίοδο που μάς έφεραν πιο κοντά ως σώμα καλλιτεχνών του θεάτρου κι αυτό ελπίζω να βελτιώσει τις συνθήκες του επαγγέλματος στο μέλλον. Αλλά και το κοινό ήρθε κοντά στο θέατρο, τώρα που αντιλαμβάνεται την έλλειψη της πολιτιστικής διεξόδου και συνάμα και την αξία της. Τα πράγματα δεν είναι πια τα ίδια και θ’ αργήσουν πολύ μέχρι να σταθεροποιηθούν και ν’ αποκτήσουν πάλι μια φυσιολογικότητα. Οι λίγες διαθέσιμες θέσεις στα θέατρα μακάρι να είναι γεμάτες. Προσδοκούμε τη μέρα που οι παραστάσεις θα προσφέρονται σε όλο και πιο πολλά άτομα, που διψούν και πεθυμούν αυτή τη μορφή εμπειρίας.

– Στον ζόφο της πανδημίας ήρθαν να προστεθούν και οι καταγγελίες περί κακοποίησης στον χώρο. Ποιες είναι οι σκέψεις σου πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα; Θεωρώ την κατάχρηση εξουσίας εγκληματική σε όλες της τις εκφάνσεις. Η ηθική νομίζω δεν είναι διαπραγματεύσιμο είδος. Όπως επίσης και η ασθένεια. Αν υπάρχει, πρέπει να θεραπευθεί όταν ακόμη ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά κάποιον άλλο. Και τώρα μιλάνε οι άνθρωποι και ακούγονται τα όσα ήταν κλεισμένα πίσω από σφραγισμένα χείλη φόβου. Είναι μια λεπτή και δύσκολη υπόθεση, τραυματική για όλη την κοινωνία. Αυτοί που το τολμούν να μιλήσουν έχουν τη χροιά και την απόχρωση του ήρωα. Δεν είναι εύκολο ν’ ανοίγεις δημόσια το τραύμα. Ούτε και να μπαίνεις σε δικαστικές διαμάχες που θα κρατήσουν χρόνια, επαναφέροντας στη μνήμη τον βιασμό. Πρέπει να δημιουργηθούν οι δομές για τη στήριξη όλων, σε όλα τα επίπεδα. Τώρα και μελλοντικά.

– Σε εκπλήσσει το γεγονός ότι εμφανίζονται τέτοιες συμπεριφορές, τόσο σοβαρές και σ’ αυτή την έκταση σ’ έναν χώρο όπως είναι ο καλλιτεχνικός; Ο άνθρωπος παραμένει άνθρωπος. Με τις αρετές του, αλλά και με τις αδυναμίες του. Με τις ασθένειές του και με την ομορφιά του. Έτρεφε κανείς ψευδαισθήσεις για την αγιότητα του όποιου χώρου; Τα εγκλήματα του ανθρώπου ενάντια στον άνθρωπο γίνονταν από δημιουργίας κόσμου και θα συνεχίσουν να γίνονται. Το θέμα είναι να μπορούμε να απομακρύνουμε στο ελάχιστο τον εγκλωβισμό και την καταπίεση των ανθρώπων σε συμπεριφορές πρωτόγονες, απολίτιστες.

– Πιστεύεις ότι άλλοι εργασιακοί χώροι τη «γλιτώνουν» μόνο και μόνο επειδή δεν είναι το ίδιο προβεβλημένοι, ή όντως το πρόβλημα είναι πιο βαθύ στον συγκεκριμένο χώρο; Είμαι σίγουρος ότι δυστυχώς υπάρχουν παντού συμπεριφορές ανθρώπου προς άνθρωπο που αγγίζουν τον βαθμό του κακουργήματος. Σε οικογένειες, επιχειρήσεις, κυβερνήσεις, εταιρείες μικρές, μεγάλες, δημόσιες, ιδιωτικές. Όπου υπάρχουν άνθρωποι που επιμένουν να μπερδεύουν την όποια δύναμη τυχόν έχουν με την επιβολή της προσωπικής τους ενίοτε κι αρρωστημένης φαντασίωσης, επάνω στον οποιονδήποτε υφιστάμενό τους. Άρα, τώρα που ανοίγει αυτή η πληγή ας την καθαρίσουμε όσο πιο καλά γίνεται, ας δώσουμε τον χρόνο που απαιτείται, ας κάνουμε ως κοινωνία τα σωστά βήματα για την προστασία των πολιτών.

– Το έργο που ανεβάζεις τώρα αγγίζει αυτά τα φαινόμενα; Μιλά ακριβώς για τέτοιες συμπεριφορές, για τον εκφοβισμό που φτάνει στα όρια σεξουαλικής κακοποίησης, για θύματα που μετατρέπονται σε θύτες για να επιβιώσουν της κακοποίησης, για θύματα που εξακολουθούν να συντονίζονται στον ρυθμό της ακαμψίας τους, για θύματα που υποφέρουν ανήμπορα μπροστά στο μέγεθος των καταστροφών που δέχονται, για θύματα που ταλαντεύονται επικίνδυνα στο σχοινί της δικής τους αποτυχίας και για θύματα που επιλέγουν να επαναπροσδιορίσουν τον δρόμο τους, αντλώντας τεράστια αποθέματα δύναμης από τα τρίσβαθα της καρδιάς τους. Δεν πρέπει να χάνουμε τις ελπίδες μας. Υπάρχει πάντα η τρυφερότητα που ημερεύει την ψυχή μας και την τρέφει γαλήνη, στοργή κι αγάπη.

* «Σε κρίσιμη κατάσταση», Νέα Σκηνή ΘΟΚ, κάθε Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή, 6μ.μ. 77772717