Μια αποκρυπτογράφηση της ποικιλομορφίας και των αντιθέσεων της Αθήνας του 20ού αιώνα. Μια συνομιλία με τις γενιές που πέρασαν, σε μια προσπάθεια του Νίκου Βατόπουλου να αφήσει μια ψηφίδα στη μεγάλη τοιχογραφία της πόλης.
– Στο βιβλίο σας «Στο βάθος του αιώνα» ξετυλίγετε έναν προσωπικό χάρτη της Αθήνας; Είναι, πράγματι, το πιο προσωπικό μου βιβλίο, καθώς επιχειρώ να αποτυπώσω έναν χάρτη αστικής πατριδογνωσίας μέσα από τα βιώματα, τις μνήμες και τις αναφορές μου. Μιλάω ως ένας άνθρωπος της γενιάς μου (γεννήθηκα το 1960) που μεγάλωσε σε μια μεσοαστική γειτονιά της Αθήνας. Αλλά ταυτόχρονα μιλάω για την αστική εμπειρία εν γένει, σαν μια κοινή συνθήκη. Αυτό το κοινό βίωμα που λειτουργεί συχνά ως συνεκτικός ιστός.
–Επιχειρείτε δηλαδή μια συναίρεση του προσωπικού και του συλλογικού; Ναι, και απλώνω το βλέμμα μου σε μια πολιτισμική παρακαταθήκη, στην οποία συμπλέουν κτήρια, άνθρωποι, εκδόσεις, ταινίες, διαδρομές, αναμνήσεις. Μου αρέσει να συνθέτω εκ του μηδενός, με υλικό τη μνήμη και τους συνειρμούς που γεννά η ανάκλησή της. Ο τίτλος υπονοεί τον «βαθύ» 20ό αιώνα που ολοένα και περισσότερο ωθείται στο παρελθόν, στη χώρα της λήθης. Αυτόν ανασύρω για να κοιτάξω ξανά την πόλη από το σημείο του σήμερα, από τον χρόνο τον τωρινό, χωρίς βεβαιότητες και χωρίς διάθεση εξωραϊσμού ή απώθησης. Συνομιλώ με τις γενιές που πέρασαν και επιχειρώ να αφήσω μια ψηφίδα στη μεγάλη τοιχογραφία της πόλης.
– Τι σας γοητεύει σ’ αυτή την πόλη; Η Αθήνα με συναρπάζει ολοένα και περισσότερο, καθώς η απόσταση του χρόνου από την αρχιτεκτονική παρακαταθήκη του 19ου και του 20ού αιώνα της έχουν δώσει μια γοητευτική πατίνα. Η Αθήνα αγκαλιάζει το σύνολο του 20ού αιώνα με τρόπο μοναδικό, καθώς μπορεί κανείς να δει όλα τα αρχιτεκτονικά πειράματα, από τον φθίνοντα νεοκλασικισμό και τον εκλεκτικισμό ως την αρ ντεκό, τον πρώιμο και τον ώριμο μοντερνισμό, σε όλες τις εκδοχές τους. Η Αθήνα είναι μια υποτιμημένη μητρόπολη, αλλά θεωρώ ότι τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι έχουν περιέργεια και επιθυμία να τη γνωρίσουν και να την καταλάβουν.
– Είναι μια πόλη με πολλές αντιθέσεις; Δεν είναι εύκολη πόλη, χρειάζεται αποκρυπτογράφηση. Είναι ένα αστικό υβρίδιο, με πολλές διακλαδώσεις, έχει πολυμορφία και αντιθέσεις. Αλλά όλη η ατμόσφαιρα της Αθήνας μπορεί να γίνει κατανοητή και αποδεκτή ως κάτι πραγματικά μοναδικό, που γεννήθηκε σε αυτόν τον τόπο, που ανήκει εδώ, που ορίζεται από διαρκή κίνηση. Με συναρπάζει ο συνδυασμός της καινοτομίας και της παράδοσης, οι πόλεις ορίζονται από τις αντιθέσεις τους, και η Αθήνα είναι πλέον σε ένα σημείο ωριμότητας να περάσει σε μια άλλη κατηγορία πόλεων.
- Η οικονομική κρίση σε ποιο βαθμό επηρέασε συγκεκριμένες περιοχές της πόλης; Από το 2008 και μετά έχει μεταβληθεί η εσωτερική γεωγραφία της πόλης. Η Αθήνα υπέστη ένα σοκ. Υπήρξαν ολόκληρες περιοχές που βυθίστηκαν στην παρακμή και άλλες που διασώθηκαν. Ήταν μια ανακατανομή. Για όσους γνωρίζουν την πόλη, μπορώ να πω ότι οι περιοχές πέρα από την Ομόνοια προς τα Πατήσια, που ήταν επί δεκαετίες η ραχοκοκαλιά της μικροαστικής και μεσοαστικής Αθήνας, υπέστησαν καθίζηση, και άλλες περιοχές, όπως το Παγκράτι ή το Κουκάκι που επηρεάστηκαν λιγότερο, ίσως και να βελτιώθηκαν. Τα χρόνια πριν από την πανδημία, η αύξηση της τουριστικής κίνησης βοήθησε πολύ τις επενδύσεις στην πόλη, πολλά κτήρια αποκαταστάθηκαν και πολλές κεντρικές περιοχές ζωντάνεψαν. Η πανδημία θέτει ένα νέο ορόσημο για όλες τις πόλεις του κόσμου. Θεωρώ ότι η προοπτική για την Αθήνα είναι θετική.
– Οι εικόνες παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο αφήγημά σας για την Αθήνα. Από πού αντλήσατε το βασικό υλικό; Μελετώ την Αθήνα από τα πολύ νεανικά μου χρόνια. Τη φωτογραφίζω, μαζεύω σχετική αρθρογραφία, αρχειοθετώ το υλικό μου. Έχω επίσης μια εκτενή βιβλιοθήκη με αθηναϊκή θεματολογία και μου αρέσει επίσης να ερευνώ αρχεία και παλιές εφημερίδες. Επιπλέον, πολλοί αναγνώστες της «Καθημερινής», όπου εργάζομαι, με τροφοδοτούν με αφηγήσεις και φωτογραφίες. Συντίθεται, συνεπώς, ένα υλικό το οποίο ανασύρω και αξιοποιώ. Στο συγκεκριμένο βιβλίο στηρίχτηκα πολύ σε ατμοσφαιρικές εικόνες και στον συναισθηματικό ορίζοντα της πόλης, ανακαλώντας ανθρώπους που επέδρασαν στη διαμόρφωσή μου, αλλά και βιβλία ή κτήρια που με σημάδεψαν.
- Ποιες άλλες πόλεις του πλανήτη σάς έχουν συναρπάσει και γιατί; Έχω ταξιδέψει πολύ στην Ευρώπη, σε κάποια μέρη των ΗΠΑ και αλλού. Αλλά κυρίως στην Ευρώπη, και έχω μια μακρά και βαθιά σχέση με το Λονδίνο που με συγκινεί από νεαρή ηλικία, αρχικά μέσω της βρετανικής λογοτεχνίας, σταδιακά μέσω των μουσείων και εν γένει του πολιτισμού της καθημερινότητας. Αγαπώ επίσης πολύ την Κωνσταντινούπολη, από την οποία έλκει την καταγωγή της η οικογένεια της μητέρας μου. Το Πέρα και τις εξοχές της Πόλης έχω επισκεφθεί πολλές φορές και πάντα με συγκινούν για τις στρώσεις της μνήμης που φέρουν. Μου αρέσει επίσης πολύ η Βουδαπέστη, για το ιδιαίτερο πολιτισμικό ίχνος της Μεσευρώπης που φέρει. Ελπίζω να ταξιδέψουμε πάλι σύντομα. Υπάρχουν τόσο ωραία μέρη. Και την Κύπρο αγαπώ πολύ. Την έχω επισκεφθεί τρεις φορές.
– Ετοιμάζετε κάποια νέα έκδοση; Αυτή την περίοδο αρχίζω να γράφω το επόμενο βιβλίο μου που θα είναι πάλι αθηναϊκό, αλλά πάντα με ορίζοντα την αστική ιστορία και τη μνήμη των ανθρώπων. Θα βασίζεται σε διηγήσεις και θα επιχειρήσω να εξυφάνω έναν νέο χάρτη συλλογικής αυτογνωσίας.
Κεντρική φωτο: Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Νίκος Βατόπουλος
Φιλελεύθερα, 28.2.2021.
