Βαγγέλης Κύρης: «Ένδυμα ψυχής»

Ο διάσημος φωτογράφος-δημιουργός, σε συνεργασία με τον Anatoli Georgiev, επανέρχεται με το νέο του μεγάλο project, φόρος τιμής στο ελληνικό ένδυμα και σε μια άλλη Ελλάδα.

Οι ενδυμασίες της λαογραφικής συλλογής του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου της Ελλάδας παρουσιάζονται, για πρώτη φορά, σε μια επιβλητική φωτογράφιση-παρουσίαση από τους καλλιτέχνες, της φωτογραφίας, Βαγγέλη Κύρη, και της κεντητικής, Anatoli Georgiev, στο πλαίσιο του επετειακού προγράμματος της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος για την 200ετηρίδα της Ελληνικής Επανάστασης. Το εντυπωσιακό αποτέλεσμα, φόρος τιμής στο ελληνικό ένδυμα, όπως διαπιστώνουμε και από τις φωτογραφίες που μας παραχώρησε ο διάσημος φωτογράφος, λίγο προτού ξεκινήσουν οι επίσημες παρουσιάσεις του μεγάλου αυτού project στην Ελλάδα και στην Κύπρο, αναδεικνύει με μοναδικό τρόπο τον πλούτο και την πολυμορφία που το διακρίνει.

– Τι σε οδήγησε στο να ασχοληθείς -εδώ και δύο χρόνια-, τόσο επιστάμενα, με την Ελληνική Επανάσταση και τις ενδυμασίες της εποχής, Βαγγέλη; Τι σε ενέπνευσε σ’ αυτό; Έχοντας ήδη δρομολογήσει την έκθεση «A Voyage Within», που με μια ιδέα του Anatoli Georgiev να κεντήσει στις φωτογραφίες μου και τον ενθουσιασμό της Έρικας Βασιλείου να αγκαλιάσει την ιδέα αυτή και να την παρουσιάσει δυο φορές στην Κύπρο, στον εκθεσιακό της χώρο «thegymgallery», αποφασίσαμε να κάνουμε μια μεγάλη έκθεση στην Αθήνα. Στο ψάξιμο χώρου -που τελικά έγινε στο «Αμαλίας 36»-, επισκεφθήκαμε και το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδας, στο Μέγαρο της παλαιάς Βουλής. Εκεί ήρθαμε, για πρώτη φορά, σε επαφή με τον πλούτο και την υπεροχή των ελληνικών ενδυμασιών…

– Και πώς προχώρησε η υλοποίηση αυτού του τόσο φιλόδοξου project; Οι ίδιες οι φορεσιές έγιναν αμέσως μια τεράστια έμπνευση για μας. Τα είδαμε, όχι απλώς σαν υψηλή ραπτική αλλά «πανύψηλη». Και προσπαθήσαμε να μελετήσουμε το έργο με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο. Σκεφτήκαμε ότι οι φορεσιές αυτές ήταν «εν ζωή» την εποχή μετά την αναγέννηση, μιας αναγέννησης που είχε εμπνευστεί από την κλασική Ελλάδα, αλλά η Ελλάδα -λόγω τουρκοκρατίας- δεν βίωσε. Οπότε αποφασίσαμε να τα κάνουμε σαν αναγεννησιακά πορτραίτα. Δεν θέλαμε να κάνουμε καμιά αναπαράσταση της εποχής, ούτε των ηρώων, αλλά να φορεθούν από σημερινούς ανθρώπους κρατώντας διακριτικά τα στοιχεία της εποχής μας, όπως ένα σκουλαρίκι, ένα τατουάζ, χτενίσματα και μακιγιάζ -που επιμελήθηκε άψογα η Βανέσσα Κουτσοποδιώτου- διακριτικά τωρινά, με σεβασμό στις ενδυμασίες και έμπνευση από την αναγέννηση. Ένας δύσκολος συνδυασμός, με λεπτές χρυσές τομές.

- Οι άνθρωποι του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου της Ελλάδας πώς δέχτηκαν την πρότασή σου για συνεργασία επάνω σε κάτι τόσο πρωτότυπο; Δεν είχαν επιφυλάξεις; Οι άνθρωποι του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου αγκάλιασαν αμέσως, με ενθουσιασμό, την ιδέα. Πρώτη, η τότε διευθύντρια του μουσείου, κυρία Ευθυμία Παπασπύρου. Με αγάπη και ενθουσιασμό μάς ενέταξε αμέσως στην οικογένεια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου και αυτό συνεχίζεται και σήμερα με την νέα διευθύντρια, κυρία Μαρία Παπαναστασίου, καθώς και τον Γενικό Γραμματέα, κύριο Θέμη Κοντογούρη. Η συνεργασία ενός χρόνου φωτογραφίσεων στο Μουσείο, με τις επιμελήτριες Αγγέλα Βιδάλη και Κωνσταντίνα Καλαϊντζή, ήταν παραπάνω από ιδανική. Η μόνη επιφύλαξη που είχαν ήταν η προσοχή στη χρήση των ενδυμασιών κατά την φωτογράφιση, που έγινε με τις απόλυτες προφυλάξεις και ευνοϊκές συνθήκες στην χρήση τους. Δεν υπήρξε καμιά απολύτως φθορά.

– Άρα να υποθέσω πως για δύο χρόνια κοιμόσουν και ξυπνούσες -παράλληλα με τα άλλα projects σου- και με την μορφή π.χ της Κυρά Φροσύνης ή του Μακρυγιάννη στο μυαλό σου; Ναι. Η αλήθεια είναι πως κοιμόμουν και ξυπνούσα μια περίοδο με την μορφή της κυρά Φροσύνης, του Μακρυγιάννη, του Κολοκοτρώνη και όλων όσων φόρεσαν αυτές τις ενδυμασίες, αυτές τις φορεσιές, γιατί η συγκίνηση του μεγαλείου της εποχής, από την φορεσιά της χωριάτισσας μέχρι την ενδυμασία του βασιλιά Όθωνα, είχαν την απίστευτη ενέργεια να οδηγήσουν το έργο μας εκεί που το πήγαν από μόνες τους. Φτάσαμε στο σημείο να διαλέγουν οι φορεσιές τον άνθρωπο και όχι εμείς ποιος θα τις φορέσει.

- Τι είδους δυσκολίες είχε αυτό το εγχείρημα – τις οποίες ίσως και να μην φανταζόσασταν όταν το ξεκινούσατε; Οι μεγάλες δυσκολίες ήταν κυρίως στα μεγέθη, όπου οι άνθρωποι, σε γενικές γραμμές, ήταν μικρόσωμοι εκείνα τα χρόνια, οπότε η επιλογή των ανθρώπων που μπορούσαν να φωτογραφηθούν στένεψε κατά ένα μεγάλο βαθμό. Φωτογραφήθηκαν περίπου 125 άτομα, κάθε ηλικίας και φύλου, οποιουδήποτε επαγγέλματος, επώνυμοι και ανώνυμοι. Όλοι έπρεπε να είναι λεπτοί. Δεν υπήρχε κανένα περιθώριο για να πιεστεί η φορεσιά. Και, επίσης, σημαντικό στοιχείο στην επιλογή ήταν η εσωτερικότητα, η συγκίνηση, το κύρος και η ηθική που μπορούσε να αποπνεύσει κάθε φωτογραφιζόμενο πρόσωπο.

– Θυμάσαι το πρώτο έργο από αυτά που ετοιμάσατε; Τα πρώτα έργα που φιλοτεχνήσαμε ήταν, από τα ανδρικά, η ενδυμασία του Βάσσου Μαυροβουνιώτη (19ος αιώνας) και, από τα γυναικεία, εκείνη της κυρά Φροσύνης (Ιωάννινα, 18ος αιώνας).

– Πόσα είναι συνολικά τα έργα και ποιους ήρωες της Επανάστασης από αυτά αφορούν; Έχουν φωτογραφηθεί 130 φορεσιές και θα παρουσιαστούν σε μια πολυτελή έκδοση, υπό την χορηγία του Ιδρύματος Γεωργίου και Βικτωρίας Καρέλια. Επίσης, έχουν φιλοτεχνηθεί 70 έργα που θα παρουσιαστούν σε εκθέσεις στο Μέγαρο της παλιάς Βουλής, στην Αθήνα, στο αρχοντικό Κουντουριώτη, στην Ύδρα, στο Μέγαρο χορού, στην Καλαμάτα, και στο Λεβέντειο Μουσείο, στη Λευκωσία.

- Φοβήθηκες μήπως μέσα από αυτό το ιδιαίτερο -και τόσο πρωτότυπο- project μπεις στην «παγίδα» της κακής έννοιας του φολκλόρ, σε μια τυποποιημένη και εμπορικά εκμεταλλεύσιμη εκδοχή του παραδοσιακού μας πολιτισμού; Τέτοιες ανησυχίες δεν τις έχω ποτέ για ένα έργου που με εμπνέει, ούτε για το αποτέλεσμα, ούτε για τους συνεργάτες μου.

– Γενικά, μέσα από τη μελέτη σου, θεωρείς πως η ενδυμασία αποτύπωνε και τον χαρακτήρα, την προσωπικότητα αυτού που την φορούσε; Είχε σημασία, δηλαδή, η εμφάνιση σε αυτό που πρέσβευε ο καθένας – στο ρόλο και στη θέση που κατείχε; Η ενδυμασία δεν αποτύπωνε μόνο τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα ενός ανθρώπου, αλλά μιας ολόκληρης χώρας, τόσο πλούσιας στη φαντασία και στους συμβολισμούς, τόσο διαφορετικής από τόπο σε τόπο και τόσο ίδιας στο μεγαλείο της, παρά την υποδούλωση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

– Να τολμήσω να ρωτήσω ποιο είναι το πιο «δικό σου» έργο, ποιο αισθάνεσαι πιο κοντά σου; Δεν θα ξεχωρίσω κανένα έργο, παρόλο που σε παλαιότερες συλλογές μου το έκανα. Είχα πάντα τα αγαπημένα μου έργα. Εδώ, ίδια ενέργεια, ίδια αγάπη, ίδιος ενθουσιασμός για όλα…Και άλλα τόσα να έκανα, το ίδιο θα ένιωθα.

– Υπήρξε κάποια ιδιαίτερη τεχνική από τη μεριά σας στο να αποτυπωθούν σωστά αυτά τα έργα; Υπήρχαν π.χ «ιδιαιτερότητες» στις ενδυμασίες των ηρώων-προσώπων; Ναι. Ιδιαίτερες προσωπικές τεχνικές χρησιμοποιήσαμε και εγώ στην φωτογράφιση και ο Anatoli στην αντιμετώπιση του κεντήματος.

– Με τον Anatoli συνεργάζεσαι τα τελευταία χρόνια στα μεγάλα projects που ετοιμάζεις. Τι σας συνδέει; Είναι πηγή έμπνευσης για σένα η «νεανική» του ματιά; Με τον Ανατόλι μας συνδέει κυρίως το ίδιο όραμα, κοινό γούστο, ενθουσιασμός και αγάπη για το ιδανικό και ωραίο.

– Να υποθέσω πια πως -μετά από τόσο μεγάλες δημιουργικές δουλειές- η φωτογράφιση μαζικών προσώπων για περιοδικά -τραγουδιστών, ηθοποιών κ.λπ-, εκεί όπου οι περισσότεροι συνεργαστήκαμε μαζί σου, αποτελούν παρελθόν πια για σένα και είσαι πλέον πολύ επιλεκτικός; Ο κάθε άνθρωπος ολοκληρώνει στη ζωή του κύκλους. Μόνο όταν κλείσει ο ένας, έρχεται η χαρά για να ανοίξει ο άλλος.

– Τι είναι αυτό που συνεχίζει να σε γοητεύει, αλήθεια, έπειτα από τόσα χρόνια, στη φωτογραφία, Βαγγέλη; Δεν σε κούρασε ποτέ η Τέχνη σου; Όχι, δεν με κούρασε ποτέ. Έχει τόση ποικιλία…Όταν ήμουν στη μόδα και με κούραζε έκανα τους ανθρώπους γυμνούς, όταν με κούραζαν οι άνθρωποι πήγαινα στη φύση, όταν με κούραζε η φύση πήγαινα στις ιδέες…Ένα ατέλειωτο ταξίδι που δεν βαρέθηκα ποτέ.

– Κοιτώντας προς τα πίσω, ποιο θεωρείς πως είναι το πιο σωστό αλλά και το μεγαλύτερο λάθος της καριέρας σου; Το πιο σωστό στην καριέρα μου είναι να κλείνω τους παλιούς κύκλους. Να κερδίζω περισσότερα ταξίδια…Το λάθος είναι να αργώ να τους κλείνω…(χαμογελάει).

– Έχεις ήδη στο μυαλό σου ποιο θα είναι το επόμενο μεγάλο σου project; Το έχω και ήδη ταξιδεύω σε καινούργιους τόπους…