Γράφει για τον πόλεμο, τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, την Τουρκική Εισβολή – ωστόσο η πένα του έχει αντιπολεμικό χαρακτήρα. Συγγραφέας, ποιητής και ζωγράφος, ο Δημήτρης Καραγιάννης μιλάει για τα έργα του τα οποία είναι βασισμένα σε ζωντανές μαρτυρίες προσφύγων, στρατιωτικών, διπλωματών, αλλά και σε προσωπικά βιώματα.
– Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη συγγραφή; Ήταν μια ανάγκη, μια θέληση να εκφράσω και να μοιραστώ με τους συνανθρώπους μου τα συναισθήματά μου, τις απόψεις μου για τη φύση, την κοινωνία που ζούμε, την ιστορία, το καλό ή το κακό, και γενικότερα όλο αυτό το θαύμα που λέγεται ανθρώπινη φύση.
– Ποιες είναι οι ρίζες της καταγωγής σας; Πολλές φορές έχω σκεφτεί πως θα μπορούσα να γράψω ένα ή και δύο μυθιστορήματα με αφορμή τις ρίζες μου, και αυτό γιατί η καταγωγή μου, από την πλευρά της οικογένειας του πατέρα μου που ήταν από την Κεφαλονιά, έχει πολύ ενδιαφέρον. Όταν το 1770 ξεκίνησε η αποτυχημένη ελληνική επανάσταση με επικεφαλής τους Ρώσους αδελφούς Ορλόφ, κάποιος από τους προπάππους μου πήρε μέρος σ΄ αυτήν. Όταν η επανάσταση καταπνίχθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, όσοι κατάφεραν να γλυτώσουν από τη σφαγή έφυγαν μαζί με τον ρωσικό στόλο και πήγαν στη Ρωσία. Έτσι, η οικογένεια εγκαταστάθηκε εκεί. Πολύ αργότερα, ο παππούς μου πήγε στη ναυτική σχολή και τελικά έγινε πλοίαρχος του τσαρικού ναυτικού. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, επέστρεψε με την οικογένειά του στην Ελλάδα. Από την πλευρά της μητέρας μου, ο πατέρας της προγιαγιάς μου ήταν ο Δρόσος Μανσόλας, ένας από τους εννέα νομικούς που συνέταξαν το Σύνταγμα της Ελλάδας, μετά την εξέγερση του Μακρυγιάννη στις 3 του Σεπτέμβρη του 1843 εναντίον του βασιλιά Όθωνα. Αυτοί οι δύο ιστορικοί καμβάδες λοιπόν μπορούν κάλλιστα να αποτελέσουν βάση δύο ιστορικών μυθιστορημάτων.
– Με τι βιβλία μεγαλώσατε; Σε κάθε περίοδο της ζωής μου με συντρόφευαν και τα ανάλογα βιβλία. Ξεκίνησα όπως όλοι από τα παραμύθια, την παιδική λογοτεχνία, και σιγά-σιγά, μέσα από την αναζήτηση και την γνώση διεύρυνα τους ορίζοντές μου.
– Τα βιβλία σας «Χαρπ», Ντεφόλ, και το «Σουκιρίμ 353.000» έχουν τουρκικά ονόματα. Γιατί δώσατε αυτούς τους τίτλους και ποιος είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σ’ αυτά τα βιβλία; Τα τρία αυτά μυθιστορήματα είναι μία άτυπη τριλογία. Το «Ντεφόλ», που σημαίνει στα τουρκικά «χάσου από εδώ», αναφέρεται στη Μικρασιατική Καταστροφή. Το «Σουκιρίμ», που σημαίνει γενοκτονία, αναφέρεται στη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και το «Χαρπ», που σημαίνει πόλεμος, αναφέρεται στην κυπριακή τραγωδία του 1974. Τα τρία αυτά μυθιστορήματα, αν και χρονικά διαφέρουν, έχουν πολλά κοινά. Και στις τρεις αυτές περιόδους έχουμε σφαγές, βιασμούς, νεκρούς, αγνοούμενους, πρόσφυγες, εκτοπισμένους, και όλο αυτό το δράμα προέρχεται από τον ίδιο θύτη. Τα ονόματα που έχω δώσει λοιπόν στα μυθιστορήματά μου έχουν την ανάλογη σημασία.
– Στο «Ντεφόλ», το οποίο αναφέρεται στη Μικρασιατική Καταστροφή, γράφετε ότι νιώθετε τη Σμύρνη ως μέρος της ζωής σας. Τι σας έφερε κοντά σ’ αυτά τα γεγονότα; Το πατρικό σπίτι της μητέρας μου ήταν στην Κυψέλη. Ακριβώς απέναντι απλωνόταν η παραγκούπολη του προσφυγικού συνοικισμού του Πολυγώνου. Εκεί είχαν εγκατασταθεί οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία το 1922. Οι πιο πολλοί παιδικοί μου φίλοι και συμμαθητές ήταν προσφυγόπουλα. Εκείνο που με έκανε να αγαπήσω ιδιαίτερα τη Σμύρνη ήταν οι άνθρωποι αυτοί. Νοικοκυραίοι, μορφωμένοι, ευγενείς, εργατικοί. Η αναγέννηση της Ελλάδας μετά το 1922 τους οφείλει πολλά.
– Για το «Ντεφόλ» μιλήσατε με την Ολυμπία Δουκάκη και τη Μιμή Ντενίση. Αυτές σας ώθησαν να γράψετε το βιβλίο; Πάντα ήθελα να γράψω για τη Σμύρνη, όμως η τύχη τα έφερε έτσι και ένα περιστατικό με έκανε να πάρω την απόφαση. Πριν από χρόνια ήταν στην Κύπρο για κάποιες παραστάσεις η Ολυμπία Δουκάκη και η Μιμή Ντενίση. Ένα βράδυ, κουβέντα στην κουβέντα, η Ολυμπία μας αποκάλυψε ότι η καταγωγή της ήταν από τη Μικρά Ασία. Τότε άρχισα να της λέω διάφορες πληροφορίες για τη Σμύρνη, και η συζήτησε πήγαινε μακριά. Στο τέλος η Μιμή Ντενίση με προέτρεψε, «Γιατί δεν γράφεις όλα αυτά που διηγείσαι;». Έτσι και έγινε.
– Στο υπό έκδοση βιβλίο σας «Η σκόνη του πιάνου», βασισμένο σε δυο επιστολές της γιαγιάς σας, ξετυλίγεται η σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Ποια η δική σας οπτική στα γεγονότα που εξιστορείτε; Είναι γεγονός ότι το μυθιστόρημα αυτό ξεκίνησε αναπάντεχα όταν, μετά τον θάνατο της μητέρας μου, βρήκαμε στα πράγματα της δύο επιστολές της μητέρας της. Η μία απευθυνόταν στον άνδρα της και η άλλη στην κόρη της, δηλαδή τη μητέρα μου. Το συγκλονιστικό είναι ότι αυτές οι επιστολές είχαν γραφτεί λίγη ώρα προτού πεθάνει. Και ουσιαστικά αποχαιρετούσε με αυτές τις δύο επιστολές την οικογένειά της. Αυτή ήταν η αφορμή για να γράψω τη «Σκόνη του πιάνου», ένα μυθιστόρημα στο οποίο, μέσα από τη ζωή της ηρωίδας, περνάει όλη η νεότερη ιστορία της Ελλάδας.
– Μου έχετε πει ότι η μητέρα σας γνώρισε τον ποιητή Νίκο Καββαδία, τον οποίο αναφέρετε στο βιβλίο σας «Η Σκόνη του πιάνου». Πώς σας τον περιέγραφε; Ο Νίκος Καββαδίας ήταν παιδικός φίλος της μητέρας μου, αν και λίγο πιο μεγάλος. Οι γονείς του είχαν οικογενειακή σχέση με τους γονείς της μητέρας μου. Τον περιέγραφε ως ένα σοβαρό και απόμακρο παιδί για την ηλικία του, καλό και ευγενικό. Εκείνο που μας έλεγε ήταν ότι από μικρός είχε ένα θλιμμένο βλέμμα που της είχε κάνει εντύπωση.
– Ένα άλλο βιβλίο σας το «Χαρπ – Κύπρος 1974» βασίζεται στην ιστορία του Κυριάκου Κυριάκου, ο οποίος είναι ανάμεσα στους 12 που εγκλωβίστηκαν στη Λάπηθο και σώθηκαν χάρη στην Ευφροσύνη Προεστού. Τι σας έχει συγκλονίσει στην ιστορία του; Ο ηρωισμός αυτής της γυναίκας, η αγάπη και η αυτοθυσία της για τους εγκλωβισμένους στρατιώτες και η μεγάλη της προσφορά, απλώνοντας τις φτερούγες της για να τους προστατεύσει.
– Τα βιβλία σας έχουν στο επίκεντρό τους τον πόλεμο, ωστόσο επιλέγετε να έχουν αντιπολεμικό χαρακτήρα… Έχετε δίκαιο, ο πόλεμος είναι κατάρα, είναι ο εξευτελισμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, συνθλίβει κάθε ανθρώπινη αξία, αγριεύει τον άνθρωπο και τον κάνει ένα κτήνος, γι’ αυτό και όλα μου τα μυθιστορήματα έχουν αυτόν τον αντιπολεμικό χαρακτήρα.
– Το «Ντεφόλ» έγινε θεατρική παράσταση. Πιστεύετε ότι το θέατρο φέρνει με έναν ζωντανό τρόπο το έργο σας κοντά στο κοινό; Οπωσδήποτε, όταν ανέβηκε στο θέατρο το «Ντεφόλ», συγκλονίστηκα. Στο τέλος κάθε παράστασης έβλεπα μάτια βουρκωμένα και ανθρώπους προβληματισμένους και σκεπτικούς. Πιστεύω ότι το θέατρο δίνει μια άλλη διάσταση στο λογοτεχνικό κείμενο.
– Έχετε γράψει τέσσερις ποιητικές συλλογές. Από πού αντλείτε ερεθίσματα; Από τη ζωή. Ο ποιητής μπορεί να γράφει μόνος του, όμως μαζί του συνυπάρχουν νοερά εκατοντάδες άλλοι, πάμπολλες εικόνες και στιγμές από τις οποίες ο ποιητής αντλεί και δημιουργεί.
– Μπορεί ένα λογοτεχνικό έργο να αλλάξει μια ανθρώπινη ζωή; Το πιστεύω, εξάλλου μέσα από τη γνώση ο άνθρωπος εξανθρωπίζεται.
– Είστε μέλος της Κυπριακής Επιτροπής για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Πιστεύετε ότι κάποια στιγμή οι συνθήκες θα επιτρέψουν την επιστροφή τους; Αυτός ο αγώνας κρατάει πάρα πολλά χρόνια και πιστεύω πως ναι, κάποια στιγμή τα Μάρμαρα θα επιστραφούν.
– Ήσασταν φίλος με τον Θάνο Μικρούτσικο. Τι κρατάτε από την γνωριμία σας; Με τον Θάνο γνωριστήκαμε πριν από πολλά χρόνια. Συνδεθήκαμε οικογενειακώς με μια φιλία γνήσια και στερεή. Ο Θάνος ήταν πολύ πιο μπροστά από την εποχή του, όχι μόνο στη μουσική αλλά και γενικότερα στην αντίληψή του για τον κόσμο και την κοινωνία. Θλίβομαι και πονάω που έφυγε τόσο νωρίς. Τι κρατάω από αυτόν; Την ειλικρίνειά του, τις γνώσεις του και την αγάπη του για τον συνάνθρωπό του.
– Αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποιητές; Είναι πολλοί, Έλληνες και ξένοι. Αν αναφέρω κάποιους, φοβάμαι πως θα αδικήσω κάποιους άλλους. Αν αναφέρω τον Καζαντζάκη ίσως αδικήσω τον Ουγκώ. Αν αναφέρω τον Κάλβο σίγουρα θα αδικήσω τον Καβάφη. Καταλαβαίνετε, ο καθένας έχει μια σημαντική θέση στην καρδιά μου.
– Τα βιβλία και οι άλλες τέχνες μπορεί να ομορφύνουν τη ζωή των ανθρώπων; Φυσικά, και όπως είχε πει ένας Γερμανός φιλόσοφος, «κάθε βήμα προς την κατάκτηση της τέχνης και του πολιτισμού είναι και ένα βήμα προς την κατάκτηση της ελευθερίας».
– Πώς έχει επηρεάσει τη ζωή και τη δημιουργικότητά σας η πανδημία; Όπως έχει επηρεάσει όλους τους ανθρώπους του πλανήτη. Φοβάμαι όμως πως τις συνέπειες ακόμα δεν τις έχουμε δει σε όλο τους το μέγεθος, και νομίζω ότι αυτές θα είναι πολύ οδυνηρές. Όσον αφορά εμένα, προσπαθώ να εκμεταλλευτώ τον χρόνο μου γράφοντας, ζωγραφίζοντας, συζητώντας με τη γυναίκα μου και τα παιδιά μου, και με κάποιους φίλους.
– Ετοιμάζετε κάποια νέα έκδοση; Έχω αρχίσει να γράφω ένα νέο ιστορικό μυθιστόρημα, βρίσκομαι στα πρώτα στάδια. Χρειάζεται πολλή μελέτη και έρευνα. Η βάση της υπόθεσης είναι τα γεγονότα του 1955 στην Κωνσταντινούπολη, τα λεγόμενα «Σεπτεμβριανά». Μια ακόμα πληγή για τον Ελληνισμό.
– Το συγγραφικό έργο του Δημήτρη Καραγιάννη; Ο Δημήτρης Καραγιάννης έχει γράψει τα μυθιστορήματα «Σουκιρίμ – 353.000. Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου» (2008). Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από την τούρκικη λέξη Soykirim που σημαίνει «Γενοκτονία». Το νούμερο 353,000 είναι ο αριθμός που υπολογίζεται ότι ήταν τα θύματα της γενοκτονίας. Στο πεζογράφημα «Νεφόλ – Σμύρνη 1922» (2013) αποτυπώνει τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής όπως τα βίωσαν οι ήρωες και τα θύματα της τραγωδίας. Το πεζογράφημα «Χαρπ – Κύπρος 1974» (2016) είναι βασισμένο στην ιστορία του Κούλλη Κυριάκου ενός από τους 12 στρατιώτες που εγκλωβίστηκαν στην Λάπηθο το 1974 και σώθηκαν χάρη στην Ευφροσύνη Προεστού. Ο συγγραφέας έχει γράψει επίσης τα διηγήματα «Σκοτωμένα όνειρα» (2010), «Το Χαράκωμα» (2020) και τις ποιητικές συλλογές «Σιωπηλή Συνεννόηση» (1999), «Αθέατη Πλευρά» (2001), «Σιωπηλή Βροχή» (2003) και «Άπνοια» (2007). Αυτή την περίοδο ετοιμάζεται να εκδώσει το μυθιστόρημα «Η Σκόνη του Πιάνου».
Φιλελεύθερα, 4.4.2021.
