Ο βραβευμένος δημοσιογράφος συγκλονίζει με το ιστορικό βιβλίο-ντοκουμέντο του «Η Κυρά της Λαπήθου» για την ηρωίδα Ευφροσύνη Προεστού, η οποία διέσωσε δώδεκα στρατιώτες από βέβαιο θάνατο τον Αύγουστο του ’74.

– Γιατί ήταν τόσο σημαντική για σας η ιστορία της Ευφροσύνης Προεστού, ώστε να ασχοληθείτε μ’ αυτήν σε ένα εκτενές βιβλίο 486 σελίδων; Κατ’ αρχάς οι 486 σελίδες για την Ευφροσύνη Προεστού είναι πολύ λίγες. Ολόκληροι τόμοι θα μπορούσε να είχαν γραφτεί για να διηγηθούν και να περιγράψουν τον ηρωισμό και το μεγαλείο ψυχής της «Κυράς της Λαπήθου». Η Ευφροσύνη Προεστού είναι από τις πιο εμβληματικές μορφές της πρόσφατης ιστορίας μας, μια απαράμιλλης ψυχικής δύναμης ηρωίδα, την οποία εγώ αποκαλώ «θηλυκό Αθανάσιο Διάκο». Η δράση και η προσφορά της αναπτερώνουν την ελπίδα πως ο Ελληνισμός, όσο γεννά ανθρώπους, όπως η Ευφροσύνη Προεστού, έχει μέλλον, έχει ελπίδα. Κι επειδή οι δεκαετίες έχουν παρέλθει και η γενιά η δική μου είναι η τελευταία που έζησε την εισβολή και ως εκ τούτου έχει μνήμες από αυτήν την πλέον τραγική περίοδο της σύγχρονης ιστορίας μας, θεωρώ ότι είναι καθήκον μας αυτά τα βιώματα να τα μεταφέρουμε -με όποιον τρόπο μπορούμε- στις επόμενες γενιές, ώστε να αποκτήσουν γνώση, έστω και ως μεταλαμπάδευση, του δράματος που πέρασε ο τόπος και ο λαός μας, για να μπορέσουν να συνεχίσουν τον αγώνα στην ορθή βάση του «Δεν ξεχνώ». Θεωρώ, λοιπόν, ότι με το βιβλίο «Η Κυρά της Λαπήθου» επιτελώ μέρος του χρέους που μου αναλογεί στην προσπάθεια αυτή, τοποθετώντας ένα λιθαράκι στο οικοδόμημα της αλήθειας, της μάχης κατά της λήθης, του αγώνα για να μην ξεχάσουμε, ως λαός, ως έθνος.   ​ 

– Μιλήσατε με τους στρατιώτες που περιέθαλψε, μέσα από την δημοσιογραφική σας ιδιότητα κάνατε μεγάλη έρευνα γύρω από την «Κυρά της Λαπήθου» – τι καταλάβατε για την ίδια; Τι άνθρωπος ήταν; Όντως, χρειάστηκε μακρά και σε βάθος έρευνα για να μπορέσει να γεννηθεί και να μορφοποιηθεί «Η Κυρά της Λαπήθου», όπως είναι πλέον καταγεγραμμένη ως ιστορικό κείμενο. Μια έρευνα που κράτησε συνολικά περίπου τρία χρόνια, με επισκέψεις στην κατεχόμενη Λάπηθο, τον Καραβά, την Κερύνεια. Πήγα, όχι μια, αλλά μερικές φορές επί τόπου -κάποιες φορές συνοδευόμενος και από μερικούς εκ των στρατιωτών- και είδα ιδίοις όμμασι τις περιοχές όπου εκτυλίχθηκε το δράμα που πραγματεύεται το βιβλίο. Πήγα στο σπίτι της Ευφροσύνης Προεστού, στον αστυνομικό σταθμό του Αγίου Λουκά, στην πλατεία Ηρώων όπου στήθηκε το εκτελεστικό απόσπασμα για «τα παιδιά» της Ευφροσύνης, στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας, στον Κεφαλόβρυσο, στο λαγούμι του Άδρικου στο οποίο κρύβονταν οι δώδεκα στρατιώτες με τη βοήθεια της Ευφροσύνης, στα χωράφια και στα χαλόσπιτα πίσω από εκείνο της Ευφροσύνης – εκεί, δηλαδή, όπου συνελήφθησαν οι περισσότεροι από τους στρατιώτες… ​

– Γι’ αυτό και οι περιγραφές στο βιβλίο είναι τόσο ακριβείς, που μοιάζουν με σκηνές κινηματογραφικής ταινίας; Ναι. Και, φυσικά, στο πλαίσιο της έρευνας αυτής πήρα κατ’ επανάληψη συνεντεύξεις από τους ήρωες του βιβλίου, τους στρατιώτες της Ευφροσύνης, καθώς και από συγγενικά της πρόσωπα. Από όλες αυτές τις διηγήσεις, λοιπόν, για να απαντήσω και στην προηγούμενη ερώτησή σας, σκιαγράφησα την εικόνα της Ευφροσύνης Προεστού: Μια όχι ιδιαίτερα εύσωμη και σωματικά δυνατή γριούλα, η οποία όμως απεδείχθη ότι έκρυβε μέσα της τόση ψυχική δύναμη, τέτοιον ηρωισμό, αυτοθυσία, αυταπάρνηση, «το έλεγε η ψυχή της», όπως οι ίδιοι οι στρατιώτες την περιγράφουν, οι οποίοι -όλοι ανεξαιρέτως- την αποκαλούν «δεύτερη μάνα». ​Ο ηρωισμός της Ευφροσύνης Προεστού δεν συνίσταται μόνο στο ότι έκρυψε και τροφοδοτούσε τους δώδεκα στρατιώτες, που και αυτό από μόνο του ήταν ηρωική πράξη σωτηρίας για τους δώδεκα. Διότι όταν βρέθηκαν αποκλεισμένοι πίσω από τις εχθρικές γραμμές και αναζητούσαν αρχικώς κρησφύγετο και εν συνεχεία τρόπο διαφυγής, χτύπησαν πολλές πόρτες, οι οποίες όμως έμεναν ερμητικά κλειστές – «είναι γαρ δύσκολες οι θύρες όταν η χρεία τις κουρταλεί»…Μέσα στην απελπισία τους λοιπόν αυτήν, μόνο η Ευφροσύνη άνοιξε το σπίτι της, άνοιξε την αγκαλιά της άνοιξε την ψυχή της και τους πρόσφερε καταφύγιο και ελπίδα. Τούτο, όμως, ήταν το ελάχιστο. Η Ευφροσύνη, με κίνδυνο της ζωής της, έκρυψε και προστάτεψε τους στρατιώτες, αλλά και στη συνέχεια, όταν η δράση της προδόθηκε και συνελήφθη, άντεξε τα ανείπωτα βασανιστήρια στα οποία την υπέβαλαν οι Τούρκοι, άντεξε τους εξευτελισμούς και δεν ομολόγησε ούτε μια λέξη, μόνο και μόνο για να δώσει χρόνο «στα παιδιά» της για να γλυτώσουν. Η Ευφροσύνη Προεστού δεν έκανε αυτό που θα έκανε ο καθένας· έκανε ακριβώς αυτό που κανείς άλλος δεν τόλμησε, δεν είχε το θάρρος, δεν είχε την ψυχή.  ​

​- Εσείς, πώς εξηγείτε το γεγονός πως μια γυναίκα, 74 ετών το 1974, παρά τα φρικτά βασανιστήρια, τελικά δεν μίλησε για να αποκαλύψει πού βρίσκονταν οι στρατιώτες; Ξέρετε, ο ήρωας δεν είναι ούτε Θεός, ούτε ημίθεος, ούτε κάποιος ανίκητος σωματικά. Ούτε ένας ξεχωριστός άνθρωπος, ο οποίος φαίνεται εκ των προτέρων, σε περιόδους ειρήνης ας πούμε, σε ομαλές τρόπον τινά συνθήκες, να διαφαίνεται ότι αυτός, αν χρειαστεί, θα γίνει ήρωας. Αντιθέτως. Ήρωες είναι απλοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας, οι οποίοι την ώρα της ανάγκης, την ώρα που «ο άνθρωπος πρέπει να πει το μεγάλο “ναι” ή το μεγάλο “όχι”», αίρονται στο ύψος των περιστάσεων, υπερβαίνουν εαυτόν και γράφουν ιστορία με χρυσά γράμματα. Ένας τέτοιος άνθρωπος ήταν η Ευφροσύνη Προεστού. Ελληνίδα! Γνήσια! Χριστιανή! Ατόφια! Γεμάτη αγάπη, ανιδιοτελή.

– Μιλήσατε προηγουμένως για βασανιστήρια στα οποία υπέβαλαν οι Τούρκοι την Ευφροσύνη Προεστού… …και εξευτελισμούς! Βασανιστήρια που θα «ζήλευαν» ακόμη και τα πιο αρρωστημένα μυαλά! Πέρα από τους άγριους ξυλοδαρμούς στο Κάστρο της Κερύνειας, τους τεχνητούς πνιγμούς στη θάλασσα, τα βάναυσα χτυπήματα με το σχοινί της καμπάνας, το οποίο έκοψαν και έδεσαν κόμπους για να είναι τα πλήγματα πιο άγρια και επώδυνα, η πιο…«ευφάνταστη», άγρια, εξευτελιστική δοκιμασία στην οποία την υπέβαλαν, ήταν η βασανιστική διαπόμπευση στους δρόμους της Λαπήθου: Tην έγδυσαν, την έδεσαν πίσω από ένα στρατιωτικό τζιπ και την «κωλόσυρναν» στην άσφαλτο μέχρι που από τις πληγές το ασπριδερό δέρμα της έγινε κατακόκκινο από τα αίματα…Εγώ, μόνο ακούγοντας τις περιγραφές συγκλονιζόμουν σε σημείο που καίγονταν τα μηνίγγια μου. Κι αυτή, η μεγάλη Κυρά, άντεξε και δεν ομολόγησε ούτε λέξη!

– Υπήρξε κάποια από αυτές τις ιστορίες των δώδεκα στρατιωτών που να σας συγκλόνισε ιδιαίτερα, και που αναφέρεται και μέσα στο βιβλίο; Η αλήθεια είναι πως όλες οι ιστορίες είναι συγκλονιστικές. Τι να πρωτοδιηγηθώ; Για τους αιχμαλώτους που οι Τούρκοι πυροβόλησαν και τραυμάτισαν ενώ στέκονταν με τα χέρια ψηλά; Για τις εικονικές εκτελέσεις με άδειο περίστροφο; Για τον τραυματία που του είχαν ανοίξει το κεφάλι με τον υποκόπανο του όπλου και στη συνέχεια του έραψαν την πληγή με…σακκοράφι; Ή, από την άλλη, για τον στρατιώτη ο οποίος ξεγέλασε τους Τούρκους όταν έπεσε σε περίπολο, καμωνόμενος πως ήταν Άγγλος; Τόσες κι άλλες τόσες κι ακόμη περισσότερες ιστορίες, όλες ξεχωριστές, συγκλονιστικές…Θα παραθέσω, όμως, εν συντομία ένα περιστατικό που σίγουρα θα αγγίξει την ψυχή του κάθε αναγνώστη…Οι στρατιώτες στημένοι στον τοίχο. Το εκτελεστικό απόσπασμα παρατεταγμένο. Τρεις από τους στρατιώτες τραυματίες, ένας εξ αυτών πολύ σοβαρά – είχε δεχθεί τρεις σφαίρες στην κοιλιά. Ο επικεφαλής Τούρκος αξιωματικός προσπαθεί να «ανακρίνει» τους μελλοθάνατους στρατιώτες έναν- έναν γρονθοκοπώντας και κλοτσοκοπώντας τους, ζητώντας να μάθει ποιος είναι ο αξιωματικός. Οι στρατιώτες δεν είχαν αξιωματικό ανάμεσά τους, ήταν λοχίες, δεκανείς και απλοί φαντάροι. Τότε ο βαριά τραυματίας στρατιώτης «παραδέχεται» ότι ο ίδιος είναι ο αξιωματικός, μόνο και μόνο για να γλυτώσει τους συντρόφους του από τον άγριο ξυλοδαρμό! Και πληρώνει αυτός το τίμημα για όλους, αφού ο Τούρκος τον κακοποιεί βάναυσα, κλοτσώντας τον ακόμη και στην τραυματισμένη από τις σφαίρες και αιμάσσουσα κοιλιά, χωρίς πλέον να ρωτά οτιδήποτε! Απλώς χτυπά και κλοτσά τον γκιαούρη «αξιωματικό» για να βγάλει το άχτι του! 

​- Μέσα από την έρευνά σας, έχετε την πεποίθηση πως δεν θα ζούσαν τελικά αυτοί οι δώδεκα στρατιώτες αν δεν υπήρχε η Ευφροσύνη Προεστού; Δεν θα γλύτωναν! Το ξέρουν και οι ίδιοι και το δηλώνουν. Γι’ αυτό και βλέπουν στη μορφή της αείμνηστης Ευροσύνης τον σωτήρα τους, γι’ αυτό και την αναγνωρίζουν σαν δεύτερη μάνα. Η ηρωική γριούλα τούς γλύτωσε από τις ορδές του Αττίλα που είχαν πνίξει τη Λάπηθο και από τις οποίες σίγουρα δεν θα είχαν σωτηρία, αν έπεφταν στα χέρια τους τις πρώτες ημέρες. Τους εξασφάλισε πολύτιμο χρόνο, ώστε όταν συνελήφθησαν, έπειτα από έναν ολόκληρο μήνα, είχαν πια καταστρωμένο σχέδιο κάλυψης με αναφορές στον Ερυθρό Σταυρό. Αλλά και βασανιζόμενη στα χέρια των Τούρκων η μεγάλη Ελληνίδα, κατάφερε με απαράμιλλη ψυχική δύναμη και σθένος, εκπληκτικές αντοχές, αλλά και μοναδική οξυδέρκεια, σαν άλλος πολυμήχανος Οδυσσέας, να παράσχει κάλυψη στους δώδεκα στρατιώτες. ​

​- Πώς ήταν, αλήθεια, η ζωή της μετά το 1974, μέχρι το 1993 που έφυγε από τη ζωή; Και, ποια ήταν η μετέπειτα σχέση της με εκείνους τους στρατιώτες; Η γριά Ευφροσύνη παρέμεινε εγκλωβισμένη πολλούς ακόμη μήνες. Όταν δε πέρασε στις ελεύθερες περιοχές, η σχέση της με τους στρατιώτες ήταν κάτι παραπάνω από σχέση μητέρας-παιδιού. Ήταν η πρώτη που φιλούσε τα στέφανά τους όταν παντρεύτηκαν, ήταν αυτή που…«ενέκρινε» τις μέλλουσες νύφες! Κι αυτοί, ως ελάχιστο αντίδωρο, αλλά και αισθανόμενοι την ανάγκη της παρουσίας της στη ζωή τους, τη φιλοξενούσαν εκ περιτροπής στο σπίτι τους για μερικές εβδομάδες ο καθένας και τανάπαλιν. Και όταν έφυγε για το μεγάλο της ταξίδι και την ενθρόνισή της στο Πάνθεο των ηρώων, οι στρατιώτες, «τα παιδιά της», έστησαν μνημείο προς τιμήν της μπροστά στο οδόφραγμα του «Λήδρα Πάλας».​

​- Αντιλαμβανόταν η ίδια, αργότερα, στα χρόνια μετά το ’74, ότι είχε κάνει κάτι τόσο ηρωικό στη ζωή της; Η Ευφροσύνη, όσο μεγάλη ηρωίδα ήταν, άλλο τόσο ήταν σεμνή και ταπεινόφρων. Ηρωίδα με «Η» κεφαλαίο και Άνθρωπος με «Α» κεφαλαίο. Να σας πω απλώς πως η ίδια αρνείτο να μιλήσει για τον εαυτό της και μόνο ύστερα από πίεση, σε μια συνέντευξή της, περιέγραψε όλη εκείνη την ηρωική δράση της με τα λιτά και απέριττα λόγια: «Εγώ ό,τι έκαμα, το έκαμα για να έχω ένα καλό απέναντι στον Θεό!». Και δεν το έλεγε απλώς· το ένιωθε!

Info: Το βιβλίο του δημοσιογράφου Γιάννη Νικολάου «Η Κυρά της Λαπήθου», που βρίσκεται στη Β’ Έκδοσή του, κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις Εκδόσεις Ηλία Επιφανίου. Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Νικολάου για την άδεια χρήσης μέρους των φωτογραφιών του βιβλίου. 

xatzigeorgiou@yahoo.com

Φιλελεύθερα, 17.1.2021.