Παναγιώτης Κουρούπης: Ξεκίνησα να γράφω απαισιόδοξος και κατέληξα πληγωμένος

Φιλόλογος, εκπαιδευτικός, διδάσκων δημιουργικής γραφής και παράλληλα μουσικός και τραγουδοποιός, ο Παναγιώτης Κουρούπης κυκλοφόρησε πρόσφατα το πρώτο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Το δέντρο στο νοσοκομείο με τις μαριονέτες». Κεντρικός χαρακτήρας είναι ένα παράξενο παιδί, που έχει ιδιαίτερη σχέση με τη μουσική και όνειρό του είναι να φτιάχνει ζωντανές μαριονέτες. Ένα φιλοσοφικό παραμύθι μαγικού ρεαλισμού, για τον πόλεμο, το απρόσιτο βάθος της ανθρώπινης φύσης, τα παράξενα παιδιά και την παντοδυναμία της μουσικής.

–Ποιος είναι κεντρικός θεματικός άξονας αυτού του βιβλίου; Η ιστορία του κινείται γραμμικά, ωστόσο η θεματική του δεν είναι μία, ούτε ξεκάθαρα αναγνώσιμη από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα. Ο λόγος είναι ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για την αφήγηση της συνολικής ιστορίας του ήρωα κι όχι για την αφήγηση ενός γεγονότος ή μιας σειράς από γεγονότα. Έχουμε, υπό αυτή την έννοια ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης, ή, για να είμαι πιο ειλικρινής, μιας αποτυχημένης ενηλικίωσης. Αφηγείται την ιστορία ενός παιδιού που μεγαλώνει πριν απ’ τον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο στον Ευρωπαϊκό Βορρά. Ένα παιδί παράξενο, που είναι πρόβλημα για τους γονείς και το σχολείο, που το τρέχουν σε νευρολόγους και γιατρούς κάθε είδους. Μόνο που εκείνο ξέρει ότι δεν έχει πρόβλημα, απλώς η μουσική μέσα του του επιτρέπει να επικοινωνεί με όσα είναι για τους άλλους άψυχα. Όταν ένας ψυχίατρος του παρουσιάζει μια μαριονέτα σε μια συνεδρία, ο μικρός την ζωντανεύει, με φυσικό και ασυναίσθητο τρόπο. Τώρα, όμως, το όνειρό του είναι να φτιάχνει ζωντανές μαριονέτες. Ζει σε έναν παράλληλο κόσμο, παρίας του σχολείου και της κοινότητας. Και ξαφνικά ξεσπάει ο Α’ Παγκόσμιος και γίνεται τώρα ένας εντελώς παράταιρος στρατιώτης, ανίκανος να σκοτώσει και, από τύχη, ανίκανος και να πεθάνει. Αηδιασμένος από τη φρίκη και την αθλιότητα της ανθρώπινης φύσης, αυτό που είναι ο πόλεμος, φεύγει για να γίνει κατασκευαστής μαριονετών στη Βενετία, που τη θεωρεί πατρίδα της τέχνης αυτής. Μόνο που εκεί θα ζήσει την άνοδο του Φασισμού κι ο ίδιος, με την ιδιαιτερότητά του γίνεται στόχος του. Κι ενώ το όνειρό του ναυαγεί, αφού η τέχνη που ψάχνει έχει ξεχαστεί, από τύχη βρίσκεται μέσα σ’ ένα δωμάτιο γεμάτο κατεστραμμένες μαριονέτες. Και κάνει σκοπό της ζωής του να τις γιατρέψει σ’ ένα σπίτι στο Γκέτο της Βενετίας. Εκεί, στο Νοσοκομείο για τις μαριονέτες, θα συνειδητοποιήσει πως ο κόσμος είναι πολύ διαφορετικός από εκείνον που φαντάζονται οι υπόλοιποι, ότι άλλες δυνάμεις κινούν τα νήματα της ιστορίας. Μ’ μαύρο μαντολίνο στα χέρια του, κατασκευασμένο από τον ίδιο τον Στραντιβάρι, θα ταχτεί στην πλευρά του Φωτός και θα δώσει μια μάχη για το δικαίωμα του καθένα -και το δικό του- να ζήσει αληθινός και ελεύθερος.

–Ήταν ζητούμενο η ισορροπία ανάμεσα στο μαγικό και το ρεαλιστικό στοιχείο στην αφήγησή σας; Όχι με την έννοια της προσχεδιασμένης γραφής, απλώς γιατί δεν είναι ο τρόπος με τον οποίο γράφω εγώ προσωπικά. Η δική μου λογοτεχνική έκφραση είναι ενστικτώδης και αδιαμεσολάβητη. Αυτό σε καμμιά περίπτωση δεν πρέπει να παρεξηγηθεί ως αφρόντιστη ή πρόχειρη γραφή, κάθε άλλο. Κάθε λέξη στο κείμενο έχει την αξία και το βάρος της. Ωστόσο, το συγκεκριμένο βιβλίο είναι κατά βάση ιστορικό μυθιστόρημα. Το μαγικό στοιχείο, είναι εκείνο που αναβιβάζει την αναγνωστική εμπειρία, αφού ο αναγνώστης νομίζει ότι ακολουθεί την αφήγηση σ’ ένα οικείο ιστορικό πλαίσιο, μόνο και μόνο για να υποστεί αλλεπάλληλες ματαιώσεις των προσδοκιών του, που θα δοκιμάσουν τις βεβαιότητές του, όχι μόνο για το παρελθόν, αλλά και για το παρόν του. Η ανοικείωση, το ξάφνιασμα του αναγνώστη, είναι το αποτέλεσμα της συμπλοκής ρεαλισμού και υπερφυσικού, που δεν ισορροπούν πουθενά στο βιβλίο, γιατί ο αναγνώστης δεν πρέπει να νιώσει καθόλου ασφαλής. Το διεκδικώ αυτό, με πάθος, στη γραφή μου. Και στο ύφος της γραφής, και στις ποιότητες του ήρωα και στο θέμα και στις συνεχείς ανατροπές. Δεν είναι κάτι που ο αναγνώστης θα έχει ξανασυναντήσει, ή θα του θυμίσει άλλα του διαβάσματα. Θα απαιτήσει από αυτόν να ξεβολευτεί από ευκολίες και συνήθειες κι από εκεί θα αντλήσει την απόλαυση της αναγνωστικής εμπειρίας. Αυτό για μένα είναι λογοτεχνία. Και τέχνη γενικότερα.

–Με ποιον τρόπο ρίχνετε φως στα «παράξενα παιδιά» και τι σημαίνει ο όρος αυτός για σας; Ο φασισμός και οι κάθε μορφής ολοκληρωτισμοί, σιχαίνονταν -και σήμερα ακόμα περισσότερο, απεχθάνονται- το διαφορετικό. Η ομοιομορφία είναι το κύριο ιδεολόγημα, το ουσιαστικό διακύβευμα της δράσης τους. Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, ο άνθρωπος χωρίς χρώμα και υφή είναι πάντοτε το προϊόν τους. Το παιδί που δεν ταιριάζει στη μάζα, το παράταιρο, το διάφορο, το ανένταχτο στα προδιαγεγραμμένα πρότυπα κανονικότητας, αυτό είναι στο βιβλίο το «παράξενο» παιδί. Οι παράταιροι άνθρωποι είναι πάντοτε ο στόχος, τα θύματα, οι θυσίες στο βωμό της ανάγκης των ανθρώπων να κατασιγάσουν τον τρόμο της επιβίωσης, συνδέοντας τον εαυτό τους με τεράστιες ομοιόμορφες αυτοανακλαστικές ναρκισσιστικές αυταπάτες, με τερατώδεις, συχνά, όχλους, υιοθετώντας την κτηνώδη δύναμη της μάζας για να θεραπεύσουν την αίσθηση της προσωπικής τους ανεπάρκειας. Στα παιδιά αυτό είναι ακόμα πιο χαρακτηριστικό. Κάθε παιδί, λοιπόν, που ξεχωρίζει, από φύση ή θέση, είναι στόχος. Ο ήρωάς μου είναι ένα τέτοιο παιδί που αποφασίζει πως δεν θα κρυφτεί, δεν θα αλλάξει, αλλά θα συγκρουστεί και θα συντριβεί επαναληπτικά στην επαφή του με τον κόσμο, ακριβώς επειδή δεν αποδέχεται ότι είναι λάθος της φύσης ή δυσεπίλυτο κοινωνικό πρόβλημα· ακόμα κι εκείνες τις στιγμές που τείνει να προβληματιστεί, μήπως τελικά οι άλλοι έχουν δίκιο. Φοβάμαι, ωστόσο, πως δεν μπορώ να εγγυηθώ ότι νίκησε. Γιατί, όπως δήλωσα εξαρχής, το κείμενο είναι ρεαλιστικό στη βάση του. Μπορείτε πάντως να ερευνήσετε γύρω σας και να βγάλετε συμπεράσματα-ειλικρινή και τίμια- για τη μοίρα των παράξενων, ιδιαίτερων παιδιών στις κοινωνίες μας. Αν τα συμπεράσματά σας είναι θετικά, λυπάμαι που δεν συμμερίζομαι την αισιοδοξία σας.

–Μετακινήθηκε καθόλου η θεώρησή σας για την ανθρώπινη φύση και τα βάθη της μετά την ολοκλήρωση αυτού του βιβλίου; Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στην αποτύπωση της ανθρώπινης αθλιότητας. Ο πόλεμος, η φρίκη του βάθους του Κακού, η αλήθεια πίσω από την ψευδαίσθηση και την ψευδολογία περί της αγαθής φύσης του ανθρώπου. Η συγκεκριμένη ιστορία αναδιατυπώνει με συμβολικούς όρους την ιστορία, δεν την ξαναγράφει. Το Ολοκαύτωμα, οι διωγμοί, η βιομηχανία της εξόντωσης, οι προπαγανδιστικοί μηχανισμοί, καταγράφονται όπως συνέβησαν. Όμως, πρέπει να αναγνωρίσουμε, με το χέρι στην καρδιά, ότι όλα αυτά εξελίσσονται από τότε με ρυθμούς φρενήρεις, και ζουν και βασιλεύουν στις μέρες μας. Η φιλοφασιστική ρητορική τείνει να γίνει κανονικότητα σε χώρες που υπήρξαν για έναν σχεδόν αιώνα προπύργια του ανθρωπισμού. Η ανθρώπινη ζωή, η απόλυτη αξία της ύπαρξης, ιδανικά ευρωπαϊκά και οικουμενικά, διαγράφονται ή λοιδορούνται υπό την πίεση οικονομικίστικων υπολογισμών και δήθεν ρεαλιστικών αναγκαιοτήτων. Ξεκίνησα να γράφω απαισιόδοξος και κατέληξα πληγωμένος. Γιατί σε αντίθεση με τον ήρωα, δεν έχω τον τρόπο να απαρνηθώ την ανθρώπινη φύση μου. Περιγράφω ανενδοίαστα και τη δική μου αθλιότητα.

–Η μουσική διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στην πλοκή. Πώς αξιοποιείτε τη δύναμή της μέσα στις χάρτινες σελίδες ενός βιβλίου; Ο αναγνώστης πράγματι θα διαπιστώσει ότι το βιβλίο συχνά του προτείνει το σάουντρακ, τη μουσική επένδυση της ανάγνωσης συγκεκριμένων περιόδων της δοκιμασίας του ήρωα. Άριες από έργα του παραδοσιακού μελοδράματος, που συνδέονται με την εποχή, την υπόθεση, τους ήρωες, ακόμα και την εξέλιξη της δράσης, αναφέρονται στο κείμενο, με τρόπο τέτοιο, ώστε ο αναγνώστης να παρακινείται ευγενικά να ακούσει και να διαβάσει παράλληλα. Αυτή η πολυαισθητηριακή πρόσληψη του κειμένου είναι ανάλογη με την πρισματική προβολή της προσωπικότητας του ήρωα και του πληθωρικού τρόπου με τον οποίο ο ίδιος αντιλαμβάνεται τον κόσμο, αξιοποιώντας την ιδιαίτερη σχέση του με τον κήπο των τραγουδιών που ζει μέσα του. Χωρίς να προκαταβάλω τον αναγνώστη, εκτός από το μαύρο μαντολίνο- την κληρονομιά και παρακαταθήκη του Στραντιβάρι, του Βιβάλντι και του Παγκανίνι-, η Όπερα La Fenice, o Φοίνικας δηλαδή, της Βενετίας και στο τέλος και η ίδια η πόλη της Βενετίας μετατρέπονται σε κυκλώπεια μουσικά όργανα. Η Βενετία, ένα τεχνητό νησί στηριγμένο σε χιλιάδες κορμούς που δονούνται με διαφορετική συχνότητα ο καθένας μέσα στη θάλασσα, ένα μυριόφωνο ξυλόφωνο πολύχορδο, γίνεται η φωνή του ήρωα, όταν το δικό του ξύλινο στήθος δεν αρκεί για να χωρέσει η ζωή του σ’ ένα τραγούδι.