Η επιδίωξη για λύση του Κυπριακού μέσα από ΝΑΤΟϊκά συμμαχικά πλαίσια

Μέρες που είναι να μιλήσουμε για ένα βιβλίο που ανατέμνει τις εξελίξεις στο Κυπριακό από τη δεκαετία του 1950 αλλά με ιδιαίτερη αναφορά στα γεγονότα του 1974. Πρόκειται για το βιβλίο  «Το μελάνωμα της Κύπρου–Οι ευθύνες των Κωνσταντίνου Καραμανλή και Ευάγγελου Αβέρωφ για την κυπριακή τραγωδία» του Βασίλη Φούσκα, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου, μια καίρια μελέτη της διαχείρισης του Κυπριακού από το αθηναϊκό κέντρο και ειδικά από τους Κωνσταντίνο Καραμανλή και Ευάγγελο Αβέρωφ. Αναδεικνύει μια κεντρική ιδέα, ότι η Αθήνα, το λεγόμενο εθνικό κέντρο, επεδίωκε πάντα, με κάποιες εξαιρέσεις, λύση του Κυπριακού μέσα στα ΝΑΤΟϊκά συμμαχικά πλαίσια. Την ιδέα αυτή προώθησαν πρώτοι οι Βρετανοί με την ανάμειξη της Τουρκίας ως ενδιαφερόμενου μέρους, παρόλο που είχε αποποιηθεί κάθε δικαιώματος επί της νήσου με τη συνθήκη της Λωζάνης και στη συνέχεια οι Αμερικανοί που με τα διάφορα σχέδια και προτάσεις τους προωθούσαν τη διπλή ένωση-διχοτόμηση.

Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η χούντα του Παπαδόπουλου αλλά και αυτή του Ιωαννίδη «διαχειρίστηκαν με τον πιο βλακώδη τρόπο τη ΝΑΤΟϊκή πολιτική της διχοτόμησης/τριχοτόμησης στην οποία συμφώνησαν οι Καραμανλής-Αβέρωφ από τη δεκαετία του 1950. Στη δε περίπτωση του Ιωαννίδη, υπάρχει και μια μεγάλη δόση ωμής προδοσίας». Η τριχοτόμηση προκύπτει από την ύπαρξη των βρετανικών βάσεων.

Η τουρκική εισβολή του 1974 επισφραγίζει αυτή την πολιτική. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι στη Μεταπολίτευση βρέθηκαν ξανά στο τιμόνι της χώρας Καραμανλής και Αβέρωφ, δεσμευμένοι με την ίδια πολιτική της διπλής Ένωσης στα πλαίσια των συμμαχικών συμφερόντων, όπως αυτά υπαγορεύονταν από τους Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ.

Είναι γνωστό άλλωστε ότι στις κρίσιμες ώρες της τουρκικής εισβολής, τόσο της πρώτης φάσης με τον δικτάτορα Ιωαννίδη όσο και της δεύτερης με τον Καραμανλή, αυτό που οι Αμερικανοί επιδίωξαν επίμονα με πιέσεις στην Ελλάδα ήταν η αποφυγή ενός ελληνοτουρκικού πολέμου που θα διέλυε την νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα «το αρχειακό υλικό που παραθέτει στη μελέτη του, δεν αφήνει ουδεμία αμφιβολία για τη διατύπωση της θέσης που υποστηρίζει: η πολιτική ηγεσία Καραμανλή-Αβέρωφ επέδειξε ατολμία και μάλιστα τη στιγμή που υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις, τόσο πολιτικές όσο και στρατιωτικές, για την ανάπτυξη μιας πολυδιάστατης αποτρεπτικής στρατηγικής για την Κύπρο και στην Κύπρο».

Την ίδια άποψη υποστηρίζουν και στρατιωτικοί και σοβαροί αναλυτές των γεγονότων εκείνης της εποχής. Η Ελλάδα εκείνη τη στιγμή είχε υπεροπλία απέναντι στην Τουρκία. Από την άλλη, ακόμη και μια απλή απειλή του Καραμανλή για ελληνοτουρκικό πόλεμο, θα απέτρεπε τη δεύτερη τουρκική εισβολή και την ολοκλήρωση της καταστροφής της Κύπρου. Διότι δεν θα επέτρεπαν οι Αμερικανοί ελληνοτουρκικό πόλεμο και θα εμπόδιζαν την Τουρκία να προχωρήσει στο δεύτερο Αττίλα. Εξασφαλίστηκε όμως απόλυτη ελευθερία δράσης στην Τουρκία από τη στιγμή που ο Καραμανλής έκανε τη γνωστή δήλωση ότι η Κύπρος «κείται μακράν».

Ο Αττίλας 2 ήταν ένας συντονισμένος σχεδιασμός ΗΠΑ, Βρετανίας, ΝΑΤΟ, Τουρκίας, με την ανοχή της Αθήνας που τη συγκεκριμένη στιγμή εκπροσωπούσαν οι Καραμανλής και Αβέρωφ. Υπενθυμίζεται εδώ ότι μέχρι τότε οι Τούρκοι είχαν καταλάβει μόνο το 8% του νησιού. Και αυτό ακόμη το είχαν καταλάβει παραβιάζοντας τη σχετική εκεχειρία, επειδή είχαν την αμερικανική ανοχή και την αδιαφορία της Αθήνας της Μεταπολίτευσης. Είναι με τον Αττίλα 2 που οι Τούρκοι κατέλαβαν το  37% των εδαφών του νησιού.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τουρκία, την πρώτη μέρα ήδη της εισβολής, χτυπώντας απρόκλητα το στρατόπεδον της ΕΛΔΥΚ, την 20^η Ιουλίου 1974,είχε στην πράξη εμπλακεί σε πόλεμο  κατά της Ελλάδας. Την ίδια ώρα όμως στην Αθήνα, ο Γρηγόριος Μπονάνος, Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων, έλεγε ότι: «Η Τουρκία χτυπά την Κύπρο, αλλά εμείς είμαστε Ελλάς»! Αυτή ήταν η υπόδειξη του Κίσινγκερ, να θεωρήσει η Αθήνα ότι δεν δεχόταν επίθεση η Ελλάδα, αλλά η Κύπρος. Με άλλα λόγια μια ξένη χώρα! Η Κύπρος αντιμετωπιζόταν ως βαρίδι. Και ως βαρίδι αντιμετωπίστηκε και στις 14 Αυγούστου 1974 όταν ξεκίνησε η δεύτερη φάση της εισβολής με τον Αττιλα 2, από την κυβέρνηση της Μεταπολίτευσης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, με το γνωστόν εκείνο, «η Κύπροςκείται μακράν»

Το βιβλίο ξεφεύγει από το «κατασκευασμένο» αφήγημα των ελίτ της Αθήνας, ειδικά της άρχουσας τάξης. αντλώντας στοιχεία από πρωτογενείς πηγές και αρχεία, αναδεικνύοντας σκέψεις και χειρόγραφα, όπως τα αρχεία Καραμανλή και   Αβέρωφ. Η τεκμηρίωση του Βασίλη Φούσκα είναι εξαιρετική. Συμπυκνώνει πολυετή έρευνα, κάνει ιδιοφυή χρήση των πηγών,ενώ η επιχειρηματολογία του είναι στέρεη και δυνατή.

Πέρα από την ιστορική αποτίμηση, η μελέτη φωτίζει και πρόσφατες εξελίξεις, υπογραμμίζοντας την εξάρτηση στο Κυπριακό και γενικότερα την εξάρτηση της ελληνικής εξωτερικής πολιτική από εξωτερικές παρεμβάσεις.

Συμπερασματικά, «Το Μελάνωμα της Κύπρου – Οι ευθύνες των Κωνσταντίνου Καραμανλή και Ευάγγελου Αβέρωφ για την Κυπριακή τραγωδία”, είναι ένα φιλόδοξο και τολμηρό  ιστορικό δοκίμιο που αναδεικνύει παραγνωρισμένες πτυχές της ελλαδικής πολιτικής στο Κυπριακό, από τη δεκαετία του ’50 ως το 1974. Παρουσιάζει πλούσιο υλικό και αυθεντική έρευνα, προκαλώντας προβληματισμούς για τους χειρισμούς του παρελθόντος που επεκτείνονται και στο παρόν. Αξίζει να διαβαστεί από  όσους ενδιαφέρονται για μια περισσότερο κριτική ματιά των αφηγήσεων και για την ιστορία του Ελληνισμού και ειδικά την ιστορία του Κυπριακού.

Το βιβλίο προλογίζουν ο δημοσιογράφος Κώστας Βενιζέλος και ο ακαδημαϊκός Μάριος Ευρυβιάδης. Ανάμεσα στα άλλα, στον πρόλογο τους σημειώνουν,προφανώς στη βάση της ανάλυσης του Βασίλη Φούσκα,ότι τα όσα έγιναν σε βάρος της Κύπρου δεν ήταν καθόλου τυχαία. Ο σχεδιασμός που διαμορφώθηκε ήταν αποτέλεσμα ευθυγράμμισης των συμφερόντων διαφόρων διεθνών παικτών. Άλλωστε και η χούντα ήταν εξαρτώμενη από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ και στο τέλος συνεννοήθηκε και με την Τουρκία. Τα πλέον καίρια ερωτήματα που θέτει ο συγγραφέας στο βιβλίο αφορούν τον χειρισμό της Αθήνας, της κυβέρνησης Καραμανλή αμέσως μετά την κατάρρευση της εγκληματικής χούντας: «Γιατί η κυβέρνηση Καραμανλή-Αβέρωφ κράτησε τέτοια παθητική στάση κατά την εκεχειρία; Δεν υπήρχαν σχέδια αποτροπής της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο; Η απάντηση είναι ότι, ναι, υπήρχαν. Τότε γιατί δεν εφαρμόστηκαν; Κατανοούμε την μη εφαρμογή τους από την παραπαίουσα χούντα του Ιωαννίδη, με την έννοια ότι υπήρξε ως ένα μεγάλο βαθμό θέμα προσυμφωνημένης προδοσίας και ως έναν άλλο βαθμό θέμα βλακείας…Αλλά από μία κυβέρνηση Καραμανλή Αβέρωφ, ως προς τι η αδράνεια;»

 Ο Φούσκας  κομίζει αρχειακά στοιχεία ότι οι ΗΠΑ ήταν έτοιμες από πολύ νωρίς να μετακινήσουν με αερομεταφορά, μαζί με δυνάμεις από Ιταλία, και μια ολόκληρη μεραρχία από την Καλιφόρνια προκειμένου να σταματήσουν έναν πιθανό ελληνοτουρκικό πόλεμο. Αν η κυβέρνηση Καραμανλή– Αβέρωφ λάμβανε μια ανεξάρτητη και κυρίαρχη πολιτική απόφαση προκειμένου να βάλει σε ενέργεια τα σχέδια για την άμυνα της Κύπρου, τότε οι ΗΠΑ θα επενέβαιναν ακαριαία να σταματήσουν τον ελληνοτουρκικό πόλεμο. Ο Καραμανλής θα  άφηνε μια μεγάλη πολιτική παρακαταθήκη για το μέλλον της διαχείρισης των ελληνοτουρκικών σχέσεων από την υπερδύναμη, με την έννοια ότι θα γνώριζε ότι οι ελληνικές πολιτικές ηγεσίες δεν υποχωρούν σε πιέσεις, απειλές και τετελεσμένα. Το ίδιο μήνυμα θα ελάμβανε και η Τουρκία. Όμως, με την υποχωρητική στάση που τηρήθηκε, το αντίθετο ακριβώς συνέβη.

Είναι την ίδια υποχωρητική στάση που υιοθετεί και σήμερα η Αθήνα.

*Πανεπιστημιακός,συγγραφέας, stephanos.constantinides@gmail